Ludwig Andreas Feuerbach (1804 - 1872) Alman filozof ve ahlakçı. Marx üzerindeki etkisi ve humanist ilahiyat görüşleri ile ünlenmiştir.

19. yüzyıl Alman materyalizminin ilk düşünürü olan Feuerbach'ın temel eseri Hıristiyanlığın Özü'dür. Felsefesi ya da karşı felsefesi bir hümanizm ve doğalcılık şeklinde gelişen dine ilişkin eleştirisi insanlıkla ilgili doğruların bilinçsizce yansıtılmasını ifade eden Feuerbach felsefeye önce Hegel'in nesnel idealizmini benimseyerek başlamış fakat daha sonra tinselcilik-maddecilik karşıtlığında maddeciliğin tarafında olmuştur.

28 Temmuz 1804’te Landshut Bavyera’da doğdu. 13 Eylül 1872’de Rechenberg’de öldü.

Hukukçu Paul von Feuerbach’ın dördüncü oğlu olan Ludwig Feuerbach’ın Berlin’deki 2 yıl süreyle Hegel’in yanında felsefe öğrenimi yapabilmek için ilahiyat çalışmalarını bıraktı. 1828’de Doğa bilimi öğrenimi yapabilmek için Erlangen’e gitti. 2 yıl sonra da "Gedanken über Tod und Unsterblichkeit" adlı ilk kitabını Hegel'in ölümünden bir yıl önce imzasız olarak yayınladı.

1839'da "Hrıstiyanlık Özü"nü yayınladı. O sıralar Alman düşünürleri Hegel'i tartışıyordu. Ruhçular onu ruhçuluk alanına maddeciler de maddecilik alanına çekiştiriyorlardı. O Kant'ın yasağını çiğnemiş mutlağın alanına girmişti. Düşüncenin doğadan önceliğini savunmuştu.

Maddeciler de mutlağın yani insan düşüncesinin uğraştığı ilk ve son gerçeğin doğanın üstünde değil doğanın içinde olduğunu söylemesine ilgi duydular. Herakleitos gibi diyalektikçiydi. Bu uzlaşmalar yeni karşıtlıklar ve yeni uzlaşmalarla gitgide varlığın bilincine erişecekti. Bu erişmeyse gerçek özgürlüğü doğuracak olan bir sonuçtu. Mutlak varlığın kendi bilincine erişmesiyle aydınlanacaktı.

Bütün sorunları çözdüklerini sanan felsefe sistemleri dağılıyordu. Kant'ın sınırladığı rasyon tekrar özgürleşiyordu. Küçümsenen us etkilediğinden etkilenmek yoluyla diyalektik metotla gerçeğe doğru yaklaşmaktaydı.

Feuerbach "Gelecek Felsefesinin İlkeleri" Hegel'den 13 yıl sonra yayınlandı."Temel doğadır. Doğanın dışında hiçbir şey yoktur. Her şey gibi düşünce de doğanın ürünüdür. Düşünce maddî bir organ olan beyinden çıkmaktadır. Bence maddecilik insanın varlık ve bilgi yapısının temelidir. Ama bir fizyolojistin bir naturalistin anladığı gibi varlık yapısının kendisi değildir. Maddecilikle geride beraberim ama ilerde beraber değilim."

O yıktığı dinlerin yerine aşk dini koymak ister. O temeli maddeye dayanan bir idealisttir. Aşkı maddi bir çekim olarak değil bir insanlık ideali olarak ele alır. Hegel gibi diyalektiği maddede değil düşüncede bulur. "İnsanlar sevişiniz gerçek din sizin bu sevgilerinizdedir. Varlığınız aşkınızla biçimlenecektir."

Ona göre dinin gerçeği aşktadır. Önceleri insanlar kendi niteliklerinin fantastik yansımaları olan tanrılar yaratmışlardı; ama tanrılar insanlık düzenini kurmaya yetmediler. Oysa Feuerbach'a göre bu düzeni kuracak olan insanın başka insanlara karşı duyduğu bağlılıktır. Bu bağlılık en yetkin biçimine aşkta ulaşır. Hele cinsel aşk bu duygusal insan bağlılığının en yoğunlaşmış biçimidir. Dostluk acıma vazgeçme coşkunluk gibi çeşitli eğilimler yetkinliğini cinsel aşkta beliren aşkın çeşitli görünüşleridir. İnsanlar arasındaki bütün sorunlar aşkın gücüyle çözülecektir. Aşkı kutsallaştırmak gerekir. İnsanlar böylelikle bütün acılarından kurtulacaklardır. Din Latince bağlamak anlamındaki (Religare) sözcüğünden gelir. Şu halde din sözcüğünün ilk anlamı bağdır. Bundan ötürü insanlar arasındaki her bağ bir dindir. Din sözcüğünün etimolojik anlamı gerçeği ortaya koymaktadır. Ama bu din ruhçu bir temele değil maddeci bir temele oturmaktadır. Temel doğadır. Her şey gibi din de doğanın ürünüdür. Varlık yapısının temeli maddedir ama kendisi düşüncedir. Varlık maddeden çıkıyor ama ruhla gelişiyor varlıklaşıyor. Maddelerin oyunu bitmiştir artık.

Feuerbach'a göre tanrı insan zihninin bir yansıtmasıdır. O'na göre duyu verilerine konu olan ve böylece dışımızda (bizden bağımsız bir şekilde) var olan nesnelerden farklı olarak dini inancın nesnesi olan Tanrı insanın içindedir.

Ona göre mutluluk eğilimi insan yapısının doğal bir eğilimidir. İnsan doğarken mutluluk eğilimini insan yapısının doğal bir eğilimidir. İnsan doğarken mutluluk eğilimiyle birlikte doğar. Mutluluk eğiliminin ahlakiliği bu yüzdendir. Yine bu yüzdendir ki her ahlakın temeli mutluluk eğilimi olmalıdır. Ama mutluluk eğilimi başı boş bırakılamaz elbet. Onu düzenleyen iki doğal kısıtlayıcı vardır:

Eylemlerimizin kendimizdeki sonuçları: Mutluluk eğilimimizi başı boş bırakıp örneğin içkiyi fazla kaçırırsak hastalanırız. Böylelikle de kendi eğilimimizi kendimizden dolayı kendimiz kısıtlarız.

Eylemlerimizin toplumdaki sonuçları: Mutluluk eğilimimizi başı boş bırakırsak başkalarını mutluluk eğilimlerinin sınırına gireriz. Bu halde başkaları kendi mutluluk eğilimlerimizi savunarak bizim mutluluk eğilimimizi bozarlar. Böylelikle de kendi eğilimimizi yine kendimizden dolayı kendimiz kısıtlarız.

Hem kendimiz hem de başkaları elbirliğiyle mutluluk eğilimimizi düzenlerler aşırılıklara engel olurlar. Bu iki sürümün dışında mutluluk eğilimimizin hiçbir engeli yoktur keyfince yol alabilir. Anlaşıldığına göre mutluluğumuzu yine kendi mutluluğumuz düzenlemektedir. Kendi mutluluğumuzu bozmadıktan sonra mutluluk eğilimimizin yöneldiği yer yol ahlakıdır. Toplumsal sonuçlar kendi mutluluğumuzun tadını kaçırdıklarından dolayı kısıtlayıcıdırlar.

İnsanın tanrıya tapmasını yasaklayan maddeci Feuerbach'ın karşısına dikilen insanın insana tapmasını emreden ruhçu Feuerbach.

Hıristiyanlığın özündeki görüşlerinin ürünü olarak tanrı insanın içedönük doğasının dışadönük bir izdüşümü haline geliyordu. Kitabının Marx'ı önemli ölçüde etkileyen ilk bölümünde Feuerbach dinin gerçek ya da antropolojik özünü çözümledi. Tanrıya yüklenen çeşitli nitelikleri tartışarak bunların insan doğasının farklı gereksinmelerinin karşılığı olduğunu ileri sürdü. 2. Bölümde dinin sahte ya da ilahiyata ilişkin özünü ele alarak tanrının insandan bağımsız bir varlığı olduğu görüşünün vahiy ve kutsal nesnelere inanmaya yol açtığını bunların da istenmeyen bir dinsel maddeciliğin parçaları olduğunu ileri sürdü.

Feuerbach ateist olmadığını söylemekle birlikte Hıristiyanlıktaki tanrının bir yanılsama olduğunu iddia etti. Din görüşlerini felsefi ve diğer disiplinlerle birlikte ele alması Hegel'in ilkelerini yarı-dinsel olarak görmesine ve Marx’ın daha sonra 1845’te "Thesen über Feuerbach"da eleştireceği bir tür materyalizmi benimsemesine yol açtı. 1848-1849 devrim karşıdevrim yıllarında dini tutuculuğa saldırıları yüzünden birçok devrimci tarafından kahraman olarak görüldü.

Feuerbach en çok Hıristiyanlığa karşı olan yazarları etkiledi. "Das Leben Jesu kritisch bearbeitet" adlı şüpheci eseri David Friedrich Strauss ve Feuerbach gibi doğalcılık adına Hegelcilik'ten vazgeçen Bruno Bauer bunların başlıcalarıydı. Bazı görüşleri de daha sonraları Almanya’da kilise ile devlet arasındaki mücadelede aşırı ucun temsilcileri ve kapitalizme karşı mücadelenin önderleri tarafından benimsendi. Daha sonraları ise Marx tarafından belirtildiği gibi (8. ve 11. tezler) toplumsal gelişim içindeki "özne"yi edilgen hale getirmesinden dolayı eleştirilmiştir.

Feuerbach'tan Seçme Sözler

• - Dogma apaçık ki düşünme yasağından başka bir şey değildir.

• 
  
• - Ne kadar çok iyi kitapla tanışırsan birlikte olmaktan zevk aldığın kişilerin sayısı o kadar azalacaktır.
  
• - Hiçbir şey olmamak ve hiç bir şeyi sevmemek aynı şeylerdir.
  
• - İnsan dinin başlangıcı insan dinin ortası ve insan dinin sonudur.
  
• - İncil'de yazdığı gibi tanrı insanı tasarlayıp yaratmadı. "Hıristiyanlığın esasları"nda gösterdiğim gibi insan tanrıyı tasarlayıp yaratmıştır.