Hz. Peygamber’in (s.a.v) sohbet halkasında terbiye gören ve nübüvvet nuruyla tertemiz olan Ashab-ı Kiram’dan hemen sonra, kalplerde dünyaya bir meyil başladı. Hilafet, belli bir zamandan sonra, temel fonksiyonunu göremez, asıl hedefini gözetemez oldu. Eğer Allahu Teala’nın, bu dini koruma garantisinin bir tezahürü olarak ümmetin içinden çıkarttığı Rabbanî alimler olmasaydı, gerçekten iş bitmiş, dinî anlayış kalplerden silinmiş, felaketin tam içine girilmiş olurdu. Ancak, ekseriyet hedefini yitirmişken, gözünü ve gönlünü haktan ayırmayan Allah dostları, Peygamber mirasını canla, başla, aşkla korudular, ümmete manevî hayat vesilesi oldular. Tasavvuf ve tarikat ismiyle kurdukları takva mekteplerinde iman, ihsan, ihlas, edep, zikir, cihat, cömertlik gibi ahlak-ı hamide derslerini okutarak, kalpleri ıslah, cemiyeti ihya ettiler. Bu Rabbanî alimlerin icraatını Seyyid Ebu l-Hasan en-Nedvî’den (rah) dinleyelim:

“Kamil mürşitler insanlardan tevhid, ihlas, sünnete sarılma, günahlardan tövbe, Allah’a itaat ve Rasûlüne tabi olma gibi güzel ameller için bey’at alıyor, intisap yapıyordu. Bey’at ve intisap edenlerden bunlara uyulması isteniyordu. Kamil mürşitler, kendilerine bey’at edenlere, her türlü kötü işlerden, bozuk ahlaktan, zulümden ve katı kalplilikten kaçınmalarını tavsiye ediyorlardı. Ayrıca onları, iyi ahlakla ahlaklanmaya, kibir, haset, kin, zulüm ve makam sevgisi gibi kötü huylardan uzaklaşmaya, nefsin ıslahına ve tezkiyesine teşvik ediyorlardı. Allah’ın kullarına nasihat etmeyi, herkese iyi muamelede bulunmayı, elindeki rızka kanaat etmeyi, başkasını nefsine tercih edip kardeşini kendisinden önce düşünmeyi öğretiyorlardı. Bu işler mürşitle mürit arasındaki intisabın bereketiyle oluyordu. Mürşitler bunun yanında, diğer insanlara da devamlı vaaz ve nasihat ediyorlardı.
Kamil mürşitlerin ahlak ve ihlaslarının, talim ve terbiyelerinin, sohbet ve meclislerinin toplum ve hayat üzerinde ne derece tesirli olduğunu görmek için bu babda bize ışık tutacak bazı tarihî örneklere ve ıslah şekillerine gözatmak gerekir...