Hücre

Canlıların temel yapı ve işlevsel birimi hücredir. Bütün canlılar bir ya da daha fazla hücreden meydana gelmiştir. Kalıtım materyali hücrede bulunur. Modern Hücre Teorisi'ne göre yeni hücreler varolan hücrelerin çoğalması ile oluşur.
Bu teoriyi şöyle açıklayabiliriz: Canlılarda gördüğümüz her türlü yapısal ve işlevsel faaliyeti hücrede görebiliriz. Yani bir hücre büyüme boşaltım üreme hareket gibi canlılığa özel işlevleri tek başına yerine getirebilir.
Bütün canlılar hücrelerin biraraya gelmesiyle oluşmuştur. Tek bir hücreden meydana gelen amip terliksi hayvan ve milyarlarca hücreden meydana gelen insan. Canlılığın en büyük özelliklerinden birisi hücresel yapıya sahip olmalarıdır.
Her türlü özelliğimizin oluşmasını sağlayan kromozomlar hücrede bulunur. Kromozomlar prokaryot (ilkel çekirdekli) canlılarda stoplazma içerisine dağılmış olarak bulunurken ökaryot (gerçek çekirdekli) canlılarda çift kat zarla çevrili çekirdek organelinin içerisindedir. Kromozomlar sayesinde ana-babadaki özellikler genç hücrelere ve tabii ki yavrularına geçer.
Anorganik ve organik evrim süreci dışında hiçbir hücre durduk yerde ortaya çıkmaz. Ancak varolan hücrelerin mitoz veya mayoz bölünme geçirmesiyle oluşur. Mitoz bölünme bir hücreden aynı özellikleri taşıyan iki yavru hücrenin meydana gelmesidir. Büyüme ve gelişme sırasında vücut hücrelerimiz bolca mitoz bölünme geçirerek çoğalırlar.
Mayoz bölünme ise bir hücreden dört yavru hücrenin meydana gelmesidir. Üreme hücrelerinde görülen bir bölünme şeklidir. Canlıların çeşitlenmesine ve farklı özellikler kazanmasına olanak sağlar.
Hücrenin Bölümleri
Hücre Zarı
Singer-Nicholson adlı iki bilim adamı tarafından ortaya atılan "Akıcı-Mozaik Zar Modeli" ile açıklanır. Bu modele göre hücre zarı tek katlı lipid tabakasından meydana gelmiş karbonhidrat ve protein molekülleri lipid tabakasına gömülü durumdadır. Lipid tabakası sürekli hareket halindedir.
Stoplazma
Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran canlı sıvıdır. Büyük bir kısmı sudur. Içerisinde organel denilen çeşitli görevleri üstlenmiş ve özelleşmiş yapılar bulunmaktadır.
Endoplazmik Retikulum
Çekirdek zarı ile stoplazma ya da hücre zarı arasında uzanan iletimle görevli kanal ve borucuklar sistemidir.
Golgi Aygıtı
Hücrenin bazalında bulunan iç içe geçmiş tabak görünümünde zar sistemidir. Yağ sentezi ve lizozomların paketlenmesinde görevlidir.
Lizozom
Tek katlı zarla çevrili içerisinde sindirim enzimleri bulunduran organeldir.
Mitokondri
Hücrenin enerji santralidir. Oksijenli solunumun gerçekleştiği yerdir.
Kloroplast
Sadece bitki hücrelerinde bulunan bu organel fotosentezin yani besin üretiminin gerçekleştiği yerdir.
Sentrozom
Bu organel sadece hayvan hücrelerinde bulunur ve bölünme esnasında kromozomların kutuplara taşınması görevini üstlenmiştir.
Çekirdek
Hücrenin en önemli organeli ve yöneticisi konumundadır. Dış tarafı çift kat zarla çevrili içerisi ise karyoplazma denilen sıvı madde ile doludur. Ayrıca kromozomlar ve çekirdekçik de burada bulunur.

CANLILARDA ÇOĞALMA
Üreme: Canlıların neslini devam ettirebilmek için ken*dine benzer bireyler meydana getirmelerine üreme veya çoğalma denir.
İki tip üreme vardır. Bunlar
1. Eşeysiz üreme
2. Eşeyli üreme
Eşeysiz üreme ile eşeyli üremeyi karşılaştırmalı olarak öğrenelim.
Eşeysiz çoğalma (üreme)
• Temelini rnitoz bölünme oluşturur.
• Erkeklik ve dişilik yoktur (Cinsiyet yok)
• Tek bir ata canlı bulunur.
• Yavru bireyler ata canlıdan mitoz bölünme ile oluşur.
• Oluşan canlıların bütün genetik özellikleri ata canlı-ntn aynısıdır.
• Canlıların çeşitliliğinde etkisi yoktur.
»Otuşan bireylerin ortam şartlarına dayanıklılıkları ay*
nıdır.
Eşeyli çoğalma (üreme)
• Temelini mayoz bölünme oluşturur. (Mitoz bu tip üremede hücre sayısını arttırır.)
• Cinsiyet vardır. (Erkek ve dişi olmak üzere iki birey bulunur.
• Bu tip üremede mayoz bölünme ile önce gametler oluşur daha sonra gametler birleşir (döllenme) zigot oluşur. Zigot da mitozla gelişerek canlıyı oluşturur.
• Eşeyli üremede canlılar arasında gen alışverişi oldu*ğundan oluşan canlılar anne ve babadan farklı özelliklere sahip olur. Bu da ortam şartlarına daha dayanıklı bireylerin oluşmasını sağlar.

Etrafımızda gördüğümüz makroskobik canlılar ve göremediğimiz mikroskobik canlılar hücrelerden meydana gelmiştir. Hücreler ancak mikroskopla görülebilecek kadar küçük canlı ve çok karmaşık yapılardır. İlk defa 1665 yılında Robert Hook mantar dokusunu incelemiş gözlemlediği yapılarda küçük boşluklar görmüş ve gördüğü bu boşluklara içi boş odacıklar anlamına gelen HUCRE demiştir. Ancak hücre biliminin başlangıcı Matthias Schleiden ve Theodor Scwann tarafından ortaya konan hücre teorisine dayanmaktadır. Bu teori tüm canlıların hücrelerden meydana geldiğini ve canlı yapısına katılan her hücrenin bağımsız olmalarına karşın birlikte çalıştıklarını ifade eder.
Bugünkü anlamda hücre teorisi
*Bütün canhlar bir veya bir çok hücreden meydana gelir.
*Hücreler canlının en küçük yapısal ve fonksyonel birimidir.
*Hücreler kendilerinden önceki hücrelerin bölünmesi İle meydana gelirler.
*Canlının kalıtım maddeleri hücrelerde bulunur.
HÜCRENİN ŞEKLI VE büyüklüğü
Hücreler çoğunlukla mikroskobik olmakla birlikte gözle görülebilecek büyüklükte olan hücrelerde vardır En küçük hücreler gametler bakteriler ve parazit bir hücrelilerdir. En büyük hücre ise deve kuşu yumurtasıdır. Bilinen en uzun hücre ise 1 m kadar uzunluktaki sinir hücreleridir.
Hücrelerin şekilleri farklı farklıdır. Yıldız oval küp silindir dikdörtgen vb. şekillerde olabilir. Mesela kemik hüc-releri yıldız salgı hücreleri kübik ince bağırsağın iç ta-baka hücreleri silindirik bitki hücreleri kübik veya çok şekilli olabilir.

HÜCRENİN ÇEŞİTLERİ
1. Zarla Çevrili Çekirdeği Bulunmayan Hücreler
Mavi-yeşil algler ve bakteriler sitoplazmalarında zarla çevrili bir çekirdek taşımazlar. Sitoplazma içinde yaşamsal olaylan gerçekleştiren organeller de yoktur. (Ribozom hariç) Canlılığın devamı için gerekli metabolizma olayları yapıları üzerinde olur. Memeli canlıların alyuvar hücrelerinde çekirdek yoktur.
2. Zarla Çevrili Çekirdeği Bulunan Hücreler
Bu hücrelerde çekirdek çift katlı zarla sitoplazmadan ayrılmıştır. Yaşamsal olaylar hücre içinde bulunan organellerde gerçekleşir. Gelişmiş çok hücreli canlılarda yapı ve görev bakımın-dan benzer hücreler dokuları dokular organlan organ-lar sistemleri sistemler de organizmayı oluştururlar.
Hücre '—> Doku —> Organ —> Sistem —> Organizma
Canlılar hücre sayılarina göre;
Tek hücreli canlılar Çok hücreli canlılar
• Tek hücreden oluşurlar • Çok sayıda hücreden oluşurlar
• Bütün hayatsal olaylar tek hücre İçinde gerçekleşir. • Hücreler arasında işbirliği vardır. • Bakteriler Amip Paramecium vb. •Bİtki hayvan insan mantar... vb.