3.3. DİĞER DÜZENLEMELER

3.3.1. YURTİÇİ DÜZENLEMELER
Başlıca temel kanun olan Bankalar Kanunu dışında başvurulacak birçok mevzuat vardır. Özel kanunlarla kurulan bankalara ait kanunlar, T.C. Merkez Bankası Kanunu, Sermaye Piyasası Kanunu, Türk Parası Kıymetini Koruma Kanunu, banka alacaklılarının sermayeye dönüştürülmesini düzenleye Kanun, bankalarla ilgili düzenleme getiren başlıca başvuru kaynaklarıdır.
Bankalar Kanunu'nun yanısıra ödünç para verme işleri ile ilgili yasal düzenlemeler de bankaları yakından ilgilendirmektedir. Örneğin Bankalar Kanunu'nda hüküm bulunmayan hallerde, Türk Ticaret Kanunu ve Borçlar Kanunu genel hükümlerine başvurulacaktır.

3.3.2. ULUSLARARASI DÜZENLEMELER
İster gelişmiş isterse gelişmekte olan bir ülke olsun bankacılık sisteminin zayıf oluşu hem o ülkenin mali sisteminin hem de uluslararası mali piyasaların istikrarına karşı önemli bir tehdit oluşturur. Mali sistemlerin güçlendirilmesi konusundaki ihtiyaç, bu alandaki uluslararası girişimleri artırmıştır. 1996 yılında Lyon'da gerçekleştirilen G-7 Komitesi toplantısında yayımlanan Tebliğ bu alandaki girişimlerin önemli bir göstergesidir. Basle Bankacılık Gözetim Komitesi, Uluslararası Ödeme Bankası (BIS -Bank for International Settlements), Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Bankası gibi bir çok uluslararası resmi kuruluş tüm ülkelerde ve uluslararası piyasalarda mali istikrarın güçlendirilmesi için çalışmalarını sürdürmektedir.
Basle Bankacılık Gözetim Komitesi uzun bir süredir bu alandaki çalışmalarını kendi bünyesinde ve ulusal gözetim ve denetim otoriteleri ile yaptığı temaslar aracılığıyla yürütmektedir. Son yıllarda hem G-10 ülkeleri dışındaki ülkelerle yaptığı temasları hem de kendisine üye ülkelerde
sürdürülmekte olan çalışmaları yoğunlaştırarak bankacılıkta ihtiyati denetimin tüm ülkelerde güçlendirilmesine yönnelik gayret ve girişimlerini artırmayı amaçlayan Basle Komite bu doğrultuda iki ayrı doküman hazırlamıştır.
• Bankacılıkta Etkin Gözetim ve Denetime İlişkin Temel Prensipler,
( The core principles for effective banking supervision).
• Periyodik olarak güncelleştirilen ve Basle Komite'nin bankalarin etkin denetimine ilişkin tavsiye kararlari ve oluşturdugu standartlari kapsayan rapor (Compendium).
Her iki doküman G-10 ülkeleri merkez bankaları guvernörleri tarafından kabul edilerek onaylanmıştır. Dokümana ilişkin ön çalışma, mali sistemlerinde istikrarın güçlendirilmesi konusunda tüm ülkelere yararlı olması düşüncesiyle 1997 yılında Denver'da gerçekleştirilen toplantıda G-7 ve G-10 ülkeleri Maliye Bakanlarına sunulmuştur.
Dokümanda yer alan prensiplerin geliştirilmesi için Basle Komite G-10 ülkeleri dişindaki ülkelerin gözetim ve denetim otoriteleriyle birlikte çalışmıştır. Söz konusu doküman Basle Komite ve Şili, Çin, Çek Cumhuriyeti, Hong Kong, Meksika, Rusya, ve Tayland’ın temsilcilerinden oluşan bir grup tarafindan hazırlanmıştır. Arjantin, Brezilya, Macaristan, Hindistan, Endonezya, Malezya, Kore, Polonya ve Singapur'dan oluşan diğer dokuz ülke de çalışmalara yakından katılmışlardır. Bankacılıkta gözetim ve denetime ilişkin prensiplerin taslak hazırlıklarında birçok ulusal gözetim ve denetim otoritesinin temsilcileri ile dogrudan ve/ veya bölgesel gruplar bazında dayanışma içinde çalışılmıştır.
Basle Komite'nin bankacılıkta etkin gözetim ve denetim prensipleri yirmi beş maddeden oluşmaktadır. Bunlar konuları itibariyle aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:
Etkin bancılık gözetim ve denetimi için ön koşullar (1)
Faaliyet izni ve yapı (2-5)
Bankaların ihtiyati yönetimine ilişkin düzenlemeler ve yükümlülükler (6-15)
Aralıksız banka gözetimine ilişkin yöntemler (16-20)
Bilgi verme yükümlülükleri (21)
Gözetim ve Denetim Otoritelerinin Yasal Yetkileri (22)
Sınır Ötesi Bankacılık (22-25)
Birçok ulusal gözetim ve denetim otoritesinin söz konusu prensiplerin uygulanmasında başvurdukları yöntemlere dokümanda ayrıca yer verilmiştir.
Ulusal otoriteler kendi yetki alanlarında yer alan ve bankacılık faaliyetinde bulunan tüm kurumların gözetim ve denetiminde bu prensipleri uygulamalıdırlar. Bankaların ihtiyatlı yönetimine ilişkin asgari yükümlülükleri belirleyen bu prensipler gerekli olduğu durumlarda (mali sistemlerin risk profillerine göre ya da değişen koşullara göre) diğer tamamlayıcı ya da ilave tedbir ve yükümlülükler ile desteklenmelidir.
Basle Komite'nin bankacılıkta etkin gözetim ve denetime ilişkin temel prensiplerinin tüm ülkelerde ve uluslararası alanda gözetim ve denetim otoriteleri ve diğer kamu otoritelerince başvurulacak temel bir kaynak olması amaçlanmaktadır. Gözetim ve denetim sistemlerinin yapısının iyileştirilmesi ve güçlendirilmesi için çalışan ulusal gözetim ve denetim otoritelerinin, bu dokümanda yer verilen tavsiyeler ışığında kendi mevcut sistemlerini gözden geçirmeleri, sistemlerinin eksik ya da hatalı yanlarını dikkate alarak hazırlanan bir programı kendi yetki alanları dahilinde en kısa sürede uygulamaya geçirmeleri istenmektedir. Söz konusu prensiplerin, gözetim ve denetim otoriteleri, denetimden sorumlu bölgesel otoriteler ve piyasa katılımcıları tarafından kabul görmesi beklenmektedir. Bu prensiplerin ulusal gözetim ve denetim otoritelerince kabul edilerek uygulanmasında kaydedilen gelişmelerin izlenmesinde diğer ilgili organizasyonlar ile birlikte Basle Komite’ye de önemli bir rol düşmektedir. IMF, Dünya Bankası ve benzeri diğer kuruluşların, makroekonomik ve finansal istikrarın güçlendirilmesi konusunda yardımda bulundukları ülkelerde, uygulanmasını öngördükleri program dahilinde, gözetim ve denetim sistemlerinin de güçlendirilmesi yönünde bu prensipleri benimsemeleri tavsiye edilmektedir.
Tüm ulusal gözetim ve denetim otoritelerinden Basle Komite’nin oluşturdugu bu temel prensiplerinin savunucusu ve takipçisi olmalari beklenmektedir. Prensiplere ilişkin taslakların hazırlanmasına katılan Basle Komite ve diğer on altı ulusal gözetim ve denetim otoritesinin üyeleri dokümanda yer alan tüm hususlarda hem fikirdirler.
Bölgesel gözetim ve denetim otoritelerinin başkanları Basle Komite’nin çalışmalarını desteklemekte ve söz konusu temel prensiplerin üyeleri tarafindan desteklenmesi ve uygulanmasının teşvik edilmesi konusunda gönüllü çalışmaktadırlar. Üyeleri arasında bankacılıkta etkin gözetim ve denetim prensiplerinin desteklenmesi ve uygulanmasının izlenmesi için bölgesel grupların oynayacağı rolün belirlenmesi konusunda sürdürülen temaslar devam etmektedir.

Basle Komite, bankacılıkta gözetim ve denetime ilişkin temel prensiplerin her ülkede uygulanmasının hem ulusal hem de uluslararası mali piyasalarda istikrarın sağlanmasında çok önemli bir adım olacağına inanmaktadır. Bu amaca ulaşılması için gerekli süreç, bir çok ülkede yasal düzenlemeler ile gözetim ve denetim otoritelerine tanınan yetkilerde önemli değişikliklerin yapılması gereğine bağlı olarak değişebilir. Çünkü, ulusal gözetim ve denetim otoritelerinden pek çoğu bu prensiplerin uygulanması konusunda gerekli yasal yetkiye henüz sahip değildir. Basle Komite bu prensiplerin uygulanabilmesi için, ulusal yasama organlarının gerekli yasal değişikliklerin yapılması konusunda yeterli hassasiyeti göstermeleri gerektiğine inanmaktadır.

Basle Komite, bankacılık sektöründe gözetim ve denetime ve risk taşıyan diğer alanlara ilişkin standartlar belirlemeye ve bunların benimsenmesi ve uygulanması yönündeki çalışmalarına devam etmektedir. Komite’nin oluşturduğu bu temel prensipler hem Komite’nin gelecekteki çalışmalarına hem de G-10 ülkeleri ve bölgesel gözetim ve denetim otoriteleri ile işbirliği ile sürdürülecek çalışmalara bir referans oluşturmaktadır. Komite söz konusu prensiplerin tüm ülkelerde benimsenerek uygulanmasını teşvik etmek amacıyla diğer ilgili otoriteler ve taraflarla işbirliği içinde çalışmaya da hazırdır. Ayrıca G-10 ülkeleri dışındaki ülkelerin gözetim ve denetim otoriteleri ile de işbirliği ve dayanışmayı güçlendirmek, teknik yardım ve eğitim konusunda desteklerini artırmak çabası içindedir.


4. DENETİM
4.1. DENETİMİN TANIMI
Bir toplumda siyasal, sosyal ve kültürel amaçlı örgütler yanında kar amacı güden birçok örgütsel ve bireysel işletme vardır. Bu örgütlerin ve işletmelerin faaliyetlerine ve aynı zamanda örgüt yöneticilerinin ve çalışanlarının davranışlarına karşı toplumu oluşturan kişilerin, diğer örgütlerin ve devletin hak ve çıkarlarının korunması hukuk devletinin gereğidir. Hukuk devletinde kişiler ve örgütlerin faaliyetleri, hakları ve sorumlulukarı tanımlanmış ve kanun tüzük, kararname, yönetmelik ve genel tebliğlerle belli düzenlemelere bağlanmıştır.
Örgütlerin ve bireysel işletmelerin hukuk düzenine uygun faaliyette bulunup bulunmadıklarını belirlemek, aynı zamanda örgüt yöneticilerinin örgütle çıkar ilişkisi içinde bulunan kişilere ve devlete hesap verme yükümlülüklerini yerine getirmelerini sağlamak amacıyla kayıt ve belge düzeni getirilmiştir. Ayrıca, belli bir dönemi kapsayan faaliyetlerle ilgili bilgilerin ilgili kişilere ve devlete raporlanması zorunlu tutulmuştur.
Örgütlerin ve bireysel işletmelerin faaliyetlerinin hukuk düzenine uygun yürütülüp yürütülmediği, raporlanan bilgilerin doğru ve güvenilir olup olmadığı ve örgütün amaçlarına en etkin ve verimli bir şekilde ulaşılıp ulaşılmadığı, örgütlerle veya işletmelerle çıkar ilişkisi bulunan kişiler ve devlet adına araştırılması ve incelenmesi yasalarla zorunlu tutulmuştur.
Denetim, bir örgütün ekonomik faaliyetlerine ve olaylarına ilişkin açıklanan bilgilerin, önceden belirlenmiş kriterlere uygunluk derecesini belirlemek ve raporlamak amacıyla bu ekonomik faaliyetlere ve olaylara ilişkin bilgilerle ilgili kanıtların tarafsızca toplanması, değerlenmesi ve sonucun bilgi kullanıcılarına raporlanması sürecidir.