Örn: Bağışta önalım hakkı yoktur. A B ve C kişilerinin bir malın ortak sahipleri olsunlar. C hakkını satmak isterse B ve C nin alma hakkı vardır. Paydaşların birinin ön alım hakkı vardır. Satan yükseğe satmış gibi gözüküp böylelikle alım hakkı olan yüksek fiyat verip alamaz. Bu sözleşmenin tarafları bilerek ve isteyerek 3. kişileri aldatmak için asıl yapmak istedikleri işlemi (gizli işlemi) görünürdeki işlem altında saklamışlardır.
Mutlak danışıklı işlemle göreceli danışıklı işlem arasında şuna dikkat etmeliyiz. Mutlak danışıklı işlemde araba satışı örneğinde olduğu gibi işlem yapılmış gibi gözüküyor ama aslında öyle bir işlem yapılmıyor. Göreceli danışıklı işlemde ise işlem bir şekilde yapılıyor ama işlemin niteliği ile amaç arasında uyuşmazlık var.
Kısaca danışıklı işlem sözleşmeyi yapan tarafların bilerek isteyerek ama 3. kişileri yanıltmak amacı ile hiç istemedikleri bir işlemi yapması(Mutlak Danışıklı İşlem) ya daasıl yapmak istedikleri işlemi görünürdeki işlem arkasında saklamalarıdır. (Göreceli Danışıklı İşlem)
6.2.3 Danışıklılık Nasıl Kanıtlanır
Danışıklı İşlemi Yapan Taraflardan Biri Danışıklılığı Kanıtlamak İstiyorsa: işlem yazılı yapılmışsa o işlemin çürütülmesi ancak belge ile olur.
3. kişiler Danışıklılığı Kanıtlamaya Çalışırsa: 3. kişiler işlemin danışıklı olduğunu her türlü şekilde kanıtlayabilir. Baba oğluna 5 milyara arsa sattı. Kız oğulun işsiz olduğunu bildirebilir.
6.3 Taraflarda Birisinin İradesinin Beyanına Uymaması:
3 türü vardır;
6.3.1 Yanılma: 1 kişi iradesine uygun olmayan beyanda bulunmuştur. Her hata sözleşmeyi etkilemez. Esaslı hatalar sözleşmeyi etkiler. Esaslı yanılma için yasa şu belirlemeleri yapmıştır.
6.3.1.1 Sözleşmenin Niteliğinde Yanılma: Kira sözleşmesi yapacağım yerde satış sözleşmesi yapmışsam.
6.3.1.2 Sözleşmenin Konusunda Yanılma: A malında 1000 tane istiyorsam hata ile B malından 1000 tane istemişsem.
6.3.1.3 Sözleşmede Verilen Tutarda Yanılma: A malını 100 den alacaksam ama hata ile 500 demişsem.
6.3.1.4 Tarafta Yanılma: Sözleşmeyi yapacağım kişide yanılmadır.
Esaslı Yanılma: 1 kişi yanıldığı durumu bilseydi anlaşmayı yapmayacak, yapmaması gerekiyorsa buradaki yanılma esaslı yanılmadır.
1 kişi esaslı yanılma ile sözleşme yapmışsa sözleşme o kişiyi bağlamaz. Sözleşme geçerli değildir. Ama geçerli de olabilir çünkü sözleşme askıda geçersizdir. 1 yıl içersinde bu durum bildirilmelidir Bildirilmez ise askıda geçersizlik ortadan kalkar. Yanılan kişi zarar uğrayanın zararını karşılamalıdır.
6.3.2 Hile
Hatanın bir başka türüdür. Yanılmada kişi kendi kendine yanılır. Hile de birisinin aldatıcı davranışları söz konusudur. Aldatıcı davranışlar sonucunda irademize uygun açıklamalar yapmıyoruz..
Örneğin arsayı almak istemiyorum.Biri beni bu arsaya 5 kat inşa edebilirim diye kandırdı ve ben arsayı aldım. Sonuç olarak hile durumunda sözleşme askıda geçersizdir. Hile nin varlığı 1 yıl içersinde bildirilmelidir. Sözleşme geçersiz olursa hile yapğandan tazminat istenebilir.
6.3.3 Korkutma (İkrah)
Kişi korkutularak sözleşme yapmaya zorlanırsa sözleşme askıda geçersizdir. Ciddi olmayan basit tehlikeler korkutma değildir. Arabanı vermez ise kulağını keserim .
Korkutma ciddi olmalı, tehlikenin çok yakın veya hemen gerçekleşecek gibi olması gerekir.
Korkutan kişi zararı ödemek zorundadır.
Sonuç olarak gerek yanılma gerek hile gerekse korkutma da 1 yıllık süre hak düşürücü süredir. Hepsi askıda geçersizliğpe sebep olurlar.
7. Temsil
Örneğin Sabancı'nın fabrikası mal alıp satarken Sabancı alıp satmaz, satış müdürü bu işlemleri gerçekleştirir. Burada temsil geçerlidir.
7.1 TEMSİL TÜRLERİ
7.1.1YETKİYE DAYANAN TEMSİL
Bu iki temsil türünde de en az 3 kişi vardır. Temsil edilen, temsilci ve 3.kişi. Mümessil 3. kişi ile sözleşme yapar.Maddi bir işlem yapmak üzere temsil yetkisi verilemez. Temsilci sadece hukuki işlem yapabilir.( satış, bağış)
7.1.1.1 DOĞRUDAN TEMSİL
Temsilcinin yetkisi var . Evi satacak. Temsilci 3. kişi ile işlemi yaparken işlemi temsil ettiği kişinin adına ve hesabına yapar. Burada mümessil temsilen imza atar. Buna adına işlem denir. Doğrudan temsil yoluyla işlemde, işlemin bütün sonuçları 3. kişi ile temsil edilen arasında olur. Temsilcinin temsil ettiği kişinin adını vermesi gerekir. Mümessil kimi temsil ettiğini bildirmemişse, 3.kişi bunu anlamışsa veya anlaması gerekiyorsa doğrudan temsil söz konusudur. Gene 3. kişi açısında kiminle sözleşme yapıldığı önemli değilse gene doğrudan temsil söz konusudur.
7.1.2 DOLAYLI TEMSİL
Mümessil sanki temsilci değilmiş gibi kendi adını kullanır. İşlemi temsil ettiği kişi için yapmalıdır. kendi adına işlem yapar. İşlem temsil ettiği kişi hesabınadır. Dolaylı temsilde işlemin bütün sonuçları mümessille 3. kişi arasındadır. Dolaylı temsilde 2 işlem vardır. Birincisi mümessille 3. kişi arasındaki işlem, ikincisi ise mümessille temsil edilen arasındaki işlemdir Dolaylı temsil çok fazla tercih edilmez. Yetki verdim arabayı aldı. Dolaylı temsil söz konusu olduğu için arabanın sahibi oldu. Şimdi temsil edilene arabanın devri gerekir bir daha notere gidilecek masraf daha çok o yüzden dolaylı temsil fazla tercih edilmez.
7.1.2 YETKİSİZ TEMSİL
Yetkisi olmayan bir kişinin başka bir kişi adına işlem
yapmasıdır. Temsilci temsil ettği kişi adına ve hesabına işlem
yapmaktadır.
10 ton A malı al demişler. TEmsilci başka maldan almış. Yani
temsil sınırını aşmış. İşlem 3. kişiyi bağlar ama temsil edileni
bağlamaz. Temsil edilen hicazet (onay) verebilir. Ya da red
edebilir. Onay( hicazet) verilmez ise mümessil 3. kişinin maddi
kaybını zararını ödemelidir. YArgıcın taktir yetkisi vardır
3. kişi temsilcinin temsil yetkisinin omadığını biliyorsa zararının
karşılığını isteyemez.
7.2 Temsil Nedir: 1 kişinin sahip olduğu yetkiye dayanarak temsil ettiği kişinin adına ve hesabına ya da kendi adına ve temsil ettiği kişi hesabına işlem yapmasıdır.
7.3 Temsilci Aracılığı İle YAptırılamıyacak işlemler. Bazı işlemleri temsilci aracılığı ile yaptıramazsınız: Örneğin Evlenme sözleşmesi. vasietname. boşanma. Bu haklar kişiye sıkı biçimde bağlı haklardandır.
7.4 Temsil Yetkisi Nasıl Verilir:
Kural olarak temsil yetkisi hiç bir şekle bağlı değildir. Tek yanlı işlemdir. 1 kişi verir. Karşı tarafın kabul veya reddi söz konusu değildir. İspat için mümessile yetki belgesi verilir.
Eğer mümessil sahip olduğu temsil yetkisi ile tapuda işlem yapacaksa kendisine noterce verilmiş bir yetki belgesi verilmesi gerekir. Bu yetki belgesi düzenleme şeklinde olmalıdır. Yani dışarıda hazırlanmaz noterde hazırlanır.
İlke mümessil kendi kendine işlem yapamaz. İki durumda mümessil kendi kendine işlem yapabilir.
1) Yetki Verilirse: Kendi kendisi ile işlem yapmak üzere yetki verilirse temsilci ken kendine işlem yapabilir.
2) Mümessilin işlemi sonucu temsil ettiği kişinin zararı olmayacaksa işlem yapabilir. Yani çıkar çatışması olmayacaksa.
7.5 Temsil Yetkisinin Kapsamı Nedir?
Mümessile birden çok işlem için yetki verilebilir bunagenel yetki denir. Ya da mümessile belirli işlemleri yapması için yetki verilir buna özel yetki denir. Özel yetki için hangi işlemlerin yapılabileceğinin tek tek belirtilmesi gerekir.
Genel yetki ile her türlü işlem yapılabilir ama bazı işlemler genel yetki ile yapılamaz örneğin dava açılabilmesi için özel yetki gerekmektedir. Açılan davada karşı tarafla antlaşma yapılabilmesi için özel yetki gerekmektedir. Bu anlaşmaya sulh anlaşması denir. Açılan davadan vazgeçmek, feragat için özel yetki gerekir. Mümessilin kambiyo senedi imzalayabilmesi için özel olarak yetkilendirilmesi gerekir. Mümessilin bir taşınmaz malı devr etmesi ya da taşınmaz mal üzerinde hak iddia edebilmesi için özel olarak yetkilendirilmesi gerekmektedir.
7.6 Temsil Yetkisinin Sona Erdirilmesi
1) Temsil yetkisi her zaman geri alınabilir. Geri alınırsa sona erer. yetki vermek tek yanlıdır.
2) Temsil belli bir süre için verilmiş ise süre sonunda ortadan kalkar
3) Belli işlemler için yetki verilmiş ise işlem sonucu yetki kalkar.
4) Temsil yetkisi şu durumlarda kendiliğinden ortadan kalkar.
- Temsil yetkisi verenin ölmesi, kısıtlanması, ayırtım gücünü kaybetmesi ya da iflas etmesi durumunda temsil yetkisi kendiliğinden kalkar
8. Sözleşme Özgürlüğü
Genel ilkel olarak 1 kişi istediği kişi ile, istediği zaman, istediği konuda sözleşme yapabilir.
8.1 Taraf Seçme Özgürlüğü
Kişi sözleşme yapmak istediği kişiliği özgürce seçer. İstisnası vardır. Kamu hizmetleri bakımından . Belediye su vermek zorundadır. Belirli koşulları yerine getirdiğimiz de belediye bize su vermek zorundadır.
8.2 Konu Bakımından Sözleşme Özgürlüğü
8.2.1 Yapamayacağım sözleşmeler
Emredici kurallara aykırı sözleşmeler yapamayız.( Esrar satışı)
Kamu düzenine aykırı sözleşme yapamayız. (gazeteye para verip yalan haber çıkartmak)
Genel ahlaka aykırı sözleşmeler yapamayız ( beyaz kadın ticareti)
Kişili Haklarına aykırı sözleşmeler yapamayız. (böbrek ticaret konusu yapılamaz, ötenazi)
İmkansızlık Sözleşmenin ediminin yerine getirilmesi mümkün olmalı. (100 milyar ver güneş durdurayım)
objektif İmkansızlık ölmüş eşeğin satılması:. Herkes için olan imkansızlık
Subjektif İmkansızlık: Borçlu borcunu yerine getiremiyor.
İmkansızlık sözleşmeden sonra oraya çıkabilir. Eşek sözleşmeden sonra kalp kriz geçirdi.
Sözleşme kurulmadan önce objektif imkansızlık yapılamaz. Yani edim imkansız hale gelmiş ise sözleşme yapılamaz. Kesin geçersizdir.
9. Hukuk İşlemlerde Sakatlık
Hukuki İşlemlerde Sakatlık: 3 türlü olur
9.1 Yokluk: Bir işlemin hiç doğmaması demektir. Sözleşme yoktur.
9.2 Kesin Geçersizlik:
Tam yeteneksizlerin yaptığı işlemler
Geçerlilik koşulu
Danışıklı işlemler
Objektif imkansızlık
Yukarıda sayılı olaylarda kesin geçersizlik söz konusudur.
Kesin geçersizlik durumunda;
- Alacaklı alacak lı borçlu borç lu olmaz. İşlem sonuç doğurmaz.
- Geçersizlik her zaman ileri sürülebilir.
- Verilenler geri alınabilir.
- Yasa geçersizliği kendisi ressen belirler.
- Kesin geçersizliği etkilenen herkes ileri sürebilir.
- Kesin geçersiz ilemler hiçbir zaman geçerli duruma düşmezler
9.3 İptal Edilebilirlik ( Askıda Geçersizlik-Askıda Geçerlilik)
Askıda geçersizlik durumunda işlemde sakatlık vardır. İşlem bir tarafı bağlar bir tarafı bağlamaz.
Sınırlı yeteneksizin yaptığı işlemler
Hata ve korkutma
Yetkisiz temsilcinin yaptığı işlemler
Sömürülen taraf için
askıda geçersizlik söz konusudur.
Askıda geçerlilik durumunda yasa geçerli bir işlemde bir tarafa iptal şansı verir. Örneğin bağıştan sonra bağışlayan önemli bir borca girerse bağışı geri alabilir.
9.3.1 Sömürü (Gabin)
1sözleşmede genellikle 2 kişi edimleri değişir. Yani birşey verirse karşılığında birşey alır. Hukuk genellikle edimler arası farkla ilgilenmez.
Fakat örneğin gece yarısı apandisit patlaması var doktor normalin üzerinde para istedi. Adam ameliyat olursa burda sömürü söz konusudur.
Sömürünün Koşulları
1) Edimler arasında aşırı bir farklılık olmalıdır.
2) Kişi mecburi olduğu için edimi kabul emiş olmalıdır.
3) Kişi deneyimsiz olduğu için
Sözleşme sömürü ile yapılırsa sözleşme askıda geçersizdir. Sözleşme iptal edilmez aradaki fark geri verilir.
Ders Notu 3: Haksız Eylem
1. Haksız Eylem Nedir?
Haksızca (hukuka aykırı biçinmde) birisine zarar vermek demektir. Borçlar kanununun 41. maddesi genel olarak Hakzız Eylemi düzenler
Bir kişi diğerine zarar verirse zararı gidermek zorundadır. Bu sorumluluğa haksız eylem sorumluluğu denir.
2. Sorumluluk (tazminat anlamında) birisinin uğradığı zararı giderme yükümlülüğüdür.
3. Sorumluluğun Koşulları: (MAdde 41 e göre kusur sorumluluğu)
1 kişini verdiği zarardan sorumluluğundan bahsederken 4 koşul gereklidir.
3.1 Hukuka Aykırı Bir eylem: Davranış bir hukuk kuralı ile aykırı düşecek Bir eylem mutlak bir hakkı çiğniyorsa mutlaka hukuka aykırı işlemdir. Mülkiyet hakkı mutlak bir haktır herkeze karşı ileri sürülebilen ve kişiye sıkı biçimde bağlı bir haktır. Nisbi hakların çiğnenmesinde eylem hukuka aykırı olmayabilir. Bazen bir eylem zarar verir ama hukuka aykırı değildir. Haklı savunma (meşru müdafa), zorda kalma. polisin dövmesi, icra memurunn mal alması Hukuka Aykırı bir eylem genellikle aktif bir eylemdir. Hareket temellidir. Birşey yapmadan pasif bir tutum izlemek hukuka aykırı olabilir mi?
Genel kural olarak bir azrarı önlemek için kişiler hareket yapmaya zorlanamaz. Çocuk boğuluyor. Kurtarmıyorsunuz eylem hukuka aykırı değildir. Ancak sizi harekete zorlayan bir yasa varsa sorumlu olabilirsiniz. Çocuk boğuluyor cankurtaran kurtarmalıdır. Kurtarmaz ise cankurtaran sorumludur.
3.2 Zarar Koşulu ( bu eylemde zarar olmalı)
1 eylemden zarar doğmaz ise sorumluluk doğmaz
3.2.1 Maddi Zarar: 1 kişinin mal varlığında azalma olursa buna maddi zarar denir. 2 türlü ortaya çıkabilir.
3.2.1.1 Fiili Zarar: Bugün ortaya çıkan zarar demektir. 100 milyonun çalınması
3.2.1.2 Beklenen Kardan Yoksun Kalma Şekinde Olabilir. : Geleceğe yönelik bir zarardır. Kişinin ilerde mal varlığında beklenen artışın olmaması demektir.
3.2.2 Manevi Zarar: Haksız eylem sonucu kişinin manevi değerlerinde bir azalma olması demektir. Mal varlığında bir azalma olursa manevi zarar kesinlikle istenemez. MAnevi zarar için kişilik haklarının zedelenmesi gerekmektedir. Manevi zararı belirlemek kolay değildir. Burda yargıca geniş bir taktir yetkisi verilmiştir. Yargıç kişinin durumuna göre manevi tazminat farklıdır.
3.3 Kusur: Subjektif koşuldur dışarıdan görülemez. Kusur kişinin iç dünyası ile ilgilidir.
Yasa iki şeyi yasaklar;
Bilerek (kasten) zarar verme
Dikkatsizce (ihmal( zarar verme
Kusur bir kişinin haksız eylemde bulunurken bilerek ya da dikkatsizce zarar vermesidir. Kişi bilmeden zarar verirse kusursuzdur.zarardan sorumsuzdur.
3.3.1 Kasten Zarar verme: Yaptığın eylemi hem de sonucunu istemek örneğin adamı öldürmek istiyorum hem de ölmesini istiyorum
3.3.2 Olası Kasıt: Eylemi isteyip sonucunu istememek. Kalabalık bir yerde A' yı öldürmek isteyip, çevresindekilerin öldürülmesini istememek.
3.3.3 İhmal: Eylem istenmez,zararlı sonucu istenmez. Bir yerde sigara içerken çevredeki yanıcı maddelerin yanmasına neden olmak
3.3.3.1 Ağır İhmal: En basit dikkati göstermemek. Herkezin alacağı önlemi kişinin almaması. Freni tutmayan araba ile trafiğe çıkmak.
3.3.3.2 Hafif İhmal: Çok dikkatli kişilerden beklenen davranışların gösterilememesi.
3.3.3.3 Orta İhmal:
Her kim bu tip ihmal veya kasıtla eylem de bulunursa zararı ödemeli.
Yasa kusuru 100 puan üzerinden belirler. Yasa puana göre karar verir. Zarar tazminatı etkiler.
İlke olarak kusur kendi içersinde derecelendirilir.
Kasti Kusur
Ağır İhmal
Orta İhmal
Hafif İhmal
Ayırtım gücü olanların kusuru olabilir ama ayırtım gücü olmayanların kusuru olmaz.
Kalp krizi geçiren kişi verdiği zarardan sorumsuzdur kusursuzdur.
3.4 Nedenselik Bağı: Zararla eylem arasında zarar sonuç ilişkisi olmalıdır.Çoğu olayda açıkça bellidir. Ender olaylarda nedensellik bağını bulmak zordur.
3.4.1 Şart Kuramı: Türkiye' de bu kuram nedensellik bağını bulmaya yarar.
Tamamen yaşam deneyimlerine göre karar verilir. Eylem zarara, sonuca neden olabilecek düzeyde mi?