Hukuka Giriş
ve Medeni Hukukun Temel Kavramları
I.Bölüm
Hukuka Giriş
Hukuka Giriş
Sosyal Yaşam –Sosyal Düzen- Hukuk

İnsan bugün doğumundan ölümüne kadar kendisini bir çok bağlarla sarılmış olarak algıladığı bir toplumun içinde yaşar.
Toplum içinde yaşayan insanlar hayatlarını en iyi şekilde sürdürebilmek için sahip oldukları güçleri kullanırlar.
Bu güçler başıboş bırakıldığında ise insan toplum içinde varlığını sürdüremez; hatta bu tip davranışlar toplumun kendi varlığını sürdürmesini bile tehlikeye düşürür.
Bu sebeple toplumlarda düzenin sağlanabilmesi için, güçlerin dengelenmesi ve bir takım kuralların öngörülmesi zorunluluğu, ortaya çıkmıştır
SOSYAL İLİŞKİLER
Toplum içinde yaşamak zorunda olan insan sürekli olarak diğer insanlarla ilişki içerisindedir. Bir insanın bütün davranış ve eylemleriyle diğer insanlarla kurduğu bağlılık ve ilişkilere sosyal ilişki denir
SOSYAL YÜKÜMLER
Toplum içinde yaşayan insan diğer insanlarla olan ilişkisinde kendisini bir takım yetkilerle donatılmış ya da bazı yükümler ve ödevlerle bağlı görür.
Muhtaca yardım eder, küçükleri korur, büyüklere saygılı olur.
Bu davranışlardan kaçınmak toplumda çeşitli tepkilere yol açar. Hatta bazı durumlarda devlet doğrudan doğruya müdahale eder.
Bu anlamda devlet tarafından desteklensin ya da desteklenmesin, toplum halinde yaşamaktan doğan sosyal ilişkilerimize bağlı olan bu yüküm ve ödevlere sosyal yükümler veya sosyal ödevler denir.
SOSYAL DÜZEN KURALLARI
İnsanın soyutlama yeteneği sosyal olaylarda da kendisini gösterir. Tekrarlanan olaylardan genellemeler yaparak kurallara ulaşır ve toplum yaşamını bu kurallara bağlı olarak sürdürür. Kişilere ödevler yükleyen ve yetkiler veren bu düzen sosyal düzen kuralları olarak adlandırılır. Yerine getirilmediği takdirde yaptırımla karşılaşan bu kurallar, insanların birlikte barış içinde yaşamasını sağlar.
SOSYAL YAŞAMIN DAYANAĞI
Hugo Grotius: “Toplu yaşam ve sosyal ilişkiler, insanın doğasında var olan kendi benzerlerini arama eğiliminden kaynaklanır”
Rudolf von Jhering: “Sosyal ve bireysel çıkarların gerçekleştirilmesi ihtiyacı sosyal yaşamın dayanağıdır.”
Emile Durkheim: “Sosyal yaşamın dayanağı, insanların yaşama içgüdüsüne bağlı olarak, varlıklarını korumak için kendi aralarındaki benzer ve ayrışık gereksinimlerin doğurduğu sosyal dayanışma duygusudur. Sosyal dayanışma da, iş birliğine ya da iş bölümüne dayanır.” (mekanik dayanışma – organik dayanışma)

İnsanlar toplum içinde yaşarlar.
Aristototeles: insan sosyal bir varlıktır (Zoon Politikon)
Grotius:insanda toplu halde yaşamaya ilişkin bir istek vardır(Appetitus societatis).
Topluma, toplumsal yaşama ihtiyacı olmayan bir varlığın, ya insanüstü ya da insandan aşağı bir varlık, bir canavar olacağı ileri sürülmüştür.


Bu kuralların bir kısmı , kişilere bazı ödevler yükler ve bazı yetkiler verir; bir kısmı ise sadece bazı ödevler yükler .
Kişilere yetki veren ve ödev yükleyen veya sadece ödev yükleyen bu kurallara toplumsal davranış (sosyal düzen) kuralları denir.
Toplumsal davranış kurallarının (sosyal düzen kurallarının) kapsamına hukuk, ahlâk, din ve görgü kuralları girer.


Bütün bu kurallar birbirine geçmiş gibi görünseler de, temelde bu kurallarla hedeflenen amaç, kişilerin davranışlarını belli bir düzene bağlama ve dolayısıyla toplumda bir düzeni yaratma olsa da, bir başka deyişle kuralların amaçları arasında bir aynilik, bir benzerlik bulunsa da, kurallar arasında önemli farklılıklar vardır.
Sosyal Düzen Kurallarının Türleri
Din Kuralları
Ahlak Kuralları
Görgü Kuralları
Hukuk Kuralları

II. HUKUK KURALLARI İLE AHLÂK, DİN, GÖRGÜ KURALLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ
A. Ahlâk Kurallarıyla Hukuk Kuralları Arasındaki İlişki
1) Genel Olarak:
Gerek ahlâk, gerek hukuk kuralları insan davranışlarını yönlendirmek için öngörülmüştür ve insan davranışlarını düzenlemeyi amaçlamaktadır ; bu nedenle normatif niteliktedir. Ahlâk kuralları "iyi" davranışın, hukuk kuralları ise "haklı" davranışın ne olduğu sorularına cevap verir. İyi ve kötü arasındaki ayrım ahlâk kurallarını gerektirir.


Batı Avrupa hukuk düşüncesinde, hukuk düzeni ve ahlâk düzeni birbirinden bağımsızdır. Bu iki düzen birbirleriyle kesişen iki daireye benzer.
Hukuk düzeniyle ahlâk düzeni yer yer çakışır; fakat birbirinin simetriği değildir.
Çakışan kısım dışında kalan alanda, hukuk kurallarını ilgilendirmeyen ahlâk kuralları ve ahlâk kurallarını ilgilendirmeyen hukuk kuralları yer alabileceği gibi, hukuk düzeni, ahlâk düzenine ters düşen kurallar da öngörebilir.
Örnek:
Ahlâk ve hukuk kurallarının çakışması: Ahlâk kuralları, kişilere, yardıma muhtaç olanlara yardım etmesini emreder. Medeni Kanun'un 364‘üncü maddesinde "Herkes, yardım etmediği takdirde yoksulluğa düşecek olan üstsoyu ve altsoyu ile kardeşlerine nafaka vermekle yükümlüdür" demektedir.
Örnek 2:
Ahlâk ve hukuk kurallarının birbirine ters düşmesi:
Bir kimsenin üvey anasına yardım etmemesi ahlâk kuralları açısından tasvip edilmez. Fakat böyle bir davranış hukuka aykırı olarak nitelenemez.

Örnek3: Hukuk kurallarının ahlâk kuralları açısından önem taşımaması:
Karayolları Trafik Kanunu'nda, motorlu araçların yolun sağın dan gitmesini öngören normlar, ahlâk kurallarını ilgilendirmez.

Ahlâk ve hukuk düzeni arasındaki bu ayrım Roma hukukundan gelmiştir. Roma hukukunda dürüst yaşama, ahlâki bir durumu açıklarken, başkasına zarar vermeme, bir hukuki yükümlülüğü ortaya koymaktadır.
Ahlâk, doğru değerlere ilişkin müşterek inançla ortaya çıkar. Bir davranış, bir değer sistemine uygun düşüyorsa, ahlâken iyi (doğru); davranış, bu değer düzeni ile çatışıyorsa, kötü (yanlış) dür. Toplumda hâkim olan ahlâk kuralları iyi ve kötüye ilişkin görüşler, zaman içinde değişirler.


Örnek: Birkaç sene önce, evlilik dışı birlikte yaşama ahlâka aykırı kabul ediliyordu. Bugün özellikle büyük şehirlerde bu şekilde yaşama ahlâka aykırı sayılmamaktadır.
Diğer yandan, çevrenin korunmasına karşı bir davranış önceleri ahlâka aykırı bulunmazken, bugün böyle bir davranış küçük bir çevrede de olsa ahlâka aykırı olarak değerlendirilmektedir
Ahlâk kuralları genellikle ikiye ayrılıp incelenir: Sübjektif ahlâk ve objektif ahlâk:

Sübjektif ahlâk, bir kimsenin kendisine karşı olan ödevlerine ilişkindir.
Objektif ahlâk ise, kişinin diğer kişilerle arasındaki ilişkilerini yönlendiren kurallardan oluşur.

Örnek:
İçini temiz tut, başkaları hakkında kötü düşünme şeklindeki kurallar sübjektif ahlâkla,
fakirlere yardım et , verdiğin sözü tut gibi kurallar objektif ahlâkla ilgilidir.

2) Hukuk Kuralları ile Ahlâk Kuralları Arasındaki Farklar:

(1)- Kapsam Açısından
(2)-Yükümlülük yüklemesi ve yetki vermesi açısından
(3)-Yaptırım açısından
(4)-Yazılı olup olmamaları açısından
KAPSAM AÇISINDAN
Ahlâk kuralları sübjektif ve objektif ahlâkı içine aldığı için, hukuk kurallarının kapsamından daha geniş bir kapsama sahiptir.
Çünkü, hukuk kuralları kişinin kendi vicdanına karşı olan kuralları içermez; sadece, kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini düzenler.
Bu itibarla kapsamı, ahlâk kurallarına göre daha dardır.
Bununla beraber hukuk kuralları ahlâk kurallarının kapsamına girmeyen hususları da içerir.
Meselâ, ticaret sicilinin, tapu sicilinin tutulmasının ahlâk kuralı ile bir bağlantısı yoktur.

(2)Yükümlülük yüklemesi ve yetki vermesi açısından
Ahlâk kuralları kişiye sadece yükümlülük yükler, yetki vermez.
Halbuki hukuk kurallarının bir kısmı yükümlülük yüklerken, diğer bir kısmı yetki verir.

(3) Yaptırım Açısından
Ahlâk kurallarının yaptırımı insanın vicdanın sesidir veya toplumun kişiyi ayıplaması, onunla ilişkileri kesmesi, onu kınamasıdır.
Kısaca ahlâk kurallarına aykırı davranışın yaptırımı manevidir. Halbuki hukuk kurallarının yaptırımı devlet gücüdür.

(4)-Yazılı olup olmamaları açısından
Ahlâk kuralları yazılı olmayan kurallardır. Hukuk kuralları ise çoğunlukla yazılı kurallardır.
Türk kanun koyucusu bazen pozitif hukuk kuralları içinde ahlâk kurallarına yollama yapmıştır. Bu durumda ahlâk kuralları o konuda, hukuk düzenin bir parçasıdır; bir hukuk kuralıdır.
Örnek:
Kanunda bir sözleşmenin muhtevasının ahlâka aykırı olmaması zorunluluğu öngörülmüştür (BK. 20). Aynı şekilde ahlâka aykırı bir fiille başkasına zarar veren kimse, zararı tazminle yükümlü tutulmuştur (BK. 41/II).
Yine Borçlar Kanununda ahlâka aykırı bir amacın sağlanması için verilen şeyin geri istenemeyeceği öngörülmüştür (BK. 65).

B.Din Kuralları ile Hukuk Kuralları Arasındaki İlişki
1) Genel Olarak:

Toplumda kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen, kişi davranışlarını yönlendiren kuralların bir kısmı da din kurallarıdır. Din , evreni yaratan ve yöneten insan üstü ilâhi bir varlığa inanmayı ve ona ibadet etmeyi emreder. İnsanların Tanrı ile olan ilişkilerini düzenler.

Bununla beraber, bütün dinler insanların sadece Tanrı ile olan ilişkilerini değil, insanlar arasındaki ilişkileri de düzenleyen hükümleri (emir ve yasaklar) içerir.
Bir diğer deyişle, dinler hem uhrevî (öteki âlem) hem de dünyevî ilişkileri düzenler. Din kuralları kişiler arasındaki ilişkilerde bazı kurallara uyulmasını istemesi bakımından, hukuk kurallarına benzerlik gösterirler.



İslâm Hukukunu, İslâm dininin kaynaklarında arayıp, islamiyet esaslarına göre kuran bilime, İlm-i Fıkıh denir.
Fıkıh ilminin belirlediği hukuk kurallarının bütünü de şeriatı oluşturur.
Örnek:
Hırsızlık, adam öldürme, zina, din kurallarınca yasaklanmıştır.
Aynı şekilde hukuk kuralları da bu tip davranışları hukuka aykırı davranışlar olarak kabul etmiş ve bu davranışları tasvip etmediğini hukuk kuralları ile açıkça belirtmiştir.

Lâik hukuk düzenlerinde, hukuk kuralları ile din kuralları arasında yollama biçiminde bir ilişki yoktur.
29 Ekim 1923 günü Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilmiş olan Cumhuriyeti ilân eden 364 no'lu Kanun'un 2'nci maddesinde "Türkiye Devletinin dini, din-i islâmdır." denmektedir.



20 Nisan 1340 (1926) tarihli Teşkilatı Esasiye Kanunu'nun 2'nci maddesinde de aynı kural tekrarlanmıştır. Bu hüküm 10 Nisan 1928 t. ve 1222 no'lu Kanunla Türk Anayasasından çıkarılmıştır. 5 Şubat 1937 t. ve 3115 no. Kanun ile Anayasanın 2'nci maddesiyle "lâiklik ilkesi" benimsenmiştir. Aynı kural, 1961, 1982 tarihli Anayasaların 2'nci maddesinde muhafaza edilmiştir.


1926 tarihinde kabul edilen Medeni Kanun ve Borçlar Kanunu, Türkiye'de dinsel hukuk düzeninden, lâik hukuk düzenine geçişi sağlayan Kanunlar arasında çok önemli bir yer işgal etmektedir.
Medeni Kanunda din ile ilgili hükümlere yer verilmiştir. Bunun amacı din kurallarının hukuka aktarılması değil, dini inanç özgürlüğünün kuvvetlendirilmesidir.(Dini inanç özgürlüğü, 1982 tarihli Anayasa'nın 24'üncü maddesinde düzenlenmiştir. Aynı kural 20.9.1971 tarihli ve 1488 no.lu Kanunla 1961 tarihli Anayasa'nın 19'uncu maddesinde de yer almıştır.)
Örnek:
"Evlendirme töreni biter bitmez evlendirme memuru eşlere bir aile cüzdanı verir.
Evlenmenin geçerli olması dini törenin yapılmasına bağlı değildir”(MK.143).
Örnek
“Çocuğun dini eğitimini belirleme hakkı ana ve babaya aittir.
Ana ve babanın bu konudaki haklarını sınırlayacak her türlü sözleşme geçersizdir.
Ergin dinin seçmekte özgürdür” (MK. 341)

2) Din Kuralları ile Hukuk Kuralları Arasındaki Farklar:

(1)–Din kuralları Tanrı'nın emri olduğu için statik kurallardır. Zaman içinde değiştirilmesi düşünülemez. Hukuk kurallarıysa insan aklının eseri olduğu için dinamik kurallardır; İhtiyaçlarına uygun olarak değiştirilebilir.
(2)–Din kurallarının yaptırımı uhrevîdir. Allah korkusudur; cehennem azabıdır. Halbuki hukuk kurallarının yaptırımı devlet gücüdür.
(3)–Din kuralları bir taraftan uhrevî ilişkileri, diğer taraftan dünyevî ilişkileri düzenler. Halbuki hukuk kuralları sadece kişiler arasında ki ilişkilerin bir kısmını düzenler.