I.1876 ANAYASASI

A -GENEL ÖZELLİKLERİ: Türk tarihinin ilk anayasası diyebileceğimiz bu anayasa ‘KANUN-U ESASISİ’adıylada bilinir.Eski takvime göre 7 Zilhicce 1293;miladi takvime göreyse 23 Aralık 1876 yılında kabul edilmiştir.Osmanlı İmparatorluğu’nda mutlak monarşiden anayasalı monarşiye geçişi belirleyen ve meşrutiyet rejiminin temelini atan bir anayasadır.O dönemde padişah II.Abdülhamid han sadrazamlığa getirdiği Mithat Paşa’nın hazırladığı ‘Kanun-ı Cedid’ adlı anayasa taslağı yerine,Fransız Anayasasını çevirtip nazırlarına inceleterek ikinci bir taslak hazırlattı.Anayasayı hazırlamakla görevli 28 kişilik Cemiyet-i Mahsusa’nın düzenlediği son taslak Heyet-i Vükela’da(Bakanlar Kurulu)kesin biçimini aldıktan sonra padişahın bir hatt-ı hümayunuyla kabul ve ilan edildi.

Yasama ve yürütme organ ve yetkilerini birbirinden açıkça ayırmayan Kanun-ı Esasi sistemi yürütmenin, özellikle de padişahın üstünlüğü ilkesine dayanıyordu.meclisin senato kanadı durumunda ki Ayan Heyeti üyelerini padişah atadı.Seçimle gelen Heyet-i Mebusan üyeleri anayasaya değil,padişaha sadakat yemini ederek göreve başlardı. 1876-77 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Padişah meclisi tatil etti ve birdaha toplantıya çağırmadı.1908’e kadar Kanun-ı Esasi yürürlükte kaldı fakat uygulamadan düştü.Tarihe 31 Mart olayı olarak geçen ayaklanmanın bastırılmasından sonra bu anayasa üzerinde büyük değişikliklere gidildi.Bu değişiklikler ve eklenen üç yeni madde sonucu gerçekten meşruti ve parlamenter bir sistem oluşturuldu.Padişah anayasaya bağlılık yükümlülüğü altına girdi;hükümet ona değil,meclise karşı sorumlu kılındı.Hükümet ve Heyet-i Mebusan bağımsız bir kişilik kazandı.Yasama -yürütme ilişkileri dengeli duruma getirildi.Kuvvetler ayrılığı ilkesi benimsendi,padişahın mutlak veto yetkisi kaldırıldı.1921 Anayasası’na rağmen bu anayasa aykırı olmayan maddeleriyle yürürlükte kaldı.Kesin olarak 1924 Anayasası’yla resmen tarih oldu.
B-1876 ANAYASASI MADDELERİ ÖZELLİKLERİ
1876 Anayasası ilk kabul edildiğinde 11 ayrı bölümden oluşuyordu.Devletin
Ayan Heyetinin,Mebusan Heyetinin,Hükümetin,Memurların,Mahkemelerin,Maliye nin,
Eyaletlerin özelliklerine göre bölümlere ayrılmıştı.Her bölümde bu kurum ve kuruluş-
Ların özellileri,görevleri,sorumlulukları ve sınırlılıkları belirtilmişti.Toplam 119 madde-den oluşturulmuştur.

C-1876 ANAYASASINDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER

Kanun-u Esasi üzerinde 1909 yılından 1918 yılına dek geçen sürede tam 7 kez değişikliğe gidilmiş ve 28 maddesi değiştirilmiştir.Anayasa üzerinde ilk değişiklik 1909 yılında tarihe 31 Mart Olayı olarak geçen hadiseden sonra olmuştur.Yapılan bu ilk değişiklikte tam 24 madde değiştirilmiştir.İkinci değişiklik 1914 yılnda daha önce değiştirilmiş olan üç maddenin yeniden değiştirilmesiyle olmuştur.(7;35;43.maddeler)
Kanun-u Esasi üzerinde yapılan tüm değişikliklerin tarihi ve değişen maddeler aşağıda belirtilmiştir.

• 1909 tarihli değişiklik:3,6,7,10,12,27,28,29,30,35,36,38,43,44, 53,54,76,77,80,
113,118,119,120,121,sayılı maddeler.

• 1914 tarihli ilk değişiklik:7,35,43 sayılı maddeler

• 1914 tarihli ikinci değişiklik:7,43,102 sayılı maddeler.

• 1916 tarihli ilk değişiklik:76. madde

• 1916 tarihli ikinci değişiklik:7,35. maddeler

• 1916 tarihli üçüncü değişiklik:72. madde

• 1918 tarihli değişiklik:69. madde



II. 1921 ANAYASASI

A-GENEL ÖZELLİKLERİ:

Eski tarihle 7Şubat 1337;Miladi yıla gore 23 ocak 1921 yılında kabul olunan bu anayasaya Teşkilat-I Esasiye adı da verilir.Kurtuluş Savaşı’nın olağanüstü koşulları altında ilk Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından çıkarılan bu anayasa;ulu-sal egemenliğe dayalı temsili hükümet sistemini kabul eden ilk Türk anayasasıdır.Kı-sa bir metinden oluşan bu anayasasının getirdiği sistemin özü;kuvvetler birliğine bağlı meclis hükümeti rejimidir.Yasama,yürütme,yargı yetkileri T.B.M.M.’nin elinde topla-yan bu rejime gore; T.B.M.M. yürütme yetkilerini kendi içinden seçtiği bir hükümet aracılığla kullanıyordu.Hükümet üyelerinin başlıca görevi T.B.M.M.’nin aldığı kararları uygulamaktı.Devlet başkanlığı makamına yer vermeyen anayasa uyarınca hükümetin başında T.B.M.M. Başkanı bulunuyordu.Temel hak ve hürriyetleri düzenleyici hüküm-leri içermeyen anayasa da devlet düzeniyle ilgili kurallarda da bazı aksaklıklar vardı.
Bu boşluğu doldurmada 1876 Anayasası’nın bazı maddeleri değerlendiriliyordu ve sanki yürürlükteymiş gibi işlev gördü.
Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasında önemli bir rol oynayan 1921 Anayasası saltanatın kaldırılmasından sonar 29 Ekim 1923’te Köklü bir değişikliğe uğradı.Bu de-ğişiklikle cumhuriyet ilan edilerek,Cumhurbaşkanlığı makamı oluşturuldu.Ayrıca hükü-metin atanmasına ilişkin yeni düzenlemeyle parlamenter sisteme doğru önemli bir adım atıldı.Bu yüzden ortaya çıkan rejim değişikliği ve yeni devletin örgütlenmesinin getirdiği sorunlar,daha kapsamlı yeni bir anayasanın hazırlanmasını zorunlu kıldı.


B-1921 ANAYASASI’NIN MADDELERİ VE DEĞİŞİKLİKLER

Çok kısa bir metin olan 1921 Anayasası sadece 23 maddeden oluşuyordu. Çok ağır şartlar altında olan devletin sadece bazı temel organlarının sorumluluklarına ağırlık verilen bu anayasa görevini en üst başarıyla yapmıştır.1921Anayasası sadece bir kez değişikliğe uğramıştır.Buna göre anayasanın bazı maddeleri açıklanarak değiştirilmiş;birkaç madde eklenmiş ayrıca CUMHURİYET devlet şekli olarak kabul edilmiştir.Altı madde üzerinde ki önemli değişiklikler şunlardır.


• 1.Madde:’Türkiye Devletinin şekli hükümeti,Cumhuriyettir.’ ibaresi eklenmiştir.

• 2.Madde:Tamamen değişmiştir.’Dini İslam,resmi lisanı Türkçe’dir.’ibaresi konmuştur.

• 4.Madde:Hükümetin meclisi temsilen idare ettiğini belirtir.

• 10.Madde:Cumhurbaşkanlığı makamının oluştuğunu açıklar.

• 11.Madde:Cumhurbaşkanının görev ve sorumlulukları hakkında açıklama getirir.


III. 1924 ANAYASASI


A-GENEL ÖZELLİKLERİ

1921 Anayasası’nda yapılan köklü değişiklikler yeni bir anayasanın hazır-lanmasını gerekli kıldı.Bu amaçla T.B.M.M. bünyesinde bir komisyon oluşturuldu.Ko-misyonun Fransa Üçüncü Cumhuriyet Anayassası’nı örnek kabul ederek oluşturdu-ğu taslak T.B.M.M.’de görüşüldü ve Cumhurbaşkanına geniş yetkiler tanıyan bazı maddelerde değişiklik yapılarak 20 Nisan 1924’te kabul edildi.Yeni anayasayla ulusal egemenlik ilkesi korunarak;kuvvetler birliği ilkesi rejimi temelde sürdürülmekle birlikte ,bir ölçüde ayrı bir kimlik kazandırılan yürütme organına önceki anayasaya göre daha geniş bir serbestlik tanındı.Bu çerçevede Cumhurbaşkanınca T.B.M.M. üyeleri arasından atanan Başbakanın oluşturduğu Bakanlar Kurulunun yine Cumhurbaşkanı tarafından onaylanmasından sonra T.B.M.M.’nin güvenoyuna sunulması ilkesi benimsendi.Öte yandan tek tek bakanların T.B.M.M.’ye karşı sorumluluğu yerine; toplu sorumluluk esası getirildi.Yargı hakkının ulus adına bağımsız mahkemelerce kullanılacağı hükme bağlandı.

1928’ten başlayarak beş kez değişikliğe uğrayan anayasa çok partili rejim altında da varlığını sürdürdü.Ama parlamenter sistemin gerektirdiği denge ve güven-celerden yoksun olması özellikle 1950’lerde belirgin biçimde ortaya çıktı.27 Mayıs 1960 İhtilali ile bazı hükümleri yürürlükten kaldırılan anayasa 1961 Anayasası’nın yürürlüğe girmesiyle ortadan kalktı.


B-1924 ANAYASASI’NIN MADDELERİ VE DEĞİŞİKLİKLERİ:

1924 Anayasası Ahkam-ı Esasiye,Vazife-i Teşriye,Vazife-i İcraiye,Kuvvei Kazaiye, Türklerin Hukuku Ammesi, Mevaddı Müteferrika,adı verilen altı fasıldan ve toplam 105 maddeden oluşmuştu.
1924 Anayasası’nda çok ilginç değişiklikler yapılmıştır.1928’te ‘Laiklik’ ilkesinin benimsenmiş,ve 1937’de ‘Cumhuriyetçilik,Milliyetçilik,Halkçılık,Devl etçil ik, Laiklik ve Devrimcilik’ ilkelerinin Devletin temel nitelikleri olarak anayasaya eklendiğini görüyoruz.Ayrıca 1924 yılında kabul edilen anayasa 1945 yılında tamamen bir değişikliğe uğramıştır ve dili Türkçeleştirilmiştir.Fakat 1952’de çıkarılan bir yasayla bu kanun kaldırılmış ve anayasa orjinal halini almıştır.
1924 Anayasası’nda ilki 1928 yılında olmak üzere beş kez değişikliğe gidil- miştir.(1928,1931,1934,5.2.1937,29.11.1937)Yapılan değişiklikler 15 madde üzerinde olmuştur.Yapılan değişikliklerin tarihleri ve değişen maddeler şunlardır:

• 10.4.1928 tarihli değişiklik :16,26,38.maddeler.
• 10.12.1934 tarihli değişiklik :95. madde
• 5.12.1934 tarihli değişiklik :10,11. maddeler
• 5.2.1937 tarihli değişiklik :2,74,75. maddeler
• 29.11.1937 tarihli değişiklik :44,47,48,49,50,61.maddeler


IV. 1961 ANAYASASI
A-GENEL ÖZELLİKLERİ:
27.5.1961 tarihinde Kurucu Meclisçe kabul edilmiştir.31.5.1961’de Resmi Gazete’de yayınlanıp,9.6.1961 tarihinde halk oyuna sunulmuş ve kabul edilerek yürürlüğe giren anayasa 27 Mayıs 1960 İhtilalinden sonra anayasal düzene geçişin ilk adımıdır.1961 Anayasası’na göre yasama yetkisini kullanan T.B.M.M.;Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu’ndan oluşuyordu.Millet Meclisi 450;Cumhuriyet Senatosu ise 150 üyeden oluşturuldu.Daha önce olduğu gibi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu’ndan oluşmak üzere iki başlı bir yürütme organını benimseyen anayasa da Cumhurbaşkanlığı biraz daha sembolik bir makam olarak düzenlendi.Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldan yedi yıla çıkarılıyor fakat iki kez üst üste seçilme şansı ortadan kaldırılıyordu.1961 Anayasası’nda bulunan farklı bir özellikte hükümete T.B.M.M. dışından da bakan alma olanağı vermesiydi.Ayrıca ilk kez olarak özerk kuruluşlar T.R.T.ve üniversitelerin yapısıda düzenleniyordu.Temel hak ve hürriyetleri Batı normlarına uygun bir şekilde düzenleyen anayasanın bu alana ilişkin bölümleri bireylerin devlet karşısında ki konumunu güçlendiren ayrıntılı hükümler vardı.Kişi dokunulmazlığı,özel yaşamın korunması,düşünce ve inanç özgürlüğü gibi kavramların sınırları oldukça geniş tutulmuştu.12 Mart 1971 yılında ki askeri müdahaleyle anayasada yapılan değişiklikller oldukça önemlidir.Buna göre T.R.T.’nin özerkliği kaldırıldı;üniversitelere müdahale kolaylaştı;yargı bağımsızlığını zedeleyen düzenlemeler getirildi.Devlet Güvenlik Mahkemeleri’nin kurulmasını öngören,askeri mahkemelerin yapısını değiştiren,Yargıtay’ın yeniden düzenlenmesini sağlayan değişiklikler yapıldı.