BANKACILIĞIN YASAL ÇERÇEVESİ ve DENETİMİ



Bankalar Kanunu - Medeni Kanun
Borçlar Kanunu - Vergi Kanunları
TTK - MB Kanunu
SPK - İcra-İflas Kanunu

Bankalar Kanunu: Bankaların kuruluşları, asgari sermayıse limitleri, ortakların nitelikleri, mevduat izin ve koşulları, kredi düzenlemeleri, bankaların iflas ve tasfiyesi, TMSF ve BDDK’ nın yetki ve sorumlulukları bu kanunla düzenlenmiştir.

Borçlar Kanunu: Bankaların, bireylerle taraf olduğu borç ilişkilerine bu kanunda düzenleme getirilmiştir.

TTK: Bankaların şirketlerle taraf olduğu borç ilişkilerine bu kanunla düzenleme getirilmiştir.

Medeni Kanun: Kişilik haklarına ilişkin şartlar (reşit olma, mümeyyiz olma...), kısıtlamalar ve bu hakların kullanım koşulları, eşya ve miras hukuku, velayet-vesayet, gayrimenkul rehni, ipotek gibi konular bu kanunda yer almıştır.

İcra-İflas Kanunu: Banka müşterilerinin borçlarının ödenmemesi durumunda bu kanunda yararlanılır.

MB Kanunları: Zorunlu karşılık, yasal zorunluluk (umumi disponibilite), para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenlemeler bu kanunda yer alır.

Bankacılıkta Denetim

Dış Denetim: BDDK, MB, Kamu Kurumları, Bağımsız Denetim Şirketleri... vs. kapsar.

İç Denetim: İç Kontrol Birimi, Teftiş Kurulu, Risk Yönetim Birimi...

İç Kontrol Birimi, bankanın tüm faaliyetlerinin belirlenen politika, yöntem, uygulama talimatları ve limitlere uygun olarak yönetim kademeleri tarafından yürütülmesini sağlamak amacıyla, iç kontrol elemanları tarafından yerine getirilen bir sistem içinde izlemeyi, bağımsız değerlendirmeyi, raporlamayısı kapsayan finansal, operasyonel ve diğer kontrol sistemlerinin tümünü ifade eder.

Teftiş Kurulu, bankanın günlük faaliyetlerini, iç kontrol biriminin denetim kapsamını ve bunlar dışında banka üst yönetiminin ihtiyaçları doğrultusunda belirleyeceği konuları denetler. Denetimler iç kontrol birimine göre daha uzun zaman aralıklarını kapsar.

Risk Yönetim Birimi, yönetim kurulunun, bankanın gelecekteki nakit akımlarının içerdiği risk-getiri yapısını, buna bağlı olarak faaliyetlerinin düzeyini ve niteliğini izlemek, kontrol altında tutmak ve gerektiğinde değiştirmek amacıyla uygulamayısa koyduğu standart belirleme, bilgilendirme, standartlara uygunluğu tespit etme, karar alma ve uygulama sürecine ilişkin mekanizmaların tümünü kapsar. Bankanın likidite, faiz, kur gibi piyasa risklerini inceleyerek üst yönetime raporlama yapar.

MEVDUAT ve YATIRIM ÜRÜNLERİ

Mevduat, bireylerin, firmaların ve kamu kurumlarının tasarruflarıdır. Mevduat türleri:

Tasarruf Mevduatı: Gerçek kişilerin tasarruflarıdır, ticari işlemlere konu olmazlar.

Resmi Kuruluşlar Mevduatı: Genel bütçeli idareler, yerel yönetimler, mahkemeler...

Ticari Kuruluşlar Mevduatı: AŞ, limited şti... vs.

Bankalararası Mevduat: Bir bankanın başka bir bankadaki hesabını ifade eder.

Diğer Kuruluşlar Mevduatı: Vakıf, dernek ve sendikalara ait mevduatları ifade eder.

Mevduat Vadeleri

Vadesiz Mevduat: Yıl sonunda veya hesabın kapatılmasında çok az bir faiz işler. Banka için ucuz bir kaynaktır.

Vadeli Mevduat: 1, 3, 6, 12 ay vadeli ya da kırık vadeli mevduatları ifade eder.

Birikimli Mevduat: En az % yıl için açılır ve belirlenen sürelerde hesaba para yatırılır.

Gerçek kişilerin yurtiçi şubelerde açtıkları tasarruf mevduatlarının 50 milyara kadar olan kısmı TMSF kapsamındadır. (Her banka için 50 milyar)

Mevduatta zaman aşımı 10 yıldır, zamanaşımına uğrayan mevduat TSMF’ na gelir kaydedilir.
DT: En az bir yıl için Hazine Müsteşarlığı tarafından çıkarılır.

HB: Bir yıldan kısa vadelidir ve nominal değer üzerinden iskontolu olarak satılır.

REPO: Kısa vadeli fon fazlalıklarını toplamak amacıyla geliştirilmiştir. Banka repo yapmak için herhangi bir SGMK’ yi müşteriye teminat olarak gösterir ve belli bir süre sonra faizi ödeyerek geri almayısı taahüt eder. Fiziki değişim söz konusu değildir, emanet makbuzuyla işlem yapılır. Teminat konusu MK’ler, HB, DT, GOS, VDMK olabilir. Vade genellikle 1 gün-1 ay arasındadır. Teminattaki MK’ leri Takasbank ve MB takip eder.

Yatırım Fonu: Tasarruf sahiplerinden toplanacak paralarla onlar adına portföy işletmek amacıyla kurulan mal varlığıdır. Portföyde HS, HB, DT, özel tahvil, altın ve diğer kıymetli madenler, repo, gelecek sözleşmeleri... vs bulanabilir. Tasarruf sahiplerine katılma belgeleri verilir. A Tipi Yatırım Fonlarının asgari % 25’ i HS’ lerinden oluşur.

Eurobond: Yurtdışında satılmak üzere döviz cinsinden çıkarılan ve genelde uzun vadeli olan, Hazinenin bütçe finansmanı için çıkardığı tahvillerdir. Herhangi bir ülkenin düzenleme, denetim ve vergi yükümlülüklerinden muaftırlar.

KREDİLER

Kredi genel olarak, belirli bir süre sonra geri almak koşulu ile satın alma gücünün devredilmesidir. Nakdi krediler, banka bilançolarının aktifinde yer alan varlık kalemleridir ve bankaya faiz geliri yaratırlar. Gayrinakdi krediler (kefalet ve garantiler) ise banka bilançosunda yer almayısıp, bilanço dışında nazım hesaplarda izlenirler. Bankalar, gayrinakdi kredilerden verilen kefalet ve garanti tutarının belli bir oranı olacak şekilde komisyon geliri elde ederler. Kredilerin en temel 3 unsuru zaman, güven ve risktir.

Kredi Kullanımında Önemli Noktalar

Kısa vadeli krediler kısa vadeli yatırımlar, uzun vadeli krediler ise uzun vadeli yatırımlar için kullandırılmalıdır.
Akıcılık (Seyyaliyet): Kullandırılan kredilerin anapara ve faiz geri ödemeleri mutlaka zamanında yapılmalı, firmaların kredi limitleri uzun süre dolu veya hareketsiz kalmamalıdır.
Verimlilik: Banka kullandırdığı krediler karşılığında elde ettiği faiz ve komisyon gelirlerini kar yaratacak şekilde hesaplamalı, müşteri bazında verimlilik sağlanmalıdır.
Kredi Geri Ödemesi: Kredi, kullandırılan birey ya da firmanın ekonomik faaliyetleri sonucunda yarattığı artı değerle geri ödenmelidir.

Kredilendirme Süreci

Müşteri kredi talebi ve ön görüşme
Mali tablo analizi ve istihbarat
Kredi değerliliğinin ölçülmesi ve kredi yapılandırma
Kredi teklifi ve değerlendirilmesi
Belgeleme ve teminatlandırma
Kredi kullandırımı
Kredi izleme
Riskin kapanması
Kredilerle İlgili Düzenlemeler (BDDK)

Kredi Açma Yetkisi: Yönetim Kuruluna aittir. YK bu yetkiyi BDDK’ nın belirleyeceği usuller çerçevesinde kredi komitesine veya genel müdürlüğe devredebilir.

Genel Kredi Sınırları: Özkaynakların % 25’ inden fazla kredi verilemez, aval ve kefaletler kabul edilemez. Bir gerçek veya tüzel kişiye doğrudan veya dolaylı olarak banka özkaynaklarının % 10’ undan fazla bir oranda verilen krediler ile kabul edilen aval ve kefaletler büyük kredi sayılır ve kabul edilen aval ve kefaletler hariç olmak üzere bunların toplamı özkaynakların 8 katını aşamaz.

İştiraklere, Ortaklara ve Personele Kredi: bunlara kredi verilemez (sermayısenin % 25 veya daha fazlasına sahip bulunuyorsa). Banka personeline aylık net ücretleri toplamının 5 katına kadar nakdi kredi verilebilir.

Bankalar, GYO’ lar hariç, özellikle gayrimenkul ticareti yapan ortaklıklara katılamazlar ve bu konuda iş yapan gerçek ve tüzel kişilere kredi açamazlar.

Kredilerin Sınıflandırılması

Nitelik Açısından: Nakdi, Gayrinakdi (banka saygınlığı)
Vade Açısından: Kısa, orta (1-2 yıl), uzun (2 yıldan çok) vadeli
Teminat Açısından: Teminatsız (açık), Teminatlı (maddi veya maddi olmayısan teminatlı)
İzin Açısından: Gen. Müd. Otoriteli, Bölge Müd. Otoriteli, Şube Yetkisinde
Kaynak Açısından: Banka kaynaklı, fon kaynaklı (MB, Eximbank fonları), yurtdışı kaynaklı
Kullanma Amaçları: Yatırım (orta ve uzun vadelidir, bina tesis vs), donatım (orta vadelidir, genişletme,yenileme), işletme (kısa ve orta vadelidir, üretim finansmanı, döner sermayıse ihtiyacı)

Kredi Teminatları

Kredilerin geri ödenmemesinde caydırıcı özellikleri vardır.
Maddi Teminat Türleri
Nakit blokajı - Alacağın temliki
Mevduat rehni - Menkul rehni (otomobil vs)
MK rehni - İpotek
Müşteri çek, senedi - İşletme, emtia, vesaik rehni
Kıymetli maden rehni

Teminatta Dikkat Edilmesi Gerekli Noktalar

Riskin tamamını karşılayabilmelidir
Likiditesi yüksek olmalıdır
Teminatların zaman içinde değerlerinin azalabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin bir gayrimenkulun çeşitli nedenlerle satılmasında zorlanılabilir ve bu yüzden fiyatı düşebilir. Ayrıca gerekli sigortaları da yaptırılmalıdır.
Teminat zorunlu haller dışında (örneğin oto kredisi) borçlunun kullanımına bırakılmamalıdır.


NAKDİ KREDİLER

Nakdi Krediler

Karşılığında faiz almak üzere ve belli bir vadeye bağlı olarak adına para verilmesidir.

Ticari Krediler

Ücret ve maaş geliri elde eden bireyler hariç, mal ve hizmet üretimi ve ticareti ile uğraşan kişi ve kurumlara kullandırılır.

BCH (Borçlu Cari Kredi)

Firmalara kasa kolaylığı sağlanması ve kısa süreli nakit ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla, belli bir limit dahilinde para çekme yetkisi veren kredi türüdür. BCH kredisi kullanan firma, belirlenen kredi sınırları çerçevesinde istediği zaman, istediği miktarda bankadan para çekilebilir veya bankaya para yatırabilir. Dönem sonunda çekilen ve yatırılan paralar karşılaştırılır ve gerekli faizler hesaplanarak müşteriden tahsil edilir. Faizler 3’ er aylık dönemler itibariyle hesaplanır (31 mart, 30 haziran, 30 eylül, 31 aralık). Faiz oranları, kredi kullanıldığı sırada piyasa koşullarına göre değişebilir. Kredi vadesi en fazla 18 aydır.BCH krediler ağırlıklı olarak çek-senet temin atlandırması karşılığında verildiğinden, bankacılıkta bu kredilere senet mukabili ya da senet karşılığı krediler de denir.

Iskonto Kredisi

Henüz vadesi gelmemiş bir ticari sendin bankaya teslim edilmesi, bankanın senedi aldığı tarihten vadesine kadar olan süre için bir faiz hesaplaması ve bu faizi senet tutarından düşerek müşteriye ödemesi işlemine iskonto denir.

Iskonto kredisi, iskonto edilen senedin, ciro ve teslim yoluyla bankaya satılması işlemidir. Bankalar, müşterilerden vadesi gelmemiş ticari senetleri devralarak, vade tarihine kadar geçecek süre için faiz, komisyon ve vergilerin düşülmesinden sonra müşteriye ödeme yaparlar.

Spot Kredi

Firmalara kısa süreli nakit ihtiyaçları için verilen kısa vadeli kredilerdir. Uygulanacak faiz oranı ve vadesi kredinin kullandırıldığı tarihteki piyasa koşullarına göre saptanır. Kredi kullanıldığında, geri ödeme süresi ve faiz tutarının ne olacağı baştan bellidir. Vadesi gelmeden kısmen ya da tamamen kapatılamaz. Vade sonunda faiz ve anapara ödenerek kredi kapanır.



Döviz Kredileri

Amacı ihracatı teşvik ve ülkeye döviz girdisi sağlamak olduğu için diğer kredilere göre vergi ve fon avantajına sahiptir. TL ya da döviz olarak kullandırılabilir. BCH kredisine benzer.



Dövize Endeksli Krediler

Amacı, bankanın elindeki fazla TL fonların alternatif bir yöntemle kredi ihtiyacı olanlara aktarılması, faiz ve kur artışlarından sağlanacak gelirle bankanın karlılığının ve verimliliğinin arttırılmasıdır. Bu tür krediler, yabancı paraların TL karşılığında kazanacağı değer göz önünde bulundurularak, kredi lehtarına herhangi bir yasal döviz taahüdü yükletilmeden kullandırılır. Kredi, vadesinde anapara, faiz (kur artışları dahil) ve yasal eklentilerin TL olarak tahsili ile kapatılır.

İşletme Kredileri

TR’ deki yerleşik firmaların işetme ihtiyaçları için yurtdışı finans kaynaklarından sağladıkları ve yurtiçindeki bankalar aracılığıyla kullandıkları kredilerdir. YP cinsinden gelen kredi, firmayısa TL olarak kullandırılır. Genelde orta vadelidirler.

Altın Kredisi

Altın işleyen, altın üzerinden işçilik geliri elde eden üretici firmalar ya da ihracat yapan firmalara finansman kaynağı sağlamak amacıyla kullandırılır. Anapara ve faiz ödemelerinin altın olarak yapılması esastır. Ancak TL veya döviz olarak da ödenebilir. Kredi mutlaka altın külçeleri şeklinde kullandırılır ve vadesi en fazla 18 aydır.

Eximbank Kredisi

İhracatın geliştirilmesi amacıyla , Türkiye İhracat Kredi Bankası AŞ (Eximbank) tarafından, ihracatçı firmalara kullandırılan kredi türüdür. Eximbank tarafından belirlenen Türk menşeli malların ihracı ve döviz taahhüdü karşılığı, ucuz finansman kaynağı sağlamak amacıyla kullandırılır. Eximbank kredilerinde vergi, resim, harç ve KKDF istisnası uygulandığı için ihracat taahüdü bulunmaktadır. İhraç edilen mal karşılığı dövizin, belli süre ve koşullarda ülkeye getirilmesi ve ihracat taahhüdünün kapatılması gereklidir.

Eximbank tarafından firmalara kaynak aktarımı iki yolla gerçekleşir.

1- Eximbank’ ın doğrudan firmalara kullandırdığı krediler,
2- Eximbank’ ın bankalar aracılığıyla firmalara kullandırdığı krediler

Bankalar aracılığıyla kullandırılan kredilerde tüm riski aracı banka taşır ve aynı banka kredi faizi üstüne eklenen belli bir oranda komisyon geliri elde eder.

Prefinansman Kredisi

İhracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ve döviz kazandırıcı faaliyetlerle ilgili mal ve hizmet alımlarının finansmanında kullanılmak üzere, firmalar tarafından bizzat yurtdışındaki alıcıdan veya uluslararası piyasalarda sağlanıp, TR’ deki bankalar veya özel finans kurumları aracılığıyla kullandırılan kredilerdir. Bankalar, firmaların yurtdışından buldukları bu krediye aracılık eder, gerekirse firma lehine yurtdışındaki kreditöre garanti verirler. Garanti verilmesi durumunda bu işlem banka için bir gayrinakdi kredi işlemidir. Garanti istendiği durumda ise, banka sadece aracılık etmekte olup herhangi bir riske girmemektedir. Buna, alıcı firma prefinansmanı da denir.

Prefinansman kredisinin bizzat bankalar tarafından yurtdışından bulunup müşterilere kullandırılması da mümkündür. Bu durumda banka nakit kredi riskine girer.

Ülke Kredileri

Hermes, Coface, Sace, Erg ve benzeri ülke kredileri, bulundukları ülkenin yatırım mallarının ihracatını teşvik etmek amacıyla kurulmuş olan ihracat kredi kuruluşları (ECA) aracılığıyla verilirler. Ithalatçılara sağlanan ve mal alımına yönelik orta vadeli bu krediler ile ihracatın arttırtması hedeflenmiştir. Kredi süreci şöyle ilerler:

- ECA sigortası kapsamında ithalatçılar, ihracatın yapıldığı ülkedeki ticari bankalar tarafından kredilendiridirler,
- Kreditör banklar, ithalatçının ülkesinde bulunan ve ECA tarafından onaylanmış bir bankadan (garantör banka) krediye yönelik teminat mektubu alırlar,
- ECA ise, ithalatçının bankasının riskini ve ithalatçının ülke riskini sigortalar.
- Kredinin geri ödenmemesi durumunda, kredi, ilk etapta garantör bankadan, garantör bankanın ödeyememesi durumunda ise ECA tarafında karşılanır.

Kredili Mevduat Hesabı

Müşterinin hesabında para olmasa bile, kendisine tanınan limit dahilinde hesabından para çekerek, kısa vadeli kredi kullanmasına olanak sağlar. Alacak bakiye verdiğinde mevduat, borç bakiye verdiğinde kredi niteliği taşır. Müşteriden sadece borç bakiyede kaldığı süre için faiz alınır. Işleyişi BCH kredisine benzer.

Tüketici Kredileri

Taksitlerle geri ödenen ve ticari kuruluşlar tarafından da talep edilebilen kredilerdir.

- Bireysel Krediler: Eğitim, sağlık, askerlik…
- Otomobil kredileri
- Konut kredileri olarak üç sınıfa ayrılabilir.

Genelde aylık eşit taksitlerle geri ödeme düzenine göre kullandırılan bu kredilerde, kredi türüne göre bir yılı aşan vadeler için değişken faizler veya dövize/enflasyona endeksli ödeme planları uygulanabilir. Eşit tutarlı ve eşit aralıklarla yapılan taksit ödemeleri yanısıra , artan tutarlarda taksit ödeme, balon ödeme (düşük taksitlerle başlayıp kredi sonunda yüksek bir tutar ödenmesi) ya da müşteri ihtiyacına paralel düzenlenen esnek ödeme planlarına uygun olarak geri ödeme yapılabilmektedir.