GAYRİNAKDİ KREDİLER

Ticari bir iş ya da taahhüdün banka tarafından garanti edilmesi ya da işin veya taahhüdün yerine getirilmesine bankanın kefil olmasıdır.





Teminat Mektupları: Bankaların,

- Yurtiçinde ve yurtdışında bulunan gerçek ve tüzel kişiler lehine,
- Bir malın teslimi, bir işin yapılması ya da bir borcun ödenmesi gibi konularda muhatap kuruluşlara hitaben verdikleri,
- Söz konusu taahüdün yerine getirilmemesi durumunda, mektup bedelinin kayıtsız şartsız ödenmesi yükümlülüğünü içeren garanti belgelerine teminat mektubu denir.

Bu ilişkide, lehine kredi açılan tarafa lehtar, teminat mektubunun garantiye aldığı tarafa ise muhatap denir. Teminat mektupları, bir kefalet değil garanti sözleşmesidir ve lehtar ile muhatap arasındaki ilişkiye bağlı olmaksızın bankanın ödeme taahüdünü içerir.

Garanti Mektupları: Hukuki açıdan teminat mektupları ile aynı türden belgeler olmakla birlikte, genelde yabancı para birimleri üzerinden düzenlenir. Bunun da nedeni, muhatabın (garanti mektubu isteyen tarafın) yurtdışında bir firma olması ya da yapılan işin uluslararası niteliğinden dolayı mektubun YP üzerinden talep edilmesidir. İki çeşidi vardır:

- Harici Garanti: yurtdışında iş yapan bir müşteri lehine (lehtar), yurtdışındaki bir muhataba hitaben düzenlenen garanti mektubudur.
- Kantrgaranti: yurtdışındaki muhatap firma, TR’ de tanımadığı bir bankanın mektubuna güvenmek yerine, kendi ülkesindeki bir bankadan garanti mektubu verilmesini isteyebilir. Ancak yurtdışındaki banka da lehtarı tanımadığı için böyle bir mektup düzenlemek istemeyebilir. Bu durumda TR’ deki banka, ilgili ülkede bulunan bankaya söz konusu işi taahhüt eden bir garanti mektubu verir. Yurtdışındaki bankada bu mektuba dayanarak kendi ülkesindeki muhataba garanti mektubu düzenler. Bu işleyişe kontrgaranti (garanti karşılığı garanti) denir.

Akreditif: Belirli koşulların yerine getirilmesine bağlı bir ödeme taahhüdüdür. Akreditifler, iki ayrı ülkedeki birbirinin mali durumunu bilmeyen ve ticari ahlakını tanımayısan iki firmanın alış verişlerinde kolaylık sağlar. Tarafların, aralarında yaptıkları sözleşmenin şartlarının yerine getirilmemesi nedeniyle zarar görmelerini önlemek amacı güder. Taraflar:

- Amir (ithalatçı) - lehtar (ihracatçı)
- Amir banka (ithalatçının bankası) - lehtar/muhabir banka

Bankalar, tüm işlemlerin uygunluğunubelgeler üzerinden takip ve kontrolederler. Bankalar belgelerin sözleşmeye uygunluğunu kontrol etmekle yükümlüdür. Örneğin bir malın niteliğini gösteren belge (vesika), akreditif koşullarına uygun ise, ancak daha sonra malda farklılıklar tespit edilirse, bu farklılıklardan bankalar sorumlu olmayısacaktır. İşleyişi şöyledir:

- İhracatçı ve ithalatçı ödemeye ilişkin satış sözleşmesi yapar,
- İthalatçı, amir bankaya ihracatçı lehine akreditif açması için talimat verir. Amir banka ithalatçının kredi değerliliğini ölçer ve akreditif tutarı kadar gayrinakdi kredi tesis eder. Amir banka, ihracatçının ülkesindeki muhabir (lehtar) bankaya akreditifi açar, yani küşat mektubunu gönderir.
- Muhabir banka, ihracatçıya akreditifi ihbar eder.
- Ihracatçı akreditif koşullarına uygun olarak malı yükler ve mallara ilişkin vesaiki bankasına teslim eder.
- Muhabir banka, akreditif koşullarına uygun vesaike karşılıkihracatçıya ödeme yapar ve vesaiki amir bankaya gönderir.
- Amir banka, ithalatçısından mal bedelini tahsil eder ve vesaiki ithalatçıya teslim eder.
- Vesaiki alan ithalatçı, malları gümrükten çeker.

Vadeli akreditiflerin ödenmesi, mallar gümrükten çekildikten sonra ve akreditifte belirtilen vadede yapılır.

Kabul ve Aval Kredileri: Kabul/Aval kredilerinde ihracatçı bir poliçe düzenleyerek ithalatçıya gönderir. İthalatçı (muhatap), poliçenin bedelini ödeyeceğine dair poliçe üzerinde yazılı ve imzalı taahhütte bulunur. Kayıtsız şartsız ödeme yükümlülüğü doğuran bu imzaya kabul denir. Böylelikle ithalatçı, henüz karşılığı ödenmeden malları gümrükten çekme şansı elde eder. Aval ise çek, senet ya da poliçe gibi kambiyo senetlerinde imzası olan borçlu lehine verilen kefalettir.

Bankadan kabul/aval kredisi talep eden ithalatçı, ithalat işlemi için poliçe vadesinde bankanın kendi adına ödeme taahüdünde bulunmasını istemektedir. Dolayısıyla, ithalatçıya bu gayrinakdi krediyi açan bankanın riski, kredi lehtarının (ithalatçının) poliçe bedelini vadesinde ihracatçıya ödememesidir.bu durumda banka verdiği aval gereği ihracatçıya poliçe bedelini öder.

BANKACILIK HİZMET ÜRÜNLERİ ve TÜREV ÜRÜNLER

Havale: Para nakil işlemidir. Üç unsuru vardır. Amir, lehtar ve banka.

EFT: MB kurmuştur. Bankalar arasında TL üzerinden havale yapılmasını ve bankalararası mutabakatı elektronik ortamda sağlar.

Çek İşlemleri: Banka müşterilerinin mevduat hesabından belli bir tutarı bir başkasına aktarabilmesi için bankaya talimat ve yetki veren bir kambiyo senedidir. Para dolaşımını hızlandırır ve kolaylaştırır. Keşideci, muhatap (banka) ve lehtar olamak üzere üç tarafı vardır.

Banka şubeleri, hem aynı bankaların tüm şubelerine ait çeklerin hem de diğer bankalara ait çeklerin tahsiline aracılık yaparlar. Başka bankaların çekleri “takas merkezi” denilen bankalar arası bir organizasyon aracılığıyla tahsil edilmektedir. Bankalar, çek işlemleri karşılığında komisyon geliri elde ederler. Çek, ciro yoluyla lehtar tarafından başkasına devredilebilir.

Senet Tahsili: Konusu, TL ya da YP üzerinden düzenlenmiş (poliçe, bono vs) senet bedellerinin bir komisyon karşılığında müşteriler adına bankalar tarafından tahsil edilmesidir.

Efektif-Arbitraj-Döviz Alım/Satım: Banknot olarak alınan tüm YP’ ler “efektif” olarak adlandırılırken, banknot haricindeki tüm nakit varlıklara (çek, havale, DTH..vb) “döviz” denir.

Kiralık Kasa: Kiralık kasalar bankaya üç avantaj sağlar:

- Bankaya kira geliri
- Müşterilerle ilişkilerin geliştirilmesi
- Ek ürünlerin pazarlanmasına fırsat
Ödeme İşlemleri

- Maaş Ödemeleri: Bankaya kaynak yaratan bu ürün, müşterilere diğer ürünlerin satılmasını kolaylaştıran bir pazarlama yöntemi olarak kullanılmaktadır. Müşteriler için iş yükü ve zamandan tasarruf sağlar.

Ödeme Emirleri: Müşterinin, önceden bilinen ve herhangi bir bankadaki hesaba yapılacak düzenli ödemelerinin (kira, okul taksiti, vs) bilgisayar sistemi aracılığıyla otomatik olarak yapılmasıdır.

Otomatik Fatura Ödemeleri: Fatura bedeli, son ödeme tarihinde müşterilerin herhangi bir işlem yapmasına gerek kalmadan, müşteri hesabından otomatik olarak tahsil edilir.

Vergi ve SSK Prim Tahsilatları

- Vergi Tahsilatları: Mükelleflerin ödemekle yükümlü oldukları gelir vergisi, gelir vergisi stopajı, kurumlar vergisi, KDV, damga vergisi, BSMV gibi pek çok vergi bankalar tarafından tahsil edilmektedir. Bankaların yaptıkları tahsilatlar, Maliye Bakanlığı ile yapmış oldukları anlaşma gereği belli bir süre sonunda vergi daireleri hesabına EFT ile devredilir.
- SSK Primleri: Her işyeri ve kurum tarafından ödenmesi zorunlu olan SSK primleri, idari para cezaları, eğitime katkı fonu, işsizlik sigortası ve bunlara ilişkin gecikme zamlarının kurum adına banka şubelerinden tahsil edilmesidir.
- Sigorta İşlemleri: Sigorta, kişilerin kendilerini ve mallarını, oluşabilecek muhtemel risklerden korumak için önceden belli bir risk primi ödemeleridir. Bankalar, sigorta şirketlerinin acentaları sıfatıyla sigorta satışlarına aracılık ederler ve karşılığında sigorta şirketlerinden komisyon alırlar.

Türev Ürünler

Döviz kurlarındaki değişmelerden kaynaklanan risklerden korunmak için bir çok finans tekniği kullanılır:

- Forward: Gelecekteki bir tarihte teslimi kaydıyla herhangi bir malın (döviz, faiz, tarımsal ürün vb) vadesinin, fiyatının ve miktarının bugünden tespit edilerek sözleşmeye bağlanmasıdır. İşlemin yapıldığı gün para alışverişi söz konusu değildir. İşlemden geri dönüş olanaksızdır. İşlem yapan taraflar için risk söz konusudur.işlemin kazancı da kaybı da vade sonunda ortaya çıkar.
- Futures: belli nitelikteki ve miktardaki bir malın veya döviz, faiz, tahvil, bono gibi mali bir aracın, önceden belirlenmiş bir tarihte teslimini hükme bağlayan bir sözleşmedir. Forwarddan farkı, organize bir borsa aracılığıyla gerçekleştiriliyor olmasıdır. Bu ise iki önemli noktayı beraberinde getirir:
1. Forward piyasasında her tür küsuratlı miktar ve kırık vade ile işlem yapılabildiği halde, futures piyasalarında sözleşme miktarı ve vadeleri bellidir.
2. Futures piyasalarında tarafların finansal risklerini minimize eden bir teminatın bulunmasıdır.

- Swap: İki tür swap işlemi vardır:
1. Faiz Swapı: Aynı vade ve aynı tutardaki anapara ödemelerinin faiz ödemeleri el değiştirilir. Bir firma, değişken faizlerle uygun şartlarda borçlanmış fakat sabit faizle borçlanmak istiyorsa (ancak sabit faizle ucuza borçlanamıyor) ; diğer bir firma da sabit faizle uygun şartlarda borçlanmış fakat değişken faizle borçlanmak istiyorsa, bu durumda bu iki firmanın borç anapara ve vadeleri aynı ise bir banka aracılığıyla faiz ödemelerini değiştirip, istedikleri koşullarda borçlanmaları mümkün olabilecektir.
2. Döviz Swapı: Bugün elimizde 1000 $ paramız var ama £ cinsinden likidite ihtiyacı duyuyoruz. Belli bir satış kurundan bugün 1000 $ satıp 1080 £ alıp ihtiyacımızı karşılarız. Gelecekteki işlem vadesinde ise 1080 £ verip 1000 $ alarak basit bir döviz swapı yapmış oluruz.

- Opsiyon: Bir varlığı (mal, döviz, MK, faiz…vb) belirli bir sürede sabit bir fiyattan satın alma ve satma hakkı veren araçlar olarak tanınır. Opsiyon sahibi, belli bir prim karşılığı satın aldığı opsiyon sözleşmesini, sözleşmede belirlenen süre içinde veya sonunda kullanma hakkına sahip olur. Opsiyon sahibinin, vade sonunda opsiyonu kullanma zorunluluğu yoktur. Ancak bu durumda ödediği opsiyon primini geri alamaz. Opsiyon sahibinin max. kaybı ödediği primdir, kazancı ise sınırlı değildir.

ELEKTRONİK BANKACILIK ve KART HİZMETLERİ

ATM: Şubelerin iş yükünü azaltır, satış ve pazarlamayısa ayrılan zamanı arttırır ve işlem maliyetlerini düşürür. Müşteriye istediği an bankacılık hizmetlerine ulaşma imkanı verir.

Telefon Bankacılığı: Para yatırma ve çekme gibi nakit işlemleri dışında hemen tüm bankacılık işlemleri istenildiği an telefon bankacılığıyla yapılabilir.

İnternet Bankacılığı: Bankacılık işlemlerinin İnternet ortamında ve istenilen zamanda yapılmasını sağlar.

Wap-Palm Bankacılığı: Wap, mobil kullanıcıların kablosuz mobil cihazları üzerinden internete erişimini sağlayan kablosuz iletişim standartıdır. Palm (avuçiçi bilgisayar) da wap benzeri bir işleyişle bankacılık işlemlerine ulaşmayısı sağlar.

Swift: Dünya Bankalararası Finansal İletişim Birliği’ nin kısaltmasıdır. Swift günümüzde beş kıtadaki bankalar arasında kullanılan ve bilgisayara dayalı bir üretim ve para transferi işlemidir.

Swiftin avantajları, anında gönderim ve alım, dünyanın beş kıtasına son derece düşük bir ücretle ve ülkeler arasında fiyat farkı bulunmaksızın para transferi yapılabilmesidir.

Kredi Kartları: Kart sahibine belirli işlemlerden peşin para verme zorunluluğu olmaksızın mal ya da hizmet satın alma olanağı sağlayan araçlardır. Ekonomik hayata iki önemli katkısı vardır:

- Ödeme Kolaylığı: Nakit para taşıma ihtiyacı duymadan ve alış verişlerde anında ödeme yaparak, kullanılan mal ve hizmetlerin bedellerini ödemede süre kazandırır.
- Döner Kredi İmkanı: Kredi kartı sahipleri, alış verişlerinde yaptıkları harcamaların geri ödeme sürelerini uzatarak, kredi süresini ve miktarını daha esnek hale getirebilirler.

Ödeme Kartları: Kart sahibinin hesabında bulunan parayı ATM makinelerinden çekme olanağı tanır. Hesapta para yoksa ödeme yapılmaz ve günlük limitin üstünde para çekilemez. Bazı bankalar, birden fazla kart taşımamak için, kredi kartlarıyla ödeme kartlarını birleştirmişlerdir.

DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ

Bankanın olmadığı bir ortamda ithalat ve ihracat yapmak zordur. Çünkü, ihracatçı ve ithalatçı birbirini tanımamaktadır. Bankalar, muhabirlik ilişkisi bulunan yurtdışındaki bankalarla ilişki kurarak, yurtdışındaki firma hakkında bilgi toplar ve gerekirse hem ihracatçı hem de ithalatçı firma lehine garanti verebilirler.

Dış Ticarette Risk

- Ticaret yapan ülkelerin kanunlarının ve ekonomik politikalarının farklılığı
- Ülke paralarının farklılığı
- Ülkelerdeki piyasa koşullarının farklılığı
- Piyasalar arasındaki mesafenin uzaklığı

Alıcı, mal ve hizmetin zamanında ve istenilen özelliklerde hasarsız teslimi, mal ve hizmet bedeli karşılığının tam olarak yerine getirilmesi ile ilgilenirken; satıcı ise, satılan mal ve hizmet bedelinin tam ve zamanında kendisine ulaşmasını, bedelin karşılanacağı konusunda kendisine garanti verilmesi ile ilgilenir. Bu nedenle, alıcı ve satıcı arasında uygulanacak ödeme yöntemi önemlidir.

Dış Ticarette Ödeme Şekilleri

- Peşin Ödeme: ithalatçının, mal bedelini bankası aracılığıyla ihracatçıya, mallar yüklenmeden peşin olarak ödemesidir.
- Vesaik Mukabili Ödeme: İthalatçının satın aldığı malın bedelini, o malı temsil eden belgeye dayanarak ihracatçıya ödemesidir. İhracatçı, sevk ettiği mallara ilişkin belgeleri ithalatçıya gönderir. İthalatçı ise belgeleri aldığında (mallar henüz gelmeden) bankalar aracılığıyla ödemeyi yapar.
- Mal Mukabili Ödeme: İhracatçının, bedelini tahsil etmeden malları ithalatçıya göndermesidir.açık hesap olarak da adlandırılan bu ödeme şeklindeki alıcı ve satıcı arasında varılan anlaşma çerçevesinde, malların ithalatını takiben belirli bir süre sonunda bedelin ödemesi yapılır. Bu ödeme şeklinde, taraflar arasında uzun süreli ve güvene dayalı bir ilişki söz konusudur.
- Akreditif
Kabul Kredili Ödeme: İthal edilen mal bedelinin mal alımında değil, daha sonraki belli bir vadede ihracatçıya ödeneceğini garanti eden bir kredi çeşididir. Satılan malın bedeli bir poliçeye bağlanmakta ve poliçe bedeli vadesinde satıcıya ödenmektedir. Söz konusu poliçeyi, ithalatçının bankası ya da ihracatçının ülkesinde bulunan ve söz konusu ithalatçının bankasının muhabiri olan bir banka kabul edebilir veya kabul eden ithalatçıya aval verebilir. Kabul kredisinde ana unsur poliçedir ve mallara ilişkin diğer vesaik ile ibraz edilir.