SOYANIN ÖNEMİ:

Soya tohumlarında % 36-40 protein,% 18-24 yağ,% 26 karbonhidrat ve% 18 madensel maddeler içeren insan ve hayvan beslenmesinde önemli bir yere sahiptir.Soya içerdiği besin maddeleri nedeniyle 250 den fazla değişik yerlerde kullanılmaktadır.Soyanın önemi dört ana başlıkta toplanmıştır.
1- Gıda maddesi olarak kullanılması,
2- Hayvan beslenmesinde kullanılması,
3- Sanayi hammaddesi olarak kullanılması,
4- Ülke tarımına sağladığı katkılar.


İKLİM İSTEĞİ:

Soya yazlık bir bitkidir.Yetişme süresi boyunca 2400-3600 ºC sıcaklık toplamına ihtiyaç duyar. Soya tohumları 4-40 ºC arasında çimlenebilmektedir. Optimum sıcaklık 25-30 ºC dir. Toprak sıcaklığı bitkinin nodozite oluşumunu da etkilemektedir.Nodozite oluşumu için optimum toprak sıcaklığı 27 ºC dir. Yetişme süresi boyunca 500-700 mm su tüketmektedir. Soya tohumlarının çimlenebilmesi için kendi ağırlığının % 50 si kadar su alması gerekmektedir.

TOPRAK İSTEĞİ:

Soya ekilecek toprağın kumlu-tınlı, organik maddece zengin olması halinde, tohum verimi yüksek olmaktadır.Topraktaki pH soya için önemlidir.Verimin yüksek ve nodozite oluşumunun istenilen düzeyde olabilmesi için toprak pH sının 6,2-6,8 arasında olması gerekmektedir.

TOPRAK HAZIRLAMA:

Ana ürün için; Tarla sonbaharda 20-25 cm derinlikte pulluk ile sürülmelidir.Kışı bu şekilde geçiren tarla Şubat sonu Mart ayı içerisinde kültivatör ile karıştırılmalıdır. Ekimden hemen önce aysan tipi kültivatör veya goble-disk ile tekrar karıştırılır.Daha sonra üzerinden sürgü veya tapan geçirilerek tarla yüzeyi düzlenir ve toprak sıkıştırılır.
İkinci ürün için; Buğday hasadından sonra tarla goble-disk ile yüzlek olarak işlenir.Tarla içerisinde yeterli sayıda tavalar çekilerek uygun bir sulama yapılır.Toprak tava gelir gelmez goble-disk ile yüzlek bir sürüm yapılır.Arkasından en az 2-3 defa sürgü veya tapan geçirilir.
GÜBRELEME VE BAKTERİ AŞILAMASI:

Soya bir baklagil bitkisidir.Bu nedenle azota ihtiyacı oldukca fazladır.Bunun gübreleme ile karşılanması ekonomik olmamaktadır.İlk gelişmenin sağlanabilmesi için ekimle birlikte dekara 4-6 kg saf azot uygulanmalıdır.Verilecek azotlu gübre nodozite durumuna göre değişir.Çok sayıda nodozite oluşmuş ise üst azot gübresine ihtiyaç yoktur.Nodozite oluşmamış veya çok az sayıda ise dekara 20 kg üre veya 35 kg amonyum nitrat verilmelidir.
Topraktaki fosfor durumuna göre dekara 6-14 kg arasında P2O5 gübresi verilmelidir.
Azottan sonra en fazla kullanılan bitki besin maddesi potasyumdur.Ancak Türkiye topraklarında bol miktarda potas olduğu için soya tarımında potaslı gübre uygulamasına gerek duyulmamaktadır.
Havanın serbest azotunu toprağa bağlayan bakteriler bitki köklerinde ortak yaşarlar. Bu bakteriler Rhizobium bredy japonicumdur.Yalnız soya köklerinde nodozite oluştururlar.Tohum ile birlikte toprağa verilen bakteriler tohumun çimlenmesi ile oluşan bitkinin kök sistemine yerleşir ve ekimden 12-14 gün sonra köklerde ur şeklinde nodoziteler oluştururlar.18-20 gün sonra fiksasyonu başlar.Bu nodoziteler havanın serbest azotunu bakteri tarafından bitkinin kök sistemine biriktirmesi ile oluşurlar.Oluşan bu nodoziteler azot içermez.Azot içeren aktif nodoziteler elle sıkıldığında kırmızı bir sıvı çıkarırlar.
Bakteriler güneş ışığından çabuk etkilenirler. Güneş ışığı altında 4 dakikada canlılığını yitirirler.Aşılamada buna dikkat edilmelidir.Toz ve granüller formda hazırlanan bakterilerin tohuma yapışmasını sağlamak için 1 kg şeker 4 lt suda eritilir.Tohumlar gölge bir yerde branda bez üzerine dökülerek hazırlanan bu su ile ıslatılır.Daha sonra 100 kg tohuma 0,5-1,0 kg bakteri serpilerek tohumla birlikte iyice karıştırılır, bekletilmeden ekilir.

TOHUMLUK SEÇİMİ:

Ekimi yapılacak soya tohumunda aranan özellikler;

• Çimlenme oranı %85 in üzerinde olmalı
• Sürme gücü yüksek olmalı
• Başka çeşitlerle karışık olmamalı
• Hastalıklarla bulaşık olmamalı
• Tohumlar kırık, çatlak ve buruşuk olmamalı
• Tohumlarda Nazara virudula emgisi bulunmamalı
• Tohumlar yeni yılın ürünü olmalı.

EKİM:

Toprak sıcaklığı 13-15 ºC yi bulduğu zaman tohumlar normal olarak çimlenebilmektedir.Çukurova bölgesinde ana ürün olarak 20 Nisan-20 Mayıs ,ikinci olarak 1 Haziran-30 Haziran tarihleri arasında ekim yapılmaktadır.Ekim zamanı; kullanılacak çeşit ve ekim sıklığı dikkate alınarak genel olarak 8-10 kg/da tohumluk yeterli olmaktadır.Soyada ekim derinliği, toprağın tav durumuna ve yapısına göre değişmekle birlikte 4-7 cm arsında değişmektedir.

BAKIM:

Soya bir çapa bitkisi olduğundan yetişme süresi boyunca yabancı ot kontrolü ve toprağı havalandırmak amacı ile 2-3 defa çapa yapılmaktadır.İlk ara çapası bitkiler toprak yüzeyine çıkıştan 10-12 gün sonra traktör ile yapılmalıdır.Bitkinin gelişme durumuna göre 2.ve 3. çapaları yapılmaktadır.



SULAMA:

Soya bitkisinin su tüketimi hava sıcaklığına, poyrazın esmesine ve toprak yapısına bağlı olarak değişmektedir.İlk sulama zamanı ana ürün ekimlerinde oldukca geç yapılmaktadır.İkinci ürün ekimlerinde ise,bitkiler10-15 cm boylandığında ve ilk çiçekler görülmeye başlandığında yapılmaktadır. İlk sulamayı müteakip hava şartlarına bağlı olarak 12-15 gün ara ile 3-5 defa sulama yapılmaktadır.Bakla oluşum döneminde bitki susuz bırakılırsa, tohumlar küçük kalmaktadır.

HASTALIK VE ZARARLILAR:

Soya bitkisine arız olan çok sayıda zararlı olmasına rağmen ülkemizde henüz zararlılar fazla etkili olmamaktadırlar En önemli zararlılar;
Beyaz sinek
Karadrina
Prodenya
Kokulu böcek
Kırmızı örümcek

Ülkemizde soya tarımında hastalıklar henüz sorun teşkil etmemektedirler.Önemli soya hastalıkları ise;
Kök çürüklüğü
Kök yanıklığı
Sap kanseri
Fusarium
Antraknoz
Yaprak lekesi
Mildyö v.b. gibi hastalıklardır.


HASAT:

Soyada yaprakların dökülmesinden 5 gün gibi kısa bir süre sonra tohumdaki nem oranı %15 e düşmektedir.Tanedeki nem oranı %13-15 e düştüğünde hasat zamanı gelmiştir vakit geçirilmeden hasada başlanılmalıdır.Rutubet %13 ün altına düştüğünde baklalar çatlamaya başlar ve dökülür.Hasada geç kalındığında danedeki rutubet oranı %10-11 in altına düştüğünde hasat kaybını azaltmak için geceleyin ve sabahın erken saatlerinde çiğ kurumadan hasat yapılmalıdır.Ekim şartlarına bağlı olarak soya hasadı 15 Eylül-15 Kasım tarihleri arasında yapılır.

KURUTMA VE DEPOLAMA:

Hasat sonrası,üründeki rutubet oranı %14-15 in üzerinde olduğundan, kurutma işlemine gerek duyulmaktadır. Kurutma işlemi güneş altında veya kurutma tesislerinde yapılmalıdır.Uzun süre depolanacak soyalarda rutubet oranı %13 ün altında olmalıdır.Uygun şartlarda depolama yapılmaz ise,denge nemi nedeniyle yağışlı havalarda danedeki rutubet oranı tekrar %15-16 ya yükselmektedir.En iyi depolama havalandırma sistemleri bulunan depolarda yapılmaktadır.


Kaynak Prof.Dr.Halis Arıoğlu