Bambaralar



Afrika'da yasayan toplumlar arasinda elde edilen en iyi ve en eksiksiz mitoslar Bambaralarinkidir. Bu toplulukla ilgili mitoslar dünyanin yaradilisi ve gelismesini temellendiren mitoslardir. Bambara mitoslarina göre baslangiçta gla denilen sonsuz bir bosluk vardi. Gla'da meydana gelen bir iç devinimle ortaya saglam ve parlak cisimler çikti. Bu cisimler, birbirini izleyen iki evrede eridiler. Bu erimeden sonra gla ile ikiz kardesi dya dört yönü belirlediler. Bu yönlerden ilki, varliklarin ilk kaynagi olan yöne, yani doguya yöneldi. Bundan sonra gla asagiya ve yukariya dogru yaptigi devinimlerle zincirlerini kopardi ve böylece varliklar birer ruha kavustu.

Ayni anda, iki gla arasinda meydana gelen temas sonucu büyük bir patlama oldu; bu kez ortaya "saglam ve güçlü bir madde" çikti. Bu madde henüz yaratilmamis nesnelerin üzerine çöktü, ve her nesneyi adlandirdi. Bundan sonra da bütün nesneler gla'nin düsüncesine uygun olarak yavasça devinmeye basladi.

Kisa süre sonra, gla'dan bir baska unsur daha ayrildi ve varliklarin üzerine gelip kondu: bu, insan bilincinin sembolü olan "insan ayagi"ydi. Baslangiçta birbirine benzeyen hersey gla'larin "zo"ya sorumluluk yuKiemesiyle degismeye basladi. Zo, her nesneye gelecekte bir özgürlük tanimakla yükümlüydü. Zo, kendisine verilen bu görevi kabul etti ve nesnelere sahip çikarak onlarin ilkelerini "görünmeyen Yo" anlamina gelen "Yo yebali" adli genis bir küre içinde toplandi. Yo, ruh, daha dogrusu "bir düsünce ve devinim"di.

Evrenin yaratilisi yo'dan baslayarak "düsünce"nin bir bilesimi olarak kabul edilmektedir. Bu "düsünce" üç bölümden olusmaktadir: yo, iç söz; o, sessizlikten isitilebilecek seye geçis; yereyereli, yaratici titresim. Bu gelisim, 7 isaretle gösterilmekteydi. 7, insani temsil eden bir rakamdi: 3 (erkegin isareti) ile 4 (kadinin isareti) rakamlarinin toplamayla meydana gelmisti.

Yo, bir ruh olarak, kararlarinda ve yaratici iradesinde özgürdü. Tam bes kez dört yöne gitmis ve uzay fikrini yaratmisti. 22 rakamiyla temsil edilen uzay, Yo'nun bir ruh olarak içerdigi bütün niteliklere sahipti: Nugu, (iç) kendinde bütün varliklari ve insani bulundururdu; yala "havanin tohumu" idi ve bütün bosluklari uzayin dört bir tarafina yerlestirirdi; faya "rüzgârin tohumu", sani "suyun tohumu", yere "atesin tohumu", yelegu ise oyeryüzündeki maddelerin tohumu "ydu. Bu son dört terim ayni zamanda yaradilisin dört temel ögesi olan hava, toprak, ates ve suyu da belirtirdi.

Hava ve ates erkek, su ve toprak ise disiydi. Yo, kendi çevresinde yirmiiki kere dönerek uzayi yaratmis ve dört dünya düsünmüstü; Dye mana, "dünyanin tösâi"; dye, gale, "ilk dünya"; dye bana, "istenmeyen dünya"; dye nata, "gelecegin dünyasi". Yereyereli'nin bagrinda ruh (miri) bulunuyordu. Ruhun içinde "vali" adi verilen eylem vardi; eylemin içinde nesnelerin gelisimi, nali yatmaktaydi. Nali'de ise, nesnelerin kökeni bulunuyordu.

Miri, ayni zamanda, içinde doganin yattigi dünyanin yumurtasiydi. Miri, birbirinin içine geçmis üç oval ile temsil edilirdi. Dye ko (dünyanin kapisi) adi verilen dis oval devamli devinim durumundaydi. Boga'nin dogusu ve ölüsüne uygun olarak o da kendi ekseni çevresinde dönerek genisler yada daralirdi. So de (evin oglu) adi verilen orta oval'den sonra Dye vali gale (dünyanin ilk devinimi) denen ve verimliligi temsil eden iç oval gelirdi. Parçalanip düzenli bir biçimde uzaya dagilan 22 öge dis oval Dye ko'dan dogmustu. Bambaralarm anlayisina göre bu ögelerin siniflandirilmasi çok çesitliydi.

Bu 22 ögenin ilk yedisine bomiana adi verilmekteydi ve bunlar, varliklarla nesnelerin genel karakterlerini özetlemekteydi: Kelena, birlik; Makari, dindarlik, merhamet; Mako, gereklilik; Sinaya saldirganlik, kiskançlik; Fadena, rekabet; Maloya, utanç; Sia, irk, tür, soy.

Baugini adi verilen 12 öge, insanlarin nitelik ve alinyazilarini belirtirdi: Ma ye ma ye, yetenek, imkân, egilim; Mako, karsilikli hizmet, sadelik, agirbaslilik, bilgelik, egitim; Sebaya, kuvvet, kudret, egemenlik; Dyuguya, kötülük, güçlük; Kunanguya, kötü talih; Sira, yol, kilavuz, itaat, disiplin; Nafolo, zenginlik, bereket, saglik; Adama-dena, kardeslik, insanlik, özgürlük, iyilik; Dahirime, gida, mal mülk; Saya, ölüm, hastalik, sakatlik, delilik; Su, gece, karanlik ve isik, sir, büyü; Kle, gün, günes. Jiginî adi verilen son üç öge ise sunlardi: Kun, dünyayi düsünen kafa; Ba, kendisini meydana getiren kalip; Fo, kendisini yaratan söz.