Danismendliler


Anadolu'da fetihlere memur edilen Gazi Ahmed Bey, Türkmenlere hocalik, ögretmenlik yaptigi için "Danismend" lakabi ile aniliyordu. Danismend Gazi Ahmed Bey, Kizilirmak ve Yesilirmak dolaylarini ele geçirmisti. Emir Danismend'in Bizanslar ile bir savasta ölen Battal Gazi (öl. 740)'nin neslinden geldigi söylendigi gibi, onun Anadolu fatihi Sultan Süleyman b. Kutalmis'in dayisi oldugu da rivayet edilmektedir.

1086'da Süleymansah ölünce gücünü arttirdi. I. Kiliçarslan'in Haçlilarla yaptigi Savaslara katilarak basari gösterdi. Antakya Prensi Bohemond'u esir aldi ve Malatya'yi ele geçirdi. Bu prensin serbest birakilmasini isteyen Kiliçarslan'la arasi açildi ve aralarinda savas çikti. Bu savasta Gazi Ahmed Bey yenildi ve 1106'da öldü. Bu Türkmen hanedaninin kuvvet merkezi aslinda, Kuzey Anadolu'da Tokat, Amasya ve Sivas çevresinde idi.. Ancak Danismend'in asil adinin Taylu oldugu ve hocalik yaptigi biliniyor.

Buna göre Emir Danismend 1080 yilinda Sivas'a gelmis ve hiçbir mukavemetle karsilasmadan burada yerlesmisti. Daha sonra Yesilirmak havzasinda fetihlerde bulundu, Niksar'i muhasara ve zabtetti (1097'den önce). Emir Danismend Anadolu'daki emirler arasinda mücadelelerden yararlanarak devletinin hudutlarini genisletmis, Haçli Seferleri'nin baslamasi ile batidan gelen bu yeni düsmana karsi çetin mücadelelere katilmistir.

Türkiye Selçuklu sultani I. Kiliç Arslan, Iznik önünde doguya çekildikten sonra, Haçlilara karsi Emir Danismend ve Kapadokya Emiri Hasan ile birlestiler. Bu müttefik Türk ordusu 1 Temmuz 1097'de Darylaeum (Eskisehir) civarinda Haçlilara karsi savasa tutustu, fakat Türkler agir kayiplar vererek çekilmek zorunda kaldilar. Haçlilarin ulasamadiklari yerlerde Danismendliler faaliyetlerini sürdürdüler ve 1098 yilinda Bayburt'u aldilar.

1101 yilinda muhtelif batili prenslerin idaresindeki üç büyük Haçli ordusu pespese Anadolu'ya girdi. Emir Danismend, Haçlilara karsi I. Kiliç Arslan ile birleserek onlari perisan etti. Danismend Gazi bu zaferlerden sonra derhal Malatya'nin üzerine yürüyerek orayi zabtetti (1103).

Danismend Gazi 1106 yilinda öldü. Yerine ogullarindan Emir Gazi geçti. I. Kiliç Arslan ise Danismend'in ölümünden yararlanarak Malatya'yi ele geçirmisti (1105). Ancak Türkiye Selçuklularinin bu üstün durumu I. Kiliç Arslan'in ölümüne kadar sürdü (1107). Emir Gazi Selçuklu sehzadelerinin taht kavgalarina karismis ve bu sehzadelerden damadi olan Mes'ud'u destekleyerek, onun Konya'da sultan olmasini saglamistir (1116).

Daha sonra 1127'de Kayseri ve Ankara'yi zabtetti. Böylece Emir Gazi, Sultan Mes'ud'un arazisi disinda, Firat'dan Sakarya kaynaklarina kadar uzanan Orta ve Kuzey Anadolu'ya hakim oluyor ve Danismendliler Anadolu'daki devletlerin en kudretlisi haline geliyordu. Emir Gazi daha sonra Çukurova'ya girerek Ermeni Leon'u itaate mecbur ediyordu (1131).

Bizanslilar, Haçlilar ve Ermenilere karsi zaferleriyle Türk-Islam dünyasinda hakli bir söhret ve hürmet kazandi. Bu sebeple Bagdat Halifesi el-Müstersid ve Büyük Selçuklu sultani Sencer onun "melik" unvanini tasdik etmislerdi. Yerine geçen oglu Melik Muhammed de Haçlilar ve Ermeniler ile savasti.

Melik Muhammed'in ölümü ile (1142), Danismend Devleti'nin temelleri taht mücadeleleriyle sarsilirken, Anadolu'da üstünlük yavas yavas Selçuklulara geçiyordu. Muhammed'in ogullari ile kardesleri arasinda taht mücadeleleri basladi. Kardesi Yagi-basan Sivas'da kendisine hükümdar ilan ederken, öteki kardesi Ayn ed-Devle, Elbistan ve Malatya'da ayni yolu takip etmisti.

Oglu Zu'n-Nun ise Kayseri'yi aldi. Böylece bir müddet için Danismendlilerde birbirine rakip üç sube meydana çikti. Danismendlilerin üçe bölünmesi Türkiye Selçuklu sultanlari için bulunmaz bir firsatti. Bu durumdan yararlananlarin basinda II. Kiliç Arslan geliyordu. O, muhtelif zamanlarda Sivas subesinin isine karisti. Nihayet 1169'da Kayseri ve Zamanti'yi zabtetti.

Zu'n-Nun, Suriye'de Atabeg Nur ed-Din Mahmud'un yardimi ile tekrar Anadolu'ya döndü ve Sivas sehri ile Danismendli ülkesinde hüküm sürmege basladi. Ancak Nur ed-Din Mahmud'un ölümü II. Kiliç Arslan iyi bir firsatti. Zu'n-Nun'u ortadan kaldirmak için önünde artik hiçbir engel kalmamisti. Derhal harekete geçerek Danismendlilere ait Sivas, Tokat, Niksar ve Amasya gibi sehirleri zabtetti (1175). Zu'n-Nun ise Bizans imparatoruna sigindi.

Malatya'da ise 1162'de ölen Zülkarneyn'in üç oglu arasinda anlasmazlik mevcuttu. Bunlardan Nasir ed-Din Muhammed, bir süre II. Kiliç Arslan'in vassali olarak hüküm sürdü. Daha sonra II. Kiliç Arslan 1178'de Malatya'ya giderek, Danismendlilerin burada hüküm süren koluna da son verdi ve böylece Anadolu'nun birligini saglamis oldu. Bundan sonra Danismendli ailesine mensup emirlerin bir kismi Selçuklularin hizmetine girdiler.

Danismendlilerin XII. yüzyilda yaptiklari camiler orijinal sekilleri ile zamanimiza kadar gelmemistir. Onlara ait olduklari tespit edilen birkaç cami, medrese ve kümbet vardir. Camilerden; Niksar Ulu Camii, Kayseri Ulu Camii, Kayseri Kölük Camii ve Sivas Ulu Camii degisiklikler ve ilavelerle zamanimiza kadar gelmistir.

Danismendlilerden Yagi-basan biri 1151-2'de Tokat'da, öteki 1157-8'de Niksar'da olmak üzere iki medrese yaptirmistir. Danismenlilerden zamanimiza alti kümbet (türbe) kalmistir. Bunlardan hanedanin kurucusu Emir Danismend'e nisbet edilen türbe Niksar'dadir ve ötedenberi bir ziyaretgah kabul edilmektedir.