KORUYUCU AİLE MODELİ

Çocuklarımız en değerli varlıklarımız; onları nice emekle, sabırla, sevgiyle büyütüyoruz. Onları dünyadaki tüm tehlikelerden, kötülüklerden, çirkinliklerden korumak istiyoruz. Çocuklarımızı olası tehlikelerden korumayısısa çalışmamız doğal, ancak bu konuda aşırıya kaçmamız dış dünyadaki tehlikelerden daha az tehdit edici sonuçlar yaratmıyor. Ailenin aşırı koruyucu tutumu çocuklarda birçok pisikolojik soruna yol açabiliyor.

Aşırı koruyucu tutumun çocuk üzerindeki etkileri

Anne-babanın aşırı koruyucu tutumu çocuğun kişilik gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir; çocukta bağımlı kişilik gelişimine yol açabilir, çocuğun öz-güven kazanmasına engel olur. Çocuğun yapabilme yeteneğinin olduğu şeyleri, çocuğu korumak adına anne-babasının yapması, çocukta başarısız olduğu, anne-babasında güven uyandırmadığı duygularının ortaya çıkmasına neden olur. Öz-güven eksikliği ve başarısızlık kaygısı da hem çocukluk döneminde, hem de ileriki yaşlarda başka bir çok soruna yol açabilir. Ailenin aşırı koruyucu tutumunun yol açtığı temel sorunlar aşağıdaki gibi özetlenebilir;

• kendine ve insanlara güvensizlik
• başkalarına bağımlılık ve kendi başına karar verememe
• iletişim güçlüğü ve sosyal ilişkilerden kaçma
• sorunlarla yüzleşmekten korkma ve sorunlardan kaçma
• kendiyle ve yaşamla ilgili olumsuz duygu ve düşünceler
• kendini sevmeme ve kendiyle barışık olmama
• başarısızlık kaygısı ve yetersizlik duygusu
• suçluluk duygusu
• saplantılı olma
• aşırı kaygılı olma

Aşırı koruyucu tutumun nedenleri

Aşırı koruyucu anne-babalar çocuklarına bu kadar zarar verebileceklerini bilseler bile bazen bu tutumlarından vazgeçemiyorlar. Bunun nedeni de, bu tutuma belli kişilik özelliklerinin yol açması. Tabii, bu yüzden umutsuzluğa düşmeye veya 'kişilik özelliklerimi değiştiremem' deyip mücadeleden çekilmeye gerek yok. Aşırı koruyucu tutumu çok tehlikeli boyutlara varmış anne-babalar bu konuda hem kendi sağlıkları, hem de çocuklarının kişilik gelişimi ve ruh sağlığı açısından pisikolojik destek almaktan kaçınmamalılar. Aşırı koruyucu tutum, bazen başka bir pisikolojik sorunun uzantısı olarak ortaya çıkabiliyor. Örneğin, obsesif-kompulsif bozukluğu, yaygın anksiyete bozukluğu veya depresyonu olan kişiler aşırı koruyucu tutum sergileyebiliyorlar.

Aşırı koruyucu anne-babaları gözlemlediğimizde onların aşağıdaki özelliklere sahip olduklarını görüyoruz;

• huzursuz ve aşırı kaygılı
• sürekli kötü bir şey olacağı endişesini taşıyan
• mükemmelliyetçi
• sabırsız
• güvensiz ve korkak
• aşırı titiz ve saplantılı
• aşırı özverili ve diğerkam
• şüpheci ve insanlara güvensiz
• sağlık konusunda aşırı endişeli

Çevrenize dikkatlice baktığınızda, aşırı koruyucu anne-babaları davranışlarından tanıyabilirsiniz. Çocuğunu okul servisine elinde yarım bardak sütle bindirmeye çalışan bir anne ilk şüphelenilecek aşırı koruyucu anne örneğidir. İlkokul çağında bile çocuklarını yedirmeye çalışan anneler, lisedeki çocuğuna her akşam meyve soyup götüren babalar, çocuğunun korkma ihtimalini düşünerek ileri yaşlarına kadar onunla birlikte uyuyan anne-babalar, kaydırak merdiveninden düşme tehlikesine karşın, yaşı uygun olmasına rağmen, çocuğuyla birlikte basamakları çıkan anne-babalar, iki yaşındaki çocuklarına halen yemekleri püre yapan anneler ve ilk adımlarını atmayısısa çalışan bebeği düşünce ondan önce bağırmayısısa başlayan anneler de aşırı koruyucu anne-babalara örnek olarak gösterilebilir.

Aşırı koruyucu tutumu değiştirmek için öneriler

Aşırı koruyucu tutumu değiştirmek için yapılacak şeyler o kadar zor değil. Ancak bunları uygularken bu tutumun bulaşıcı (!) olduğunu aklınızdan çıkarmayısısın; sizde varsa, eşinizde veya diğer aile bireylerinde olma olasılığı çok yüksektir. Bu yüzden aşırı koruyucu tutumla ilgili çalışmalarınıza başladığınızda bunu diğer aile bireyleriyle paylaşın. Dikkat edilmesi gereken bir başka nokta ise çocuğa yardım etmekle ve onu tehlikelerden korumakla, aşırı koruyuculuk arasındaki farktır. Çocuğunuzun deneyerek bazı şeyleri yapmasına izin vermeden, yaşına ve gelişimine uygun olduğu halde, onun yapabileceği şeyleri onun yerine yapmak aşırı koruyuculuktur. Ona zarar gelmesine engel olmanın tek yolu onun yerine bir şeyleri yapmak değildir, ona hissettirmeden de onu kontrol edebilirsiniz. Ne yaparsa yapsın, sizden yardım alabileceği mesajını verin ona, yardıma gereksinim duyduğunda zaten bunu talep edecektir. Bunun dışında, aşağıdaki maddeleri de uygulayarak aşırı koruyucu tutumunuzu değiştirebilirsiniz;

• Yeni şeyler denemesi için çocuğunuzu cesaretlendirin
• Deneme-yanılma yoluyla yapmayısısa çalıştıklarını onayladığınızı ve onu desteklediğinizi söyleyin
• Sizin işlerinizde size yardımcı olması için ona fırsatlar tanıyın
• Kendi odasıyla ilgili küçük sorumluluklar vermeye çalışın
• Başarısızlıklarını değil, başarılarını ön plana çıkartın
• Başarılı olduğunda onu sözlerinizle ödüllendirin; aferin, harikasın vb.
• Başarısız olduğunda onu küçümsemeyin, aşağılamayısısın ve alay etmeyin
• Yapmak istemediği şeyleri yapması için onu zorlamayısısın, sadece teklif edin, ısrarcı davranmayısısın
• Gün içinde onu ne kadar uyardığınıza dikkat edin ve bunları yazın, sonra da bu sayıyı yarıya indirmeyi hedefleyin

Görüldüğü gibi, aşırı koruyucu tutumu değiştirmek çok zor değil, ancak onun çocuğunuz üzerinde yarattığı kötü etkilerden kurtulmakta güçlük çekerseniz veya kendi davranışlarınızı değiştirmek konusunda sorun yaşıyorsanız lütfen en kısa zamanda bir pisikoloğa başvurun.