Küba’da ilk kez toplumsal yaşam içinde köleler kendi müzik ve danslarını Hıristiyan mitolojisinde önemli bir yer tutan ve şenliklerde 6 Ocak’ta kutlanan “Üç Kral Günü” diye adlandırılan gösteriler sırasında (1800’lü yıllarlın sonlarına doğru) resmi olarak sergilemişlerdir. Köle müzisyenler ve dansçılar (comparsan) yüzlerine taktıkları maskeler ve giydikleri ilginç kostümleri ile (ki bunlar ritüel maske ve kostümlerdir) “Üç Kral Günü” en cevval müzikleri ve en estetik danslarını sergileyerek sömürgeciler tarafından aşağılanan kültürlerini sergilemeyi iyi bir fırsat olarak kullanmışlardır.
“Üç Kral Günü” sokaklarda ve meydanlarda coşkuyla gösterilerini yapan köleler, sömürge valisinin Kolonyal Konağı’nın merdivenlerine kadar dayanarak O’ndan yeni yıl armağanlarını (şekerlemeler, içecekler ve bazen da bir çeyrek altın)) alırlar. Böylelikle Afrikalı köleler kendi çok özel karnavallarını sömürgeci beyazların dinsel bayramının içine son derece zeki ve devrimci bir beceriklilikle yerleştirirler. İşte böylelikle geleneksel Küba rumbası müzik ve dans olarak “basit bir köle eğlencesi” olarak kabul edilerek köle barakalarına legal olarak yerleşir. Afrikalı kölelerin müziği ve dansı onların yaşamda kalma kararlılığı ve ne olursa olsun yaşam sevinci olarak onlarla birlikte sürüklenmiştir. Rumba, Küba’da birbirinden farklı üç ritmin üst kavramı olarak ele alınır.
1- Yambu
2- Columbia
3- Guaguanco.
Yambu bugün Latin Amerika’da çok moda olan bir çift dansıdır.
Columbia ise, sadece erkekler tarafından yapılan bir danstır. Columbia’nın akrobatik bir karakteri vardır.
Günümüz dünyasında bir salon dansı olarak kabul gören Rumba ise, Küba versiyonu Guaguanco.’dan başka bir şey değildir. Küba’da yaşayan yaşlı Afrikalı müzisyenlere başvurulduğunda görülecektir ki “Guaguanc o” köken olarak kesinlikle bir çift dansı değildir. “Guaguanc o” sadece bir şarkı türüdür. Üstelik bu şarkı türü neredeyse aynen bir gazete içeriğine sahiptir. Haberler, olaylar ve bazı fikirleri aktaran bir “şarkı türü”!
Şarkıcılar özellikle benzersiz ve düzeyli bir ironik beceriyle günlük yaşamı, politik gelişmeleri eleştiren şarkılarıyla kahkahalar ve alkışlar eşliğinde sanatlarını icra ederlerdi. Şehrin çeşitli yoksul mahallelerinde (Barrio) sanatlarını sergileyen bu şarkıcılar yaşamlarını da dinleyicilerin bağışlarıyla kazanırlardı. 20.yüzyıl başında “Guaguanc o.”nun şarkı kısmı yerini sadece müziğe ve o müziğin eşliğinde sergilenen ve hiç tartışmasız tüm dans tarihçilerinin hem fikir olduğu erotik, hınzırca bir dans oluvermiştir.
Bu dans, kavalyenin damı “feth etme” ritüelidir. İşte tam da bu noktada Afrika’nın animist kültüründeki bir ritüel olduğu anlaşılır. Horozun tavukla çiftleşmeden önceki hareketlenmesi ve bu güdüyle tavuğun etrafında çizdiği daireler bu dansın temel çizgisini oluşturur. Küba’da bu müzikle başlayan sokak gösterilerinde seyirciler de dansçıların etrafında bir daire oluşturarak ritmik el çırpmalarla dansa eşlik ederlerdi. Seyirciler bu dans oyunu, kahkahalarla, ıslıklarla da beslerler ve dansın finalinde de mutlaka kadın, “erkeğe teslim” olur. Kadın, erkeğe teslim olduktan sonra erkeğe kendini kalçasından “iğneleme”sine izin verir ve bu finale “vacunao” denir. Ancak bu dansta gözlemlenen başka özellikler de vardır. Örneğin mimikler kesinlikle flamenko’dakinin aynısıdır. Dansın adımları ise Abakula şeytanı adımlarıdır. Bu dansta ayaklara Küba sandaleti giymek bir kuraldı.
Dansın ritmine gelince: Bu dansta temel ritim İspanyol Endülüs’ündeki “Cante Jondo” dur. Ama köken olarak rumba, davullarla yapılır. Bir rumba kural olarak her zaman bir tür “alarm”la başlar.
“Alarm”, “Claves (iki iyi soyulmuş ve bir tür içi boş ağaç parçasının) vurulmasıyla verilir. Ardından “La la leo” şarkıcı tarafından verilir, yani bu eğlenceye başlama duyurusu gibi bir bölümdür. Şarkıcı şarkısını söylerken küçük bir koro davullar devreye girene kadar şarkının bazı bölümlerini tekrarlarlar. Davullar devreye girerler ve kısa bir süre sonra dans, ritmine ulaşır ve dans başlar.
Rumba ilk kez 1930’larda Avrupa’ya ABD üzerinden ulaşmıştır. Özellikle üç tür rumbadan söz edebiliriz.
Rumba-Bolero
Rumba-Cubano
Rumba-Guaracha
Günümüz dünyasında Rumba-Cubano hem dans okullarında hem de uluslar arası turnuvalarda en çok kabul gören türdür. Dört dörtlük bir danstır.