eLanuR
6 December 2008, 16:41
İnsan algısındahttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif nesne algılamaya ilişkin kuvvetli eğilimin yanı sıra büyük bir istikrarlılık (stability) vardır. Bir adamın boyu size doğru yaklaştıkça değişiyor gibi görünmezhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif halbuki gözün ağtabakasına (retina) düşen imge gittikçe büyümektedir. Tabak bir açıdan bakıldığında çemberehttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif diğer açıdan bakıldığında elipse benzemez; halbuki ağtabakaya düşen imgeler bunlardır.
Pencerenin önünde durduğunuzdahttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif bunun ağtabakadaki imgesi dikdörtgen şeklindedir; yandan baktığınızda ise imge bir yamuk şeklini alır. Ancak siz pencereyi dikdörtgen olarak görmeye devam edersiniz. Bütün bu değişik durumlarhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif nesnenin daha önce öğrenilmiş olan nitelikleriyle görüldüğünü örneklemektedir. Fiziksel uyarımdaki farklılıklara rağmenhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif nesnelerin görüntüleri algı düzeyinde değişmez kalır. Bu tür istikrarlılığa algısal değişmezlik (perceptual constancy) denir.
Şekil Değişmezliği
Yukarıda verilen tabak ve pencere örneklerihttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif şekil değişmezliği (shape constancy) ilkesiyle ilgilidir. Ne olduğunu bildiğimiz bir nesnenin şeklihttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif ne taraftan bakarsak bakalım hep aynı kalır. Diğer bir deyişle; değişik açılardan bakılan aşina (familiar) nesneler şekilleri bakımından değişmez olarak algılanır. Burada önemli olan aşinalıktır veya nesnenin neye benzemesi gerektiği konusundaki bilgimizdir. Herhangi bir nedenden ötürü nesneyi tanıyamamamız halinde şekil değişmezliği söz konusu olamaz.
Büyüklük Değişmezliği
Nesne uzaklaştıkça bunun ağtabakadaki imgesi gittikçe küçülür. Halbuki normal olarak insanlar nesneleri hep aynı büyüklükte görürler. Bu olaya (phenomenon) büyüklük değişmezliği (size constancy) denir. Bu değişmezlikte iki etkenin etkisi vardır. Bunlardan ilkihttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif şekil değişmezliğinde de söz konusu olanhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif nesnenin aşinalığı veya kişinin nesnenin niteliği konusunda daha önce öğrendikleridir. Bir erkek erkek olarak algılanmışsa; bizden ne kadar uzakta olursa olsunhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif boyu değişmez bir biçimde algılanacaktır. Bir diğer etken uzaklıktır (distance).
Eğer bir nesne aşina değilse veya herhangi bir büyüklükte olabiliyorsahttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif örneğin bir sayfa veya kaya gibihttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif büyüklük değişmezliği ancak nesnenin ne kadar uzakta olduğu bilinerek korunabilir. Bu durumda uzaklık ipuçları önem kazanır. Eğer bir derinlik ipucu şekilde olduğu gibi yapay olarak değiştirilmişsehttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif büyüklük değişmezliği kaybolur. Şekilde büyük zarf daha uzakta ve bu nedenle dehttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif daha "büyük" gibi görünmektedir; gerçekte ise bu zarf "küçük" zarftan daha yakındadır. Bu hilenin nasıl sağlandığıhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif şeklin açıklamasında anlatılmaktadır.
Büyüklük değişmezliğihttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif derinlik ipuçlarının tersine bir etki vereceği şekilde değiştirilmesiyle ortadan kalkmıştır. Bu zarflar aynı büyüklüktedir ve gerçekte "büyük" zarf "küçük" zarftan çok daha yakındadır. Daha uzakta olarak görülmesinin nedeni; bunun gri kartınhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif gri kartın da "küçük" zarfın arkasında gibi görünmesidir. Fakat gerçekte gri kart iki zarf arasında değilhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif bunların arkasındadır. "Büyük" zarfın köşesi kesilmiş olduğu için bu kart "büyük" zarfın önünde gibi görünmektedir. (Fundamental Photographs.)
Parlaklık Değişmezliği
Algısal değişmezlik parlaklığın algılanılışı için de geçerlidir; nesnelerin beyazlıkhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif grilik veya siyahlık dereceleri algısal düzeyde değişmezlik gösterir. Parlaklık değişmezliği (brightness constancy) nesnenin üzerine düşen ışık miktarından bağımsızdırhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif insanlar örneğin kömürühttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif ay ışığında dahttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif parlak güneş ışığı altında da siyah olarak görürler; aynı koşullarda kar ise daima beyaz olarak görülür. Bu olayın nedeni; algılanan parlaklığınhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif parlaklık açısından nesnenin zemine olan oranına bağlı olmasıdır. (Wallachhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif 1963). Normal hallerde bu oranhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif aydınlatma koşulu ile etkilenmeksizin hep aynı kalır. Işık miktarının azaltılması veya çoğaltılmasıhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif nesne ve zeminin her ikisini de daha parlak veya daha mat yapar; böylece insanlar nesnenin parlaklığını değişmez biçimde algılarlar.
Pencerenin önünde durduğunuzdahttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif bunun ağtabakadaki imgesi dikdörtgen şeklindedir; yandan baktığınızda ise imge bir yamuk şeklini alır. Ancak siz pencereyi dikdörtgen olarak görmeye devam edersiniz. Bütün bu değişik durumlarhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif nesnenin daha önce öğrenilmiş olan nitelikleriyle görüldüğünü örneklemektedir. Fiziksel uyarımdaki farklılıklara rağmenhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif nesnelerin görüntüleri algı düzeyinde değişmez kalır. Bu tür istikrarlılığa algısal değişmezlik (perceptual constancy) denir.
Şekil Değişmezliği
Yukarıda verilen tabak ve pencere örneklerihttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif şekil değişmezliği (shape constancy) ilkesiyle ilgilidir. Ne olduğunu bildiğimiz bir nesnenin şeklihttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif ne taraftan bakarsak bakalım hep aynı kalır. Diğer bir deyişle; değişik açılardan bakılan aşina (familiar) nesneler şekilleri bakımından değişmez olarak algılanır. Burada önemli olan aşinalıktır veya nesnenin neye benzemesi gerektiği konusundaki bilgimizdir. Herhangi bir nedenden ötürü nesneyi tanıyamamamız halinde şekil değişmezliği söz konusu olamaz.
Büyüklük Değişmezliği
Nesne uzaklaştıkça bunun ağtabakadaki imgesi gittikçe küçülür. Halbuki normal olarak insanlar nesneleri hep aynı büyüklükte görürler. Bu olaya (phenomenon) büyüklük değişmezliği (size constancy) denir. Bu değişmezlikte iki etkenin etkisi vardır. Bunlardan ilkihttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif şekil değişmezliğinde de söz konusu olanhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif nesnenin aşinalığı veya kişinin nesnenin niteliği konusunda daha önce öğrendikleridir. Bir erkek erkek olarak algılanmışsa; bizden ne kadar uzakta olursa olsunhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif boyu değişmez bir biçimde algılanacaktır. Bir diğer etken uzaklıktır (distance).
Eğer bir nesne aşina değilse veya herhangi bir büyüklükte olabiliyorsahttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif örneğin bir sayfa veya kaya gibihttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif büyüklük değişmezliği ancak nesnenin ne kadar uzakta olduğu bilinerek korunabilir. Bu durumda uzaklık ipuçları önem kazanır. Eğer bir derinlik ipucu şekilde olduğu gibi yapay olarak değiştirilmişsehttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif büyüklük değişmezliği kaybolur. Şekilde büyük zarf daha uzakta ve bu nedenle dehttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif daha "büyük" gibi görünmektedir; gerçekte ise bu zarf "küçük" zarftan daha yakındadır. Bu hilenin nasıl sağlandığıhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif şeklin açıklamasında anlatılmaktadır.
Büyüklük değişmezliğihttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif derinlik ipuçlarının tersine bir etki vereceği şekilde değiştirilmesiyle ortadan kalkmıştır. Bu zarflar aynı büyüklüktedir ve gerçekte "büyük" zarf "küçük" zarftan çok daha yakındadır. Daha uzakta olarak görülmesinin nedeni; bunun gri kartınhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif gri kartın da "küçük" zarfın arkasında gibi görünmesidir. Fakat gerçekte gri kart iki zarf arasında değilhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif bunların arkasındadır. "Büyük" zarfın köşesi kesilmiş olduğu için bu kart "büyük" zarfın önünde gibi görünmektedir. (Fundamental Photographs.)
Parlaklık Değişmezliği
Algısal değişmezlik parlaklığın algılanılışı için de geçerlidir; nesnelerin beyazlıkhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif grilik veya siyahlık dereceleri algısal düzeyde değişmezlik gösterir. Parlaklık değişmezliği (brightness constancy) nesnenin üzerine düşen ışık miktarından bağımsızdırhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif insanlar örneğin kömürühttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif ay ışığında dahttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif parlak güneş ışığı altında da siyah olarak görürler; aynı koşullarda kar ise daima beyaz olarak görülür. Bu olayın nedeni; algılanan parlaklığınhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif parlaklık açısından nesnenin zemine olan oranına bağlı olmasıdır. (Wallachhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif 1963). Normal hallerde bu oranhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif aydınlatma koşulu ile etkilenmeksizin hep aynı kalır. Işık miktarının azaltılması veya çoğaltılmasıhttp://www.tekplatform.com/images/smilies/virgs.gif nesne ve zeminin her ikisini de daha parlak veya daha mat yapar; böylece insanlar nesnenin parlaklığını değişmez biçimde algılarlar.