eLanuR
8 December 2008, 08:18
HUKUK DEVLETİ TANIMLARI
Prof.Dr. Şeref Gözübüyük:
Hukuk devleti anlayışının gerekleri konusunda değişik görüşlere rastlanmaktadır.Bununla beraber[Only Registered Users Can See Links] devletinin gereklerinden önemli olanları şöyle sıralayabiliriz:
a)Temel haklar güvenliği[Only Registered Users Can See Links]
b)Anayasaya uygunluğun yargısal denetimi[Only Registered Users Can See Links]
c)Yasal yönetim[Only Registered Users Can See Links]
d)Yönetimin yargısal denetimi[Only Registered Users Can See Links]
e)Güçler ayrımı[Only Registered Users Can See Links]
f)Demokratik rejim
Temel haklar güvenliği :Hukuk devletinin önemli gereklerinden biri[Only Registered Users Can See Links] hakların güven altına alınmasıdır.
Temel hakların güvenlik altına alınmasını sağlayacak hukuksal önlemler şöyle sıralanabilir:
a)Temel hakların anayasada yer alması[Only Registered Users Can See Links]
b)Anayasanın katı bir anayasa olması[Only Registered Users Can See Links]
c)Temel haklar konusunda yapılacak sınırlandırma ve düzenlemelerin yasa
ile yapılması[Only Registered Users Can See Links]
d)Temel haklar yasayla düzenlerinken[Only Registered Users Can See Links] hakların özüne dokunulmaması[Only Registered Users Can See Links]
e)Yasaların anayasaya uygunluğunun yargısal denetiminin yapıması[Only Registered Users Can See Links]
Anayasa bunları gerçekleştirmek için gereken[Only Registered Users Can See Links]ı koymuş ve temel hak ve özgürlükleri geniş bir biçimde düzenlemiştir.Temel hak ve özgürlükler;Anayasada açıklı olan hallerde ve Anayasanın öngördüğü ölçüde sınırlandırılabilir.
Anayasa uygunluğun yargısal denetimi:Yasama organının anayasaya uygun hareket etmesini sağlamak amacı ile uygulanan yollardan en etkili olanı[Only Registered Users Can See Links]ın anayasaya uygunluğunun yargısal denetimidir.Ülkemizde bu denetim Anaayasa Mahkemesi ile sağlanmaktadır.
Yasal Yönetim:Hukuk devletinin diğer bir gereği yasal yönetim ilkesidir.
Yasal yönetim ilkesi[Only Registered Users Can See Links]önetimin davranışlrına yasanın egemen alması demektirYasal yönetim deyimi[Only Registered Users Can See Links]ısaca[Only Registered Users Can See Links]önetimin temel kuruluşlarının ve yönetim ile yönetilenler arasındaki ilişkilerin yasa ile düzenlenmesi anl¤¤¤¤¤gelir.Anayasa [Only Registered Users Can See Links] yönetim ilkesini gerçekleştirmek için çeşitli kurallar koymuştur.
Yönetimin yetkilerinin yasaya dayandırılması yeterli değildir.Yöneti-min yürürlükte bulunan yasalara[Only Registered Users Can See Links]çek anlamda uyması[Only Registered Users Can See Links]ısaca[Only Registered Users Can See Links]ı> duyması da gerekir.
Yönetimin yargısal denetimi:Toplumda kişinin hak ve özgürlüklerinin yalnız kişiler arasında[Only Registered Users Can See Links] karşı korunması yetmez.Devlet etkinle- rine[Only Registered Users Can See Links]özellikle yönetimin yasal olmayısan ve keyfi hareketlerine karşı korun-ması da gerekir.Yargı denetimi ile[Only Registered Users Can See Links]önetsel işlem ve eylemlerden haksız-lığa uğrayan kimse [Only Registered Users Can See Links]ı yerine baş vurarak[Only Registered Users Can See Links]ızlığın giderilmesini yahut yönetsel işlemin iptalini isteyebilir.Bu denetim[Only Registered Users Can See Links]şında Danıştayın bulunduğu yönetsel yargı kuruluşları tarafından yapılır.Yönetimin yargı yolu ile denetimi yapılırken[Only Registered Users Can See Links]önemli olan hususlardan biri de yargı yerleri- nin ve yargıçların bağımsızlığının sağlanmasıdır.Eğer bunların bağımsız- lığı sağlanmamış ise yönetim üzerine yapılacak denetim <biçimsel> olmaktan öteye gidemez.
Güçler Ayrımı:Hukuk devleti için[Only Registered Users Can See Links]üçler ayrımı ilkesinin uygulanması[Only Registered Users Can See Links] yani yasama[Only Registered Users Can See Links]ürütme ve yargı erklerinin birbirinden ayrılması gerekmek- tedir.18. yüzyıl sonlarından beri gelen anayasacılık akımının genel amacı[Only Registered Users Can See Links] devlet yapısını ve bu yapının işlemesini belli kurallara bağlamak[Only Registered Users Can See Links] içindeki güçlerin bir elde toplanmasını önlemek olmuştur.Devlet içindeki güçlerin bir elde toplanması[Only Registered Users Can See Links]özellikle yargı gücü ile yürütme görevinin ya da yasama ile yürütmenin bir elde toplanması[Only Registered Users Can See Links] devletinin önemli gereklerinden olan[Only Registered Users Can See Links]önetimin yasallığı ilkesi ile yönetimin yargısal deneti- mi ilkesini[Only Registered Users Can See Links] bırakabilir.
Demokratik Rejim:Bir ülkede hukuk devleti anlayışının egemen ola- bilmesi için yukarıda sayılan ilkelere gerek vardır.Bu ilkelerin hukuk yön- ünden sağlanması çoğu kez tek başına yeterli değildir.Hukuk devleti anla- yışının yerleşebilmesi[Only Registered Users Can See Links]şebilmesi için o ülkede[Only Registered Users Can See Links] özgürlüğe daya- nan demokratik bir rejiminin de olması gerekir.Bir bakıma hukuk devleti[Only Registered Users Can See Links] demokratik rejimi sınırlayan bir görüştür.Seçimle işbaşına gelen yasama organının yetkileri[Only Registered Users Can See Links] bir anayasa ve yasaların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi ile sınırlandırılmıştır.İktidarın hukuk devleti anlayışı ile sınırlandırılması[Only Registered Users Can See Links]çoğunluk yönetimin baskısını önlemek için zorunlu bir koşul olarak görülmekte ve hukuk devleti demokratik rejimi ana ilkelerin- den biri sayılmaktadır.
Mümtaz Soysal:
Gerek yasaların anayasaya uygunluğunun denetlenme- sinde[Only Registered Users Can See Links] yönetimin hukuka bağlılığını sağlamakta[Only Registered Users Can See Links] genel olarak bütün yasaların uygulanmasında yargı organlarının bağımsızlığı son derece önem taşımaktadır.Hukuk devletini gerçekleştirme yollarından biri de yargı bağımsızlığını yerleştirmek ve yargı kuruluşlarına güven duyulmasını sağlamaktır.
Hıfzı Veldet Velidedeoğlu:
Demokratik parlementer yönetim[Only Registered Users Can See Links] sivil ister askeri nitelikte olsun[Only Registered Users Can See Links]ütün yargının bağımsızlığı idarenin yargısal denetimi[Only Registered Users Can See Links] hak ve özgürlüklerinin güvence altına alınması[Only Registered Users Can See Links] devlet[Only Registered Users Can See Links] kişinin ekonomik ve sosyal durumunun ve geleceğinin devletçe güvence altına alınması[Only Registered Users Can See Links]ı gerçek hukuk devletini oluşturan temek ilkeler[Only Registered Users Can See Links] öğelerdir.
Anayasa Mahkemesi:
Hukuk devleti[Only Registered Users Can See Links] haklarına saygı gösteren ve bu hakları koruyucu adil bir düzen kuran ve bunu devam ettirmeye kendini zorunlu sayan ve faaliyetlerinde hukuka ve ananyasaya uygun bir devlet olmak gerekir.
Hukuk devleti[Only Registered Users Can See Links] organının hukuka uygun davrandığı[Only Registered Users Can See Links] uygunluğun yargı organı tarafından denetlendiği durum- larda söz konusu olabilir.
Hukuk devleti ilkesi[Only Registered Users Can See Links] anlamda anayasayla ku- rulan düzene[Only Registered Users Can See Links] temel kurallarına saygı[Only Registered Users Can See Links]ğlılık ve uygunluğu an- latır.
Hukuk devleti[Only Registered Users Can See Links] haklarına saygı duyan ve bu hakları koruyan[Only Registered Users Can See Links] yaşamında adalete ve eşitliğe uygun bir hukuk düzeni kuran;bu düzeni sürdürmekte kendisini hükümlü sayan[Only Registered Users Can See Links]ütün davranışlarında hukuk kurallarına ve anayasaya uyan[Only Registered Users Can See Links]şlem ve eylemleri yargı denetimine bağlı olan devlet demektir.
Hukuk Devleti Kavramının Tarihi
Hukuk devleti kavramı[Only Registered Users Can See Links] içersinde ve bakış açılarına göre türlülük göstermiştir.Devlet gücünün hukuka bağlanmasında ve ölçülü kılınmasında[Only Registered Users Can See Links]şisel özgürlüğün korunmasında özünü bulduğu- muz hukuk devletinin kökenleri Antik Çağdan Ortaçağa kadar uzanmakta- dır.Özgürlük düşüncesi kadar[Only Registered Users Can See Links] hukuka boyun eğmesi gerektiği de Antik Çağdan beri siyasi düşüncenin temel öğelerindendir.Aritoteles insan- ların değil[Only Registered Users Can See Links]ın hüküm sürmesi gerektiğinden söz eder.Ortaçağda egemen- in yasadan bağımsızlığı kadar onun sub lege konumuda söz konusudur.
Onun hukuku korumak görevinden.ülkesinin temel yasalarına uymak görevi de türer.Her ne kadar kıta Avrupasında gereğince gelişememiş olsa da bu bağlılık Anglosakson çevrede sonraki gelişmeleri etkileyecek derecede kök salmıştır.Bu düşünce nihayet Locke’un<Yasa- koyucu ya da en yüce güç keyfilikle ve rastlantısal kararlarla yönetebilmek yetkesine sahip olduğu sanısına kapılmamalıdır.Bu güç adaleti kamuya du- yurulmuş sürekli yasalar ve tanınmış ve yetkilendirilmiş yargıçlar yardımı ile gerçekleştirmelidir.>savına dek uzanmaktadır.Montesqueieu’nün güçler ayrılığı kuramı da[Only Registered Users Can See Links]örneğin Sir John Fortuscue’nün[Only Registered Users Can See Links]ın despotluğu karşısında ancak karışımlı ve hukukla dengeli bir yapıyla ılımlılaştırılmış bir egemenlikten[Only Registered Users Can See Links] rex politice imperans’ından esinlenmektedir.Nihayet[Only Registered Users Can See Links] hukuk devletinin temelinde gerilere doğru uzanan bir diğer öğe ise yurttaş- ın[Only Registered Users Can See Links] keyfiliğine sınırlar çeken ve haklarda özgürlük olarak korunan o eski özgürlüğüdür.Ortaçağ özgürlüğü bir hukuki bağımlılıktan özgürlük değil[Only Registered Users Can See Links] bir status’ta[Only Registered Users Can See Links] status hukukunda köklenmiş bir konumdur ki bu[Only Registered Users Can See Links]ın 17. yüzyılda doğal hukukla ileri sürülen doğal özgürlüğü ile iliş- kilendirilerek[Only Registered Users Can See Links]üzyılda devletin sınırı ve amacı olacaktır.
Prof.Dr. Şeref Gözübüyük:
Hukuk devleti anlayışının gerekleri konusunda değişik görüşlere rastlanmaktadır.Bununla beraber[Only Registered Users Can See Links] devletinin gereklerinden önemli olanları şöyle sıralayabiliriz:
a)Temel haklar güvenliği[Only Registered Users Can See Links]
b)Anayasaya uygunluğun yargısal denetimi[Only Registered Users Can See Links]
c)Yasal yönetim[Only Registered Users Can See Links]
d)Yönetimin yargısal denetimi[Only Registered Users Can See Links]
e)Güçler ayrımı[Only Registered Users Can See Links]
f)Demokratik rejim
Temel haklar güvenliği :Hukuk devletinin önemli gereklerinden biri[Only Registered Users Can See Links] hakların güven altına alınmasıdır.
Temel hakların güvenlik altına alınmasını sağlayacak hukuksal önlemler şöyle sıralanabilir:
a)Temel hakların anayasada yer alması[Only Registered Users Can See Links]
b)Anayasanın katı bir anayasa olması[Only Registered Users Can See Links]
c)Temel haklar konusunda yapılacak sınırlandırma ve düzenlemelerin yasa
ile yapılması[Only Registered Users Can See Links]
d)Temel haklar yasayla düzenlerinken[Only Registered Users Can See Links] hakların özüne dokunulmaması[Only Registered Users Can See Links]
e)Yasaların anayasaya uygunluğunun yargısal denetiminin yapıması[Only Registered Users Can See Links]
Anayasa bunları gerçekleştirmek için gereken[Only Registered Users Can See Links]ı koymuş ve temel hak ve özgürlükleri geniş bir biçimde düzenlemiştir.Temel hak ve özgürlükler;Anayasada açıklı olan hallerde ve Anayasanın öngördüğü ölçüde sınırlandırılabilir.
Anayasa uygunluğun yargısal denetimi:Yasama organının anayasaya uygun hareket etmesini sağlamak amacı ile uygulanan yollardan en etkili olanı[Only Registered Users Can See Links]ın anayasaya uygunluğunun yargısal denetimidir.Ülkemizde bu denetim Anaayasa Mahkemesi ile sağlanmaktadır.
Yasal Yönetim:Hukuk devletinin diğer bir gereği yasal yönetim ilkesidir.
Yasal yönetim ilkesi[Only Registered Users Can See Links]önetimin davranışlrına yasanın egemen alması demektirYasal yönetim deyimi[Only Registered Users Can See Links]ısaca[Only Registered Users Can See Links]önetimin temel kuruluşlarının ve yönetim ile yönetilenler arasındaki ilişkilerin yasa ile düzenlenmesi anl¤¤¤¤¤gelir.Anayasa [Only Registered Users Can See Links] yönetim ilkesini gerçekleştirmek için çeşitli kurallar koymuştur.
Yönetimin yetkilerinin yasaya dayandırılması yeterli değildir.Yöneti-min yürürlükte bulunan yasalara[Only Registered Users Can See Links]çek anlamda uyması[Only Registered Users Can See Links]ısaca[Only Registered Users Can See Links]ı> duyması da gerekir.
Yönetimin yargısal denetimi:Toplumda kişinin hak ve özgürlüklerinin yalnız kişiler arasında[Only Registered Users Can See Links] karşı korunması yetmez.Devlet etkinle- rine[Only Registered Users Can See Links]özellikle yönetimin yasal olmayısan ve keyfi hareketlerine karşı korun-ması da gerekir.Yargı denetimi ile[Only Registered Users Can See Links]önetsel işlem ve eylemlerden haksız-lığa uğrayan kimse [Only Registered Users Can See Links]ı yerine baş vurarak[Only Registered Users Can See Links]ızlığın giderilmesini yahut yönetsel işlemin iptalini isteyebilir.Bu denetim[Only Registered Users Can See Links]şında Danıştayın bulunduğu yönetsel yargı kuruluşları tarafından yapılır.Yönetimin yargı yolu ile denetimi yapılırken[Only Registered Users Can See Links]önemli olan hususlardan biri de yargı yerleri- nin ve yargıçların bağımsızlığının sağlanmasıdır.Eğer bunların bağımsız- lığı sağlanmamış ise yönetim üzerine yapılacak denetim <biçimsel> olmaktan öteye gidemez.
Güçler Ayrımı:Hukuk devleti için[Only Registered Users Can See Links]üçler ayrımı ilkesinin uygulanması[Only Registered Users Can See Links] yani yasama[Only Registered Users Can See Links]ürütme ve yargı erklerinin birbirinden ayrılması gerekmek- tedir.18. yüzyıl sonlarından beri gelen anayasacılık akımının genel amacı[Only Registered Users Can See Links] devlet yapısını ve bu yapının işlemesini belli kurallara bağlamak[Only Registered Users Can See Links] içindeki güçlerin bir elde toplanmasını önlemek olmuştur.Devlet içindeki güçlerin bir elde toplanması[Only Registered Users Can See Links]özellikle yargı gücü ile yürütme görevinin ya da yasama ile yürütmenin bir elde toplanması[Only Registered Users Can See Links] devletinin önemli gereklerinden olan[Only Registered Users Can See Links]önetimin yasallığı ilkesi ile yönetimin yargısal deneti- mi ilkesini[Only Registered Users Can See Links] bırakabilir.
Demokratik Rejim:Bir ülkede hukuk devleti anlayışının egemen ola- bilmesi için yukarıda sayılan ilkelere gerek vardır.Bu ilkelerin hukuk yön- ünden sağlanması çoğu kez tek başına yeterli değildir.Hukuk devleti anla- yışının yerleşebilmesi[Only Registered Users Can See Links]şebilmesi için o ülkede[Only Registered Users Can See Links] özgürlüğe daya- nan demokratik bir rejiminin de olması gerekir.Bir bakıma hukuk devleti[Only Registered Users Can See Links] demokratik rejimi sınırlayan bir görüştür.Seçimle işbaşına gelen yasama organının yetkileri[Only Registered Users Can See Links] bir anayasa ve yasaların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi ile sınırlandırılmıştır.İktidarın hukuk devleti anlayışı ile sınırlandırılması[Only Registered Users Can See Links]çoğunluk yönetimin baskısını önlemek için zorunlu bir koşul olarak görülmekte ve hukuk devleti demokratik rejimi ana ilkelerin- den biri sayılmaktadır.
Mümtaz Soysal:
Gerek yasaların anayasaya uygunluğunun denetlenme- sinde[Only Registered Users Can See Links] yönetimin hukuka bağlılığını sağlamakta[Only Registered Users Can See Links] genel olarak bütün yasaların uygulanmasında yargı organlarının bağımsızlığı son derece önem taşımaktadır.Hukuk devletini gerçekleştirme yollarından biri de yargı bağımsızlığını yerleştirmek ve yargı kuruluşlarına güven duyulmasını sağlamaktır.
Hıfzı Veldet Velidedeoğlu:
Demokratik parlementer yönetim[Only Registered Users Can See Links] sivil ister askeri nitelikte olsun[Only Registered Users Can See Links]ütün yargının bağımsızlığı idarenin yargısal denetimi[Only Registered Users Can See Links] hak ve özgürlüklerinin güvence altına alınması[Only Registered Users Can See Links] devlet[Only Registered Users Can See Links] kişinin ekonomik ve sosyal durumunun ve geleceğinin devletçe güvence altına alınması[Only Registered Users Can See Links]ı gerçek hukuk devletini oluşturan temek ilkeler[Only Registered Users Can See Links] öğelerdir.
Anayasa Mahkemesi:
Hukuk devleti[Only Registered Users Can See Links] haklarına saygı gösteren ve bu hakları koruyucu adil bir düzen kuran ve bunu devam ettirmeye kendini zorunlu sayan ve faaliyetlerinde hukuka ve ananyasaya uygun bir devlet olmak gerekir.
Hukuk devleti[Only Registered Users Can See Links] organının hukuka uygun davrandığı[Only Registered Users Can See Links] uygunluğun yargı organı tarafından denetlendiği durum- larda söz konusu olabilir.
Hukuk devleti ilkesi[Only Registered Users Can See Links] anlamda anayasayla ku- rulan düzene[Only Registered Users Can See Links] temel kurallarına saygı[Only Registered Users Can See Links]ğlılık ve uygunluğu an- latır.
Hukuk devleti[Only Registered Users Can See Links] haklarına saygı duyan ve bu hakları koruyan[Only Registered Users Can See Links] yaşamında adalete ve eşitliğe uygun bir hukuk düzeni kuran;bu düzeni sürdürmekte kendisini hükümlü sayan[Only Registered Users Can See Links]ütün davranışlarında hukuk kurallarına ve anayasaya uyan[Only Registered Users Can See Links]şlem ve eylemleri yargı denetimine bağlı olan devlet demektir.
Hukuk Devleti Kavramının Tarihi
Hukuk devleti kavramı[Only Registered Users Can See Links] içersinde ve bakış açılarına göre türlülük göstermiştir.Devlet gücünün hukuka bağlanmasında ve ölçülü kılınmasında[Only Registered Users Can See Links]şisel özgürlüğün korunmasında özünü bulduğu- muz hukuk devletinin kökenleri Antik Çağdan Ortaçağa kadar uzanmakta- dır.Özgürlük düşüncesi kadar[Only Registered Users Can See Links] hukuka boyun eğmesi gerektiği de Antik Çağdan beri siyasi düşüncenin temel öğelerindendir.Aritoteles insan- ların değil[Only Registered Users Can See Links]ın hüküm sürmesi gerektiğinden söz eder.Ortaçağda egemen- in yasadan bağımsızlığı kadar onun sub lege konumuda söz konusudur.
Onun hukuku korumak görevinden.ülkesinin temel yasalarına uymak görevi de türer.Her ne kadar kıta Avrupasında gereğince gelişememiş olsa da bu bağlılık Anglosakson çevrede sonraki gelişmeleri etkileyecek derecede kök salmıştır.Bu düşünce nihayet Locke’un<Yasa- koyucu ya da en yüce güç keyfilikle ve rastlantısal kararlarla yönetebilmek yetkesine sahip olduğu sanısına kapılmamalıdır.Bu güç adaleti kamuya du- yurulmuş sürekli yasalar ve tanınmış ve yetkilendirilmiş yargıçlar yardımı ile gerçekleştirmelidir.>savına dek uzanmaktadır.Montesqueieu’nün güçler ayrılığı kuramı da[Only Registered Users Can See Links]örneğin Sir John Fortuscue’nün[Only Registered Users Can See Links]ın despotluğu karşısında ancak karışımlı ve hukukla dengeli bir yapıyla ılımlılaştırılmış bir egemenlikten[Only Registered Users Can See Links] rex politice imperans’ından esinlenmektedir.Nihayet[Only Registered Users Can See Links] hukuk devletinin temelinde gerilere doğru uzanan bir diğer öğe ise yurttaş- ın[Only Registered Users Can See Links] keyfiliğine sınırlar çeken ve haklarda özgürlük olarak korunan o eski özgürlüğüdür.Ortaçağ özgürlüğü bir hukuki bağımlılıktan özgürlük değil[Only Registered Users Can See Links] bir status’ta[Only Registered Users Can See Links] status hukukunda köklenmiş bir konumdur ki bu[Only Registered Users Can See Links]ın 17. yüzyılda doğal hukukla ileri sürülen doğal özgürlüğü ile iliş- kilendirilerek[Only Registered Users Can See Links]üzyılda devletin sınırı ve amacı olacaktır.