ecee
10 January 2009, 15:07
İslamiyet ([Only Registered Users Can See Links]) 7. yüzyılda ([Only Registered Users Can See Links]) peygamberi Muhammed ([Only Registered Users Can See Links]) aracılığıyla Arap Yarımadası ([Only Registered Users Can See Links])'nda yayılmaya başlanmıştır. Muhammed'in ölümünden sonra İslam Devleti ([Only Registered Users Can See Links])'nin başına sırasıyla Dört Halife ([Only Registered Users Can See Links]) geçmiştir, bunlar sırasıyla: Ebu Bekir ([Only Registered Users Can See Links]), Ömer ([Only Registered Users Can See Links]), Osman ([Only Registered Users Can See Links]) ve Ali ([Only Registered Users Can See Links])'dir. Ali'nin ölümünden sonra kısa süreliğine Müslümanların biatıyla Hasan ([Only Registered Users Can See Links]) halife olmuş fakat daha sonra elindeki gücü kullanarak Muaviye ([Only Registered Users Can See Links]) hilafeti almış, iktidara gelmiştir[29] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordMuaviye-28). Peygamberin ölümünden sonra iktidara gelen ilk dört halifeye Sünnî yazında sıklıkla Hülefa-i Raşidin yani Doğruluk üzere bulunan Halifeler denmiş ve bazen bunlara Hasan da eklenmiştir. Bununla birlikte Ebu Bekir ([Only Registered Users Can See Links]), Ömer ([Only Registered Users Can See Links]) ve Osman ([Only Registered Users Can See Links])'ın halifelikleri ([Only Registered Users Can See Links]) genel olarak Şii ([Only Registered Users Can See Links]) ve Aleviler ([Only Registered Users Can See Links]) tarafından tanınmaz. Haricîlerin bugün hâlâ devam eden bir konu olan İbadiyye ise sadece ilk iki halifeyi, yani Ebu Bekir ve Ömer'i, kabul eder ve Doğruluk üzere halife olarak görür.
[Only Registered Users Can See Links] ([Only Registered Users Can See Links]) [Only Registered Users Can See Links] ([Only Registered Users Can See Links])
622-750 yılları arasında İslam Devleti ([Only Registered Users Can See Links])██ Muhammed döneminde ele geçirilen topraklar (622-632)██ Dört Halife ([Only Registered Users Can See Links]) döneminde ilave edilenler (632-661)██ Emeviler ([Only Registered Users Can See Links]) döneminde ilave edilenler (661-750)
Ebu Bekir döneminde öncelikle peygamberin ölümü sonrası Arap yarımadasında başlayan kargaşalar giderilmiş zaman içinde Sasani İmparatorluğu ([Only Registered Users Can See Links]) ve Doğu Roma İmparatorluğu ([Only Registered Users Can See Links])'na doğru ilerlenmiştir. Ömer'in hilafeti sırasında İslam devleti sınırlayı büyük ölçüde genişlemiş[30] ([Only Registered Users Can See Links]_note-29), Mezopotamya ([Only Registered Users Can See Links]) fethedilip ele geçirilmiş, Mısır ([Only Registered Users Can See Links]), İran ([Only Registered Users Can See Links]), Filistin ([Only Registered Users Can See Links]), Suriye ([Only Registered Users Can See Links]), Kuzey Afrika ([Only Registered Users Can See Links]) ve Ermenistan ([Only Registered Users Can See Links])'ın çeşitli bölümleri istila edilmiş ve ele geçirilmiştir[8] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brill.C4.B0slam-7). Daha sonra üçüncü halife olarak seçilen Osman'ın[31] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordOsman-30) hilafeti sırasında İran'ın tamamı, Kuzey Afrika'nın tamamına yakını, Kafkaslar ([Only Registered Users Can See Links]) ve Kıbrıs ([Only Registered Users Can See Links]) ele geçirilmiş, İslam Devleti topraklarına katılmıştır. Bununla birlikte kendi zamanında bazı yakınlarının önemli görevlere atanması ve diğer bazı iç sorunlar sebebiyle Osman öldürülmüştür[31] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordOsman-30). Osman'ın öldürülüşü ve ortaya çıkan iç savaş ortamı sebebiyle Ali'nin döneminde hilafet iç meselelere yönelmiş, çıkan iç savaşla uğraşmıştır[31] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordOsman-30)[32] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordAli-31). İç savaş ve iç gerilimler sonucunda Ali de öldürülmüş[32] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordAli-31), kendisinden sonra halife olan oğlu Hasan ise hilafeti Muaviye'ye teslim etmek zorunda kalmıştır[29] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordMuaviye-28). Muaviye İslam Devletinin başkentini Şam'a taşımış, imparatorluk benzeri bir yapının temellerini atmış, kendisinden sonra oğlu Yezid ([Only Registered Users Can See Links])'i bu makama atayarak İslam siyasî tarihinde saltanatı başlatmıştır[29] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordMuaviye-28). Bu hareket karşı ayaklanan Muhammed peygamberin torunu, dördüncü halife Ali bin Ebu Talib'in oğlu Hüseyin ([Only Registered Users Can See Links]) ise, Yezid tarafından gönderilen askerlerce, Kerbela ([Only Registered Users Can See Links])'da taraftarlarıyla birlikte öldürülmüştür[33] ([Only Registered Users Can See Links]_note-32)[34] ([Only Registered Users Can See Links]_note-33). Nitekim bu noktadan sonra daha katı bir Şiî ayrılması söz konusu olmuştur. Muaviye ile birlikte başlayan yeni döneme Emeviler Dönemi denmiştir. Emeviler Dönemi'nde büyük bölgeler zaptedilmiş, İslam Devleti İber yarımadasına ([Only Registered Users Can See Links]) kadar ilerlemiştir[35] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordEmevi-34). Her ne kadar siyasî yayılma yükselişe geçmiş olsa da aynı şey dinî yayılma için söylenemez; nitekim bu dönemde dinî yayılmanın devletin gayrimüslimlerden aldığı vergi göz önünde bulundurularak pek teşvik edilmediği de öne sürülmüştür[35] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordEmevi-34). Emeviler'den sonra miladî 750 yılı civarı kurulan Abbasi ([Only Registered Users Can See Links]) hükümdarlığı, Emevi hanedanlığının kontrolünü, Endülüs ([Only Registered Users Can See Links]) (İber yarımadasındaki kısım) haricindeki tüm topraklarda ele geçirmiştir[35] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordEmevi-34)[36] ([Only Registered Users Can See Links]_note-35). Abbasilerin iktidara gelişiyle Abbasiler Dönemi başlamış ve Abbasilerin hilafeti ([Only Registered Users Can See Links]) 750 yılından 1258 yılına kadar sürmüştür[37] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brillAbbasi-36). Abbasiler zamanında hilafet başkenti tekrar değişmiş, Şam'dan Bağdat'a alınmıştır[37] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brillAbbasi-36).
Emeviler ve Abbasiler döneminde yapılan fetihler sonucu ele geçirilen yeni topraklardaki halklar aynı zamanda İslam'la da tanışmış oluyorlardı. Bunun sonucu olarak zaman içinde birçok bölgeye İslam dini yayıldı. Önce yakın bölgelerde yaşayan İranlılarda, 10. yüzyılda ise kitleler halinde Türkler arasında İslam yayılmaya başladı. Tüccarlar aracılığıyla Müslümanlıkla tanışan ve Müslümanlığı benimseyen İdil Bulgarları ([Only Registered Users Can See Links]) ilk Müslüman Türk devleti oldu. Karluk ([Only Registered Users Can See Links]), Yağma ([Only Registered Users Can See Links]) ve Çiğil ([Only Registered Users Can See Links]) Türkleri ise Orta Asya'daki ilk Müslüman Türk devleti olan Karahanlı Devleti ([Only Registered Users Can See Links])'ni (840 ([Only Registered Users Can See Links])), Oğuzlar ([Only Registered Users Can See Links]) ise Büyük Selçuklu Devleti ([Only Registered Users Can See Links])'ni (1038 ([Only Registered Users Can See Links])) kurdular. Abbasiler yönetiminde askeriyede büyük rol verilen Türklerin oluşturduğu Memlükler ([Only Registered Users Can See Links]) güçlenirken Abbasiler iki yüzyıllık hâkimiyetlerinin son dönemlerinde çöküşe geçmiştir[37] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brillAbbasi-36). Nitekim 1250'de Mısır ([Only Registered Users Can See Links])'da Memlük Sultanlığı başlamış, Memlüklerin buradaki hâkimiyeti 1517 ([Only Registered Users Can See Links]) yılına kadar devam etmiş, 1517 yılında Mısır'ı Osmanlılar ([Only Registered Users Can See Links]) ele geçirmiştir ki bu fetihten sonra Osmanlılar hilafeti kendi iktidarları olarak benimsemiş, ilan etmiş, Osmanlı padişahları aynı zamanda halife unvanını taşımıştırlar[37] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brillAbbasi-36)[38] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordHalife-37). Abbasi hanedanlığının sonu ise 1258 Bağdat ([Only Registered Users Can See Links])'ın Moğol ([Only Registered Users Can See Links]) istilacılar tarafından yağmalanmasıyla son bulmuştur[39] ([Only Registered Users Can See Links]_note-38)[37] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brillAbbasi-36). Endülüs'teki Emevi kontrolü ise 13. yüzyılda düşüşe geçmiş, bölgedeki en son İslam hükümdarlığı olan Gırnata Emirliği ([Only Registered Users Can See Links]) 1492 ([Only Registered Users Can See Links])'de düşmüştür[8] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brill.C4.B0slam-7)[40] ([Only Registered Users Can See Links]_note-39). Bunların dışında 909 yılından 1171 yılına kadar Mağrib ve Mısır'daki çeşitli bölgelere Fatimîler ([Only Registered Users Can See Links]) isimli Arap Şii (İsmailî) hanedanlığı hükmetmiştir[6] ([Only Registered Users Can See Links]_note-gale.C4.B0slam-5)[37] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brillAbbasi-36)[41] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordFatimi-40). Hanedanlığın başındaki halife Şii İsmaili imamıydı ve bu sebeple seküler gücünün yanı sıra İsmaili İmamet anlayışında da önemli bir yere ve tarihsel öneme sahip olmuşlardır. Fatimîlerin 12. yüzyıldaki çöküşleriyle birlikte Doğu'da hükmetmiş oldukları Mısır, Suriye ([Only Registered Users Can See Links]), Yemen ([Only Registered Users Can See Links]) ve Hicaz ([Only Registered Users Can See Links]) gibi bölgelerde Eyyûbî hanedanlığı ([Only Registered Users Can See Links]) başa geçmiştir[41] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordFatimi-40). 1517 yılında Osmanlıların ilan ettikleri halifelik 1924 yılına kadar devam etmiş, 1924 yılında Osmanlı'nın mirasçısı konumundaki Türkiye Cumhuriyeti ([Only Registered Users Can See Links]) devletinin meclisinin (TBMM ([Only Registered Users Can See Links])) aldığı bir karar fesh edilmiş, yönetim sistemi değişmiştir[38] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordHalife-37). Osmanlı Devleti tarafından yapılan fetihlerle Anadolu'nun tamamı ve Balkanlarda Müslüman nüfus artmış, İslam yayılmıştır
[Only Registered Users Can See Links] ([Only Registered Users Can See Links]) [Only Registered Users Can See Links] ([Only Registered Users Can See Links])
622-750 yılları arasında İslam Devleti ([Only Registered Users Can See Links])██ Muhammed döneminde ele geçirilen topraklar (622-632)██ Dört Halife ([Only Registered Users Can See Links]) döneminde ilave edilenler (632-661)██ Emeviler ([Only Registered Users Can See Links]) döneminde ilave edilenler (661-750)
Ebu Bekir döneminde öncelikle peygamberin ölümü sonrası Arap yarımadasında başlayan kargaşalar giderilmiş zaman içinde Sasani İmparatorluğu ([Only Registered Users Can See Links]) ve Doğu Roma İmparatorluğu ([Only Registered Users Can See Links])'na doğru ilerlenmiştir. Ömer'in hilafeti sırasında İslam devleti sınırlayı büyük ölçüde genişlemiş[30] ([Only Registered Users Can See Links]_note-29), Mezopotamya ([Only Registered Users Can See Links]) fethedilip ele geçirilmiş, Mısır ([Only Registered Users Can See Links]), İran ([Only Registered Users Can See Links]), Filistin ([Only Registered Users Can See Links]), Suriye ([Only Registered Users Can See Links]), Kuzey Afrika ([Only Registered Users Can See Links]) ve Ermenistan ([Only Registered Users Can See Links])'ın çeşitli bölümleri istila edilmiş ve ele geçirilmiştir[8] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brill.C4.B0slam-7). Daha sonra üçüncü halife olarak seçilen Osman'ın[31] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordOsman-30) hilafeti sırasında İran'ın tamamı, Kuzey Afrika'nın tamamına yakını, Kafkaslar ([Only Registered Users Can See Links]) ve Kıbrıs ([Only Registered Users Can See Links]) ele geçirilmiş, İslam Devleti topraklarına katılmıştır. Bununla birlikte kendi zamanında bazı yakınlarının önemli görevlere atanması ve diğer bazı iç sorunlar sebebiyle Osman öldürülmüştür[31] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordOsman-30). Osman'ın öldürülüşü ve ortaya çıkan iç savaş ortamı sebebiyle Ali'nin döneminde hilafet iç meselelere yönelmiş, çıkan iç savaşla uğraşmıştır[31] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordOsman-30)[32] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordAli-31). İç savaş ve iç gerilimler sonucunda Ali de öldürülmüş[32] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordAli-31), kendisinden sonra halife olan oğlu Hasan ise hilafeti Muaviye'ye teslim etmek zorunda kalmıştır[29] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordMuaviye-28). Muaviye İslam Devletinin başkentini Şam'a taşımış, imparatorluk benzeri bir yapının temellerini atmış, kendisinden sonra oğlu Yezid ([Only Registered Users Can See Links])'i bu makama atayarak İslam siyasî tarihinde saltanatı başlatmıştır[29] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordMuaviye-28). Bu hareket karşı ayaklanan Muhammed peygamberin torunu, dördüncü halife Ali bin Ebu Talib'in oğlu Hüseyin ([Only Registered Users Can See Links]) ise, Yezid tarafından gönderilen askerlerce, Kerbela ([Only Registered Users Can See Links])'da taraftarlarıyla birlikte öldürülmüştür[33] ([Only Registered Users Can See Links]_note-32)[34] ([Only Registered Users Can See Links]_note-33). Nitekim bu noktadan sonra daha katı bir Şiî ayrılması söz konusu olmuştur. Muaviye ile birlikte başlayan yeni döneme Emeviler Dönemi denmiştir. Emeviler Dönemi'nde büyük bölgeler zaptedilmiş, İslam Devleti İber yarımadasına ([Only Registered Users Can See Links]) kadar ilerlemiştir[35] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordEmevi-34). Her ne kadar siyasî yayılma yükselişe geçmiş olsa da aynı şey dinî yayılma için söylenemez; nitekim bu dönemde dinî yayılmanın devletin gayrimüslimlerden aldığı vergi göz önünde bulundurularak pek teşvik edilmediği de öne sürülmüştür[35] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordEmevi-34). Emeviler'den sonra miladî 750 yılı civarı kurulan Abbasi ([Only Registered Users Can See Links]) hükümdarlığı, Emevi hanedanlığının kontrolünü, Endülüs ([Only Registered Users Can See Links]) (İber yarımadasındaki kısım) haricindeki tüm topraklarda ele geçirmiştir[35] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordEmevi-34)[36] ([Only Registered Users Can See Links]_note-35). Abbasilerin iktidara gelişiyle Abbasiler Dönemi başlamış ve Abbasilerin hilafeti ([Only Registered Users Can See Links]) 750 yılından 1258 yılına kadar sürmüştür[37] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brillAbbasi-36). Abbasiler zamanında hilafet başkenti tekrar değişmiş, Şam'dan Bağdat'a alınmıştır[37] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brillAbbasi-36).
Emeviler ve Abbasiler döneminde yapılan fetihler sonucu ele geçirilen yeni topraklardaki halklar aynı zamanda İslam'la da tanışmış oluyorlardı. Bunun sonucu olarak zaman içinde birçok bölgeye İslam dini yayıldı. Önce yakın bölgelerde yaşayan İranlılarda, 10. yüzyılda ise kitleler halinde Türkler arasında İslam yayılmaya başladı. Tüccarlar aracılığıyla Müslümanlıkla tanışan ve Müslümanlığı benimseyen İdil Bulgarları ([Only Registered Users Can See Links]) ilk Müslüman Türk devleti oldu. Karluk ([Only Registered Users Can See Links]), Yağma ([Only Registered Users Can See Links]) ve Çiğil ([Only Registered Users Can See Links]) Türkleri ise Orta Asya'daki ilk Müslüman Türk devleti olan Karahanlı Devleti ([Only Registered Users Can See Links])'ni (840 ([Only Registered Users Can See Links])), Oğuzlar ([Only Registered Users Can See Links]) ise Büyük Selçuklu Devleti ([Only Registered Users Can See Links])'ni (1038 ([Only Registered Users Can See Links])) kurdular. Abbasiler yönetiminde askeriyede büyük rol verilen Türklerin oluşturduğu Memlükler ([Only Registered Users Can See Links]) güçlenirken Abbasiler iki yüzyıllık hâkimiyetlerinin son dönemlerinde çöküşe geçmiştir[37] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brillAbbasi-36). Nitekim 1250'de Mısır ([Only Registered Users Can See Links])'da Memlük Sultanlığı başlamış, Memlüklerin buradaki hâkimiyeti 1517 ([Only Registered Users Can See Links]) yılına kadar devam etmiş, 1517 yılında Mısır'ı Osmanlılar ([Only Registered Users Can See Links]) ele geçirmiştir ki bu fetihten sonra Osmanlılar hilafeti kendi iktidarları olarak benimsemiş, ilan etmiş, Osmanlı padişahları aynı zamanda halife unvanını taşımıştırlar[37] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brillAbbasi-36)[38] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordHalife-37). Abbasi hanedanlığının sonu ise 1258 Bağdat ([Only Registered Users Can See Links])'ın Moğol ([Only Registered Users Can See Links]) istilacılar tarafından yağmalanmasıyla son bulmuştur[39] ([Only Registered Users Can See Links]_note-38)[37] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brillAbbasi-36). Endülüs'teki Emevi kontrolü ise 13. yüzyılda düşüşe geçmiş, bölgedeki en son İslam hükümdarlığı olan Gırnata Emirliği ([Only Registered Users Can See Links]) 1492 ([Only Registered Users Can See Links])'de düşmüştür[8] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brill.C4.B0slam-7)[40] ([Only Registered Users Can See Links]_note-39). Bunların dışında 909 yılından 1171 yılına kadar Mağrib ve Mısır'daki çeşitli bölgelere Fatimîler ([Only Registered Users Can See Links]) isimli Arap Şii (İsmailî) hanedanlığı hükmetmiştir[6] ([Only Registered Users Can See Links]_note-gale.C4.B0slam-5)[37] ([Only Registered Users Can See Links]_note-brillAbbasi-36)[41] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordFatimi-40). Hanedanlığın başındaki halife Şii İsmaili imamıydı ve bu sebeple seküler gücünün yanı sıra İsmaili İmamet anlayışında da önemli bir yere ve tarihsel öneme sahip olmuşlardır. Fatimîlerin 12. yüzyıldaki çöküşleriyle birlikte Doğu'da hükmetmiş oldukları Mısır, Suriye ([Only Registered Users Can See Links]), Yemen ([Only Registered Users Can See Links]) ve Hicaz ([Only Registered Users Can See Links]) gibi bölgelerde Eyyûbî hanedanlığı ([Only Registered Users Can See Links]) başa geçmiştir[41] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordFatimi-40). 1517 yılında Osmanlıların ilan ettikleri halifelik 1924 yılına kadar devam etmiş, 1924 yılında Osmanlı'nın mirasçısı konumundaki Türkiye Cumhuriyeti ([Only Registered Users Can See Links]) devletinin meclisinin (TBMM ([Only Registered Users Can See Links])) aldığı bir karar fesh edilmiş, yönetim sistemi değişmiştir[38] ([Only Registered Users Can See Links]_note-oxfordHalife-37). Osmanlı Devleti tarafından yapılan fetihlerle Anadolu'nun tamamı ve Balkanlarda Müslüman nüfus artmış, İslam yayılmıştır