AlpikE
19 April 2009, 04:43
Zeybeklik son dönemde bir yandan popüler bir nostaljik öğe haline gelmiş gibi görünmesine karşınhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif diğer yandan da toplumu baskı altına almış olan bilgisizlik ve yüzeysellik akımı nedeniyle genel kabullenmeler ve yapıştırılma ya çalışılan yaftalardan da büyük zarar görmektedir. Bazı televizyon dizilerinin ve müzik eserlerininhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif zeybeklik olgusuna ve zeybek ezgilerine eskisine nazaran daha ağırlıklı olarak vurgu yaptığı hiç birimizin dikkatinden kaçmış olmasa gerektir.
Bu ilginin doğurduğu bir başka sonuç daha var kihttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif bu kimsenin arzulamadığı bir çeşit yan etki. Efeliğin bu kadar tuttuğunu gören bazı fırsatçılar da kendilerine gün doğduğunu düşünüp bu “trend”den faydalanmayısısa çalışmaktalar. Bunların başında köşe dönmeci ve kolaycılar geliyor. İlk iş olarak Ege zeybek ve türkülerine el atarak bunları kendilerincehttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif “güncelleştirerek” piyasaya sürüyorlar. Bu sahtekarlıkhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif pek tutmasa dahttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Ege kültürünün yozlaşması riskini artıran bir alışkanlık halini almıştır. Türkülerimizi hakkıyla yorumlayan yetkin sanatçılarımızın yanı sırahttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif zeybekleri “bale” veya “opera” haline getirmeye çalışanlardan tutun dahttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif arabesk balçığı içine sokma ya çalışanlar da müzik piyasasında zeybekleri bizim kadar sevmektedir(!).
Bir başka tehlikehttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif bu popülariteden faydalanmak isteyen bir başka grup sahtekardan gelmektedir. Bunlar da cüz’i akıllarında bulunan birkaç kırıntıyla zeybekliğin tarihi gelişiminihttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif zeybek oyunlarının kökenini ve anlamını açıklayarak kendini satmayısısa çalışan budala tayfasıdır. Bunların en son örneğini Milliyet Gazetesinde çıkan bir haberde Dr. Alper Aksoy adındaki bir şahsın hezeyanlarında gördük. İstanbul’da bir zeybek ekibi kurarak yarışmalara katılan bu kişihttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif yapılan söyleşide hem zeybek oyunlarının orijinal karakterini bozduğunu itiraf etmekte; hem de efelerin geçmişine dil uzatarak bu insanların Türklüğündenhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif İslamlığından ve efeliğinden şüphe ile bahsetmektedir.
Efelerimizin ve zeybek türkülerinin bir sahipleneni olmadıkça bu saldırıların bitmesi beklenemez. Zeybeklerin sahibihttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif en doğalıdır ki Aydınlılardır. Demek oluyor ki Aydınlılarhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif çaba ve girişimleriyle zeybekliği ve zeybekleri her şeyiyle sahiplendiklerini göstereceklerdir.
Zeybeklik nedir?
Bu kapsamda zeybeklere değinmeden geçemeyeceğim. Zeybekliğin kökenlerini Eski Yunan’da veya Orta Asya’da aramanın manası yoktur. Çünkü zeybeklere ilk olarak Anadolu Selçuklularında rastlanmaktadır. Bu dönemde zeybek adınınhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Aydın yöresinde yolların güvenliğini sağlayan bir çeşit asker anlamına geldiğini biliyoruz. Kelimenin anlamını araştırmak ta beyhude bir iştir. Kelimenin kökenine ilişkin bir tarihi kayıt bulunmamasının yanısıra bu kelimeyi Rumca’dan veya başka yabancı dillerden gelmiş gibi göstermeye çalışan sahtekar ve hainlerin varlığıhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif bu bahisten tiksinerek geri adım atmamız için yeterlidir.
Zeybekliğin asıl kökeni 16.yüzyıl sonu ile 17.yüzyıl ortalarına tarihlenen Celali Ayaklanmalarına dayanır. Gerçek anlamını da burada bulur. Yenilgilerle bozulmayısısa yüz tutan merkezi idare ve halka zulümden başka bir şey getirmeyen yerel vali ve mültezimler ile birlikte köylüler üzerindeki mali yükün ağırlığıhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif asker kaçakları ile birleşen isyancıların çığ gibi büyümesine yol açtı. Aydınhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif bu sıkıntıları daha fazla hisseden bir vilayet olarak Celalilerin her zaman etkin olduğu bir yöre olageldi. Bu isyancıların faaliyetleri yoğun olarak Aydın’da hep devam etti. Buna karşın aynı sebeplerle dağa çıkan eşkıyanın gittikçe yöresel niteliklere bürünerek diğer eşkıyadan ayrıldığını ve bir çeşit toplumsal çete haline geldiğini görmekteyiz. Anlatılanlar bellidir; haksızlığa karşı çıkan köylü genci ve zenginden topladığını fakire dağıtanhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif gençleri evlendirenhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif köprüleri onaran gönlü tok eşkıya.
Sinanoğlu Örneği
Bu anlamdaki en eski zeybekleri Sinanoğlu ve arkadaşlarının olayında görüyoruz. Atça’nın Yağdere köyünden olan Sinanoğlu ve arkadaşları Koca Hasan ve Gök Hasanoğlu yine aynı sebeplerle dağa çıkarak etraflarında hatırı sayılır bir kuvvet toplayarak Aydın’ı ele geçirmişler ve Valiyi öldürmüşlerdir. 1828-1832 yılları arasında 5 yıla yakın Aydın Vilayetinde hüküm süren Sinanoğluhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Aydın’a gelen iki orduyu yenmişhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif ancak daha sonrahttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif 8 bin kişilik bir Zeybek ordusuyla İzmir’i ele geçirmeye kalktığındahttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif üzerine gelen Vezir Tahir Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusunca mağlup edilerek idam olunmuştur. Kendisi ve arkadaşlarının mezarları Atça-Nazilli arasında Tabanlı Çeşmesi denilen yerdedir.
Çoğu zeybeklerin akıbeti bu şekilde olmuş ve “su testisi su yolunda kırılır” atasözü boşa çıkmamıştır. Bunun yanında bir çok efe de devletle işbirliği yapmışhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif teslim olmuşhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif hatta eşkıya takibinde devlete yardımcı da olmuştur. Kırım Savaşına zeybeklerin katıldığını gösteren belge ve gravürler mevcuttur.
Efeler Savaşta
En son 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşına efelerden oluşan bir Zeybek Alayı katılmıştır. Bunların arasında meşhur Çakıcı Mehmet Efe’nin babası Çakırcalı Ahmet Efe de vardır. Zeybeklerin savaşlara katılmaları genelde kendilerine yapılan vaatler ve nasihatler sonucu olmuştur. Bu savaşta da Sultan II.Abdülhamit ile şahsen görüşen zeybeklerhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif kendilerine savaştan sonra verilecek özgürlük ve mal ile kandırılmıştır. Aydın’dan getirilen Zeybek Alayı İstanbul’da bir müddet eğitilmiştir. Hatta bu eğitim sırasında Beyoğlu’na inen palabıyıklıhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif kulaklı kamalı zeybeklerden ürken halkın şikayetleri yabancı ülke sefirlerinin raporlarında da yer almıştır. Bu zeybeklerin çoğuhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif gösterdikleri bir çok kahramanlıktan sonra Karadağ savaşlarından dönememiştir. Bu savaşlar sırasında Arnavutların çok hainliğini gören zeybeklerhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif bundan sonra Arnavut milletine karşı amansız bir hasım haline gelmişlerdir.
Zeybekler Kurtuluş Mücadelesinde
Son olarak zeybeklerihttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Kurtuluş Savaşımızda görmekteyiz. Kurtuluş Savaşı’nın ilk başarılı mücadelesi efeler komutasında Aydın’da yapılmıştır. Milli Mücadelemizin ilk topuhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif yine efeler komutasında Aydın’da patlatılmıştır. Yörük Ali Efe’nin komutasında kurulan Milli Aydın Alayıhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif halen ordumuzda mevcudiyetini korumaktadır. Burada Kurtuluş Savaşı’nda efelerin neler yaptığını uzun uzun anlatmayısısacağız. Bu husushttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif tarih kitaplarında bol bol incelenmiştir. Buna karşınhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif bazı sahneleri anlatmadan geçemeyeceğim. Bu sahnelerin hepsi şu ya da bu şekilde efsaneleştirilerek halkımızın dimağında yer almıştır.
Unutulmaz Sahneler
Bunlardan ilki Yörük Ali Efe müfrezesini Yenipazar’a doğru giderken gören Rum işçilerin kaçmayısısa yeltenmesi ile başlar. Rumların kaçmalarına engel olan Efehttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif onlara yolluk verir ve Sultanhisar’daki kumandanlarına giderek Yörük Ali’nin teslim olarak Yunanlılara katılmak istediğinihttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif bunun için ertesi gün Sultanhisar’a silahsız geleceğini söylemelerini tenbihler. Koşarak giden Rumların ardından bakakalan kızanlarhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Efelerinin hilesini anlayamazlar. Ancak ertesi gece sabah doğru Sultanhisar’ın Malgaç Köprüsündeki karakolu basmayısısa giderken bu kurnazlığı anlayacaklardır. Yunan Komutanı Sultanhisar’da hazırlık yaparak Efe’nin teslim olmasını bekleyedursunhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Malgaç’tan gelen silah seslerihttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Türk Kurtuluş Savaşı’nın başladığınıhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Türk Milletinin ölmeden esareti kabul etmeyeceğini ilan etmektedir.
Bu ilginin doğurduğu bir başka sonuç daha var kihttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif bu kimsenin arzulamadığı bir çeşit yan etki. Efeliğin bu kadar tuttuğunu gören bazı fırsatçılar da kendilerine gün doğduğunu düşünüp bu “trend”den faydalanmayısısa çalışmaktalar. Bunların başında köşe dönmeci ve kolaycılar geliyor. İlk iş olarak Ege zeybek ve türkülerine el atarak bunları kendilerincehttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif “güncelleştirerek” piyasaya sürüyorlar. Bu sahtekarlıkhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif pek tutmasa dahttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Ege kültürünün yozlaşması riskini artıran bir alışkanlık halini almıştır. Türkülerimizi hakkıyla yorumlayan yetkin sanatçılarımızın yanı sırahttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif zeybekleri “bale” veya “opera” haline getirmeye çalışanlardan tutun dahttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif arabesk balçığı içine sokma ya çalışanlar da müzik piyasasında zeybekleri bizim kadar sevmektedir(!).
Bir başka tehlikehttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif bu popülariteden faydalanmak isteyen bir başka grup sahtekardan gelmektedir. Bunlar da cüz’i akıllarında bulunan birkaç kırıntıyla zeybekliğin tarihi gelişiminihttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif zeybek oyunlarının kökenini ve anlamını açıklayarak kendini satmayısısa çalışan budala tayfasıdır. Bunların en son örneğini Milliyet Gazetesinde çıkan bir haberde Dr. Alper Aksoy adındaki bir şahsın hezeyanlarında gördük. İstanbul’da bir zeybek ekibi kurarak yarışmalara katılan bu kişihttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif yapılan söyleşide hem zeybek oyunlarının orijinal karakterini bozduğunu itiraf etmekte; hem de efelerin geçmişine dil uzatarak bu insanların Türklüğündenhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif İslamlığından ve efeliğinden şüphe ile bahsetmektedir.
Efelerimizin ve zeybek türkülerinin bir sahipleneni olmadıkça bu saldırıların bitmesi beklenemez. Zeybeklerin sahibihttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif en doğalıdır ki Aydınlılardır. Demek oluyor ki Aydınlılarhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif çaba ve girişimleriyle zeybekliği ve zeybekleri her şeyiyle sahiplendiklerini göstereceklerdir.
Zeybeklik nedir?
Bu kapsamda zeybeklere değinmeden geçemeyeceğim. Zeybekliğin kökenlerini Eski Yunan’da veya Orta Asya’da aramanın manası yoktur. Çünkü zeybeklere ilk olarak Anadolu Selçuklularında rastlanmaktadır. Bu dönemde zeybek adınınhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Aydın yöresinde yolların güvenliğini sağlayan bir çeşit asker anlamına geldiğini biliyoruz. Kelimenin anlamını araştırmak ta beyhude bir iştir. Kelimenin kökenine ilişkin bir tarihi kayıt bulunmamasının yanısıra bu kelimeyi Rumca’dan veya başka yabancı dillerden gelmiş gibi göstermeye çalışan sahtekar ve hainlerin varlığıhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif bu bahisten tiksinerek geri adım atmamız için yeterlidir.
Zeybekliğin asıl kökeni 16.yüzyıl sonu ile 17.yüzyıl ortalarına tarihlenen Celali Ayaklanmalarına dayanır. Gerçek anlamını da burada bulur. Yenilgilerle bozulmayısısa yüz tutan merkezi idare ve halka zulümden başka bir şey getirmeyen yerel vali ve mültezimler ile birlikte köylüler üzerindeki mali yükün ağırlığıhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif asker kaçakları ile birleşen isyancıların çığ gibi büyümesine yol açtı. Aydınhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif bu sıkıntıları daha fazla hisseden bir vilayet olarak Celalilerin her zaman etkin olduğu bir yöre olageldi. Bu isyancıların faaliyetleri yoğun olarak Aydın’da hep devam etti. Buna karşın aynı sebeplerle dağa çıkan eşkıyanın gittikçe yöresel niteliklere bürünerek diğer eşkıyadan ayrıldığını ve bir çeşit toplumsal çete haline geldiğini görmekteyiz. Anlatılanlar bellidir; haksızlığa karşı çıkan köylü genci ve zenginden topladığını fakire dağıtanhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif gençleri evlendirenhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif köprüleri onaran gönlü tok eşkıya.
Sinanoğlu Örneği
Bu anlamdaki en eski zeybekleri Sinanoğlu ve arkadaşlarının olayında görüyoruz. Atça’nın Yağdere köyünden olan Sinanoğlu ve arkadaşları Koca Hasan ve Gök Hasanoğlu yine aynı sebeplerle dağa çıkarak etraflarında hatırı sayılır bir kuvvet toplayarak Aydın’ı ele geçirmişler ve Valiyi öldürmüşlerdir. 1828-1832 yılları arasında 5 yıla yakın Aydın Vilayetinde hüküm süren Sinanoğluhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Aydın’a gelen iki orduyu yenmişhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif ancak daha sonrahttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif 8 bin kişilik bir Zeybek ordusuyla İzmir’i ele geçirmeye kalktığındahttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif üzerine gelen Vezir Tahir Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusunca mağlup edilerek idam olunmuştur. Kendisi ve arkadaşlarının mezarları Atça-Nazilli arasında Tabanlı Çeşmesi denilen yerdedir.
Çoğu zeybeklerin akıbeti bu şekilde olmuş ve “su testisi su yolunda kırılır” atasözü boşa çıkmamıştır. Bunun yanında bir çok efe de devletle işbirliği yapmışhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif teslim olmuşhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif hatta eşkıya takibinde devlete yardımcı da olmuştur. Kırım Savaşına zeybeklerin katıldığını gösteren belge ve gravürler mevcuttur.
Efeler Savaşta
En son 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşına efelerden oluşan bir Zeybek Alayı katılmıştır. Bunların arasında meşhur Çakıcı Mehmet Efe’nin babası Çakırcalı Ahmet Efe de vardır. Zeybeklerin savaşlara katılmaları genelde kendilerine yapılan vaatler ve nasihatler sonucu olmuştur. Bu savaşta da Sultan II.Abdülhamit ile şahsen görüşen zeybeklerhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif kendilerine savaştan sonra verilecek özgürlük ve mal ile kandırılmıştır. Aydın’dan getirilen Zeybek Alayı İstanbul’da bir müddet eğitilmiştir. Hatta bu eğitim sırasında Beyoğlu’na inen palabıyıklıhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif kulaklı kamalı zeybeklerden ürken halkın şikayetleri yabancı ülke sefirlerinin raporlarında da yer almıştır. Bu zeybeklerin çoğuhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif gösterdikleri bir çok kahramanlıktan sonra Karadağ savaşlarından dönememiştir. Bu savaşlar sırasında Arnavutların çok hainliğini gören zeybeklerhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif bundan sonra Arnavut milletine karşı amansız bir hasım haline gelmişlerdir.
Zeybekler Kurtuluş Mücadelesinde
Son olarak zeybeklerihttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Kurtuluş Savaşımızda görmekteyiz. Kurtuluş Savaşı’nın ilk başarılı mücadelesi efeler komutasında Aydın’da yapılmıştır. Milli Mücadelemizin ilk topuhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif yine efeler komutasında Aydın’da patlatılmıştır. Yörük Ali Efe’nin komutasında kurulan Milli Aydın Alayıhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif halen ordumuzda mevcudiyetini korumaktadır. Burada Kurtuluş Savaşı’nda efelerin neler yaptığını uzun uzun anlatmayısısacağız. Bu husushttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif tarih kitaplarında bol bol incelenmiştir. Buna karşınhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif bazı sahneleri anlatmadan geçemeyeceğim. Bu sahnelerin hepsi şu ya da bu şekilde efsaneleştirilerek halkımızın dimağında yer almıştır.
Unutulmaz Sahneler
Bunlardan ilki Yörük Ali Efe müfrezesini Yenipazar’a doğru giderken gören Rum işçilerin kaçmayısısa yeltenmesi ile başlar. Rumların kaçmalarına engel olan Efehttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif onlara yolluk verir ve Sultanhisar’daki kumandanlarına giderek Yörük Ali’nin teslim olarak Yunanlılara katılmak istediğinihttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif bunun için ertesi gün Sultanhisar’a silahsız geleceğini söylemelerini tenbihler. Koşarak giden Rumların ardından bakakalan kızanlarhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Efelerinin hilesini anlayamazlar. Ancak ertesi gece sabah doğru Sultanhisar’ın Malgaç Köprüsündeki karakolu basmayısısa giderken bu kurnazlığı anlayacaklardır. Yunan Komutanı Sultanhisar’da hazırlık yaparak Efe’nin teslim olmasını bekleyedursunhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Malgaç’tan gelen silah seslerihttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Türk Kurtuluş Savaşı’nın başladığınıhttp://www.forumlike.net/images/smilies/virgul.gif Türk Milletinin ölmeden esareti kabul etmeyeceğini ilan etmektedir.