Syst3m
11 January 2015, 05:33
Çad (Fransızca ([Only Registered Users Can See Links];C4%B1zca): Tchad; Arapça ([Only Registered Users Can See Links]): تشاد), Orta Afrika'da, denize kıyısı olmayan bir kara ülkesidir. Kuzeyinde Libya ([Only Registered Users Can See Links]), batısında Nijer ([Only Registered Users Can See Links]), Nijerya ([Only Registered Users Can See Links]) ve Kamerun ([Only Registered Users Can See Links]), güneyinde Orta Afrika Cumhuriyeti ([Only Registered Users Can See Links]), doğusunda ise, Sudan ([Only Registered Users Can See Links]) yer alır. Ülkenin büyük kısmı Sahra Çölü ([Only Registered Users Can See Links]) ile kaplıdır. Ülke adını bir zamanlar Afrika ([Only Registered Users Can See Links])'nın ikinci büyük gölü ([Only Registered Users Can See Links]) iken şimdi normal büyüklüğünün %10'una kadar küçülmüş olan Çad Gölü ([Only Registered Users Can See Links])'nden almakta olup belki de bu yüzden bazı yazarlarca "Afrika'nın ölü kalbi" olarak da nitelendirilmiştir. En yüksek tepesi Emi Koussi dağı olup, en büyük kenti ise aynı zamanda başkent olan N'Djamena ([Only Registered Users Can See Links])'dır. Ülkenin en büyük etnik topluluğu Müslüman ([Only Registered Users Can See Links]) Toubou halkı olmakla birlikte yakın zamanda İslam ([Only Registered Users Can See Links]) veya Hristiyanlığa ([Only Registered Users Can See Links]) geçmiş çok sayıda etnik topluluğun yanısıra özellikel kırsal alanda animizm ([Only Registered Users Can See Links]) ve çeşitli yerel inançları sürdüren halkları da barındırmaktadır.
Tarih
Borkou-Ennedi-Tibesti bölgelerinde bulunan arkeolojik kalıntılardan MÖ 2000 yıllarında bölgede insan yerleşimine ait kanıtlar bulunmuşsa da bilim adamları Çad'ın kuzeyinde mükemmel iklim ([Only Registered Users Can See Links]) ve çevre koşulları göz önüne alarak yerleşimi MÖ 7.000 yılına dek indirmektedir.Medeniyetlerin kesişme noktası olan Çad'da arkeolojik kalıntı ve sözlü tarih ([Only Registered Users Can See Links]) derlemelerinden anlaşıldığı kadarıyla bilinen en eski uygarlık Sao Dönemi olup ardından Kanem İmparatorluğu kurulmuştur. MS 1.000'li yıllara dek Sahra ([Only Registered Users Can See Links]) ticaret yollarını elinde tutan imparatorluk, Müslüman ([Only Registered Users Can See Links])Araplar ([Only Registered Users Can See Links](halk)) tarafından yıkılmıştır. 20 yüzyıla Fransız sömürgesi olan ülkede keten ([Only Registered Users Can See Links]) üretimi teşvik edilmiştir. 11 Ağustos ([Only Registered Users Can See Links])1960 ([Only Registered Users Can See Links]) tarihinde bağımsızlığını kazanan ülkenin ilk devlet başkanı ([Only Registered Users Can See Links]) Çad İlerici Partisi'nin başkanı PPT'nin lideri François Tombalbaye ([Only Registered Users Can See Links]) olmuştur. Tek parti rejiminden rahatsız olan Müslümanlar ([Only Registered Users Can See Links]) iki yıl sonra ayaklanmışlar ve ülkede iç savaş ([Only Registered Users Can See Links]) çıkmıştır. Diktatör Tombalbaye 1975 yılında tahttan indirilip öldürülmüştür. 1979 ([Only Registered Users Can See Links])'da isyancılar başkenti ele geçirince ülkede istikrar yeniden bozulmuştur. Bu dönemde Fransızların ülkedeki varlığı da tehlikeye düşmüş,ek olarak bir de Libya ([Only Registered Users Can See Links]) ordusu Çad'ı işgal girişiminde bulunmuş, Libya - Çad savaşı başlamıştır.Fransız destekli Hissène Habré ([Only Registered Users Can See Links])'nin seçilmesi, Libya ([Only Registered Users Can See Links]) ordusunun ülkeden çıkarılması sağlanmışsa da Habre'nin diktatörlüğünde ([Only Registered Users Can See Links]) en az 40.000 kişi katledilmiştir. Habre'nin generali İdris Debi ([Only Registered Users Can See Links])'nin 1990 yılında diktatörü devirmesiyle bugüne gelinmiştir.
2001 ([Only Registered Users Can See Links]), 2005 ([Only Registered Users Can See Links]) ve 2006 ([Only Registered Users Can See Links]) yıllarında düzenlenen başkanlık seçimlerini kazanan Debi ülkenin tekrar İç savaşa sürüklenmesine engel olamamıştır.Birleşmiş Milletler ([Only Registered Users Can See Links]) etnik şiddetin gittikçe arttığı ülkede Darfur ([Only Registered Users Can See Links])'da gerçekleşen soykırıma ([Only Registered Users Can See Links]) benzer olayların yaşanabileceğine dikkat çekmiştir. Sudan ([Only Registered Users Can See Links]) destekli Birleşik Değişim Cephesi gerilları 1 Şubat ([Only Registered Users Can See Links])2008 ([Only Registered Users Can See Links]) günü Massaguet bölgesinde İdris Debi'ye bağlı kuvvetlere üstünlük sağlayarak 2 Şubat 2008 günü başkent N'Djamena ([Only Registered Users Can See Links])'ya girmiş, ABD ([Only Registered Users Can See Links]) ve Fransa ([Only Registered Users Can See Links]) gibi Batı ülkeleri büyükelçiliklerinin tahliye hazırlıklarına başlamışlardır.
Coğrafya
Konum: Orta Afrika, Libya'nın güneyi.
Coğrafî konumu: 15 00 Kuzey enlemi, 19 00 Doğu boylamı
Haritadaki konumu: Afrika
Yüzölçümü: toplam: 1.284 milyon km²
kara: 1,259,200 km²
su: 24,800 km²
Sınırları: toplam: 5,968 km
sınır komşuları: Kamerun 1,094 km, Orta Afrika Cumhuriyeti 1,197 km, Libya 1,055 km, Nijer 1,175 km, Nijerya 87 km, Sudan 1,360 km
Sahil şeridi: 0 km (kara ile çevrili)
Denizleri: yok (kara ile çevrili)
İklim: Güneyde tropikal, kuzeyde çöl iklimi hakimdir.
Arazi yapısı: Merkezde geniş, kuru ovalar, kuzeyde çöller, kuzeybatıda dağlar, güneyde düzlükler yer almaktadır.
Deniz seviyesinden yüksekliği: en alçak noktası: Djourab Çukuru 160 m; en yüksek noktası: Emi Koussi 3,415 m
Doğal kaynakları: petrol, uranyum, natron, kaolin, balık (Çad Gölü)
Sulanan arazi: 300 km² (2003 verileri)
Doğal afetler: Kuzeyde sıcak, kuru, tozlu rüzgarlar ortaya çıkmaktadır; periyodik kuraklıklar; çekirge istilaları diğer felaketlerdendir.
Coğrafi not: kara ile çevrili
Nüfusu
Nüfus: 9,944,201 (Temmuz 2006 verileri)
Nüfus artış oranı: %2.93 (2006 verileri)
Mülteci oranı: -0.11 mülteci/1,000 nüfus (2006 tahmini)
Bebek ölüm oranı: 91.45 ölüm/1,000 doğan bebek (2006 tahmini)
Ortalama hayat süresi: toplam nüfus: 47.52 yıl
erkek: 45.88 yıl
kadın: 49.21 yıl (2006 verileri)
Ortalama çocuk sayısı: 6.25 çocuk/1 kadın (2006 tahmini)
HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %4.8 (2003 verileri)
HIV/AIDS - hastalığı olan insan sayısı: 200,000 (2003 verileri)
HIV/AIDS - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 18,000 (2003 verileri)
Ulus: Cadlı
Nüfusun etnik dağılımı: Müslümanlar (Arap, Toubou, Hadjerai, Fulbe, Kotoko, Kanembou, Baguirmi, Boulala, Zaghawa ve Maba); Müslüman olmayanlar (Sara, Ngambaye, Mbaye, Goulaye, Moundang, Moussei, Massa); yerli olmayanlar 150,000 (1,000 Fransız) Din: Müslüman %55, Hıristiyan %35, animizm %7 diğer inançlar %3
Diller: Fransızca (resmi), Arapça (resmi), Sara ve Sango (kuzeyde), 100 den fazla dil ve lehçe kullanılmaktadır.
Okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler
toplam nüfusta: %47.5
erkek: %56
kadın: %39.3 (2003 verileri)
Ekonomi
Ekonomiye genel bakış: Coğrafi uzaklığı, kuraklıklar, altyapı sisteminin yokluğu ve politik kargaşalar kara ile çevrili olan Cad'ın ekonomik kalkınmasında olumsuz etkenlerdendir. Ahalinin yaklaşık %85'i tarım ve hayvancılıkla uğraşır.
GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 15.26 milyar $ (2006 verileri)
GSYİH - reel büyüme: %7 (2006 verileri)
GSYİH - sektörlere göre: tarım: %32.5
endüstri: %26.6
hizmet: %40.8 (2006)
Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %4 (2006 verileri)
Sektörlere göre iş gücü dağılımı: tarım %32.5
endüstri: %26.6
hizmet: %40.8 (2006)
Bütçe: gelirler: 617.3 milyon $; giderler: 877.6 milyon $ (2006 verileri)
Endüstri: Pamuk tekstili, et ürünleri, bira üretimi, natron (sodyum karbonat), sabun, sigara, yapı malzemeleri
Endüstrinin büyüme oranı: %5 (1995)
Elektrik üretimi: 94 milyon kWh (2004)
Elektrik tüketimi: 87.42 milyon kWh (2004)
Elektrik ihracatı: 0 kWh (2004)
Elektrik ithalatı: 0 kWh (2004)
Tarım ürünleri: Pamuk, darı, pirinç, patates, manyok, yer fıstığı, büyükbaş hayvan, koyun, keçi, deve
İhracat: 4.342 milyon $ (2006 verileri)
İhracat ürünleri: Pamuk, tekstil, büyükbaş hayvan
İhracat ortakları: ABD %78.1, Çin %9.9, Tayvan %4.1 (2005)
İthalat: 823.1 milyon $ (2006 verileri)
İthalat ürünleri: Makine ve ulaşım araçları, endüstri malları, petrol ürünleri, gıda maddeleri, tekstil ürünleri
İthalat ortakları: Fransa %21.2, Kamerun %15.5, ABD %12.1, Belçika %6.8, Portekiz %4.6, Suudi Arabistan %4.3, Hollanda %4.1 (2005)
Dış borç tutarı: 1.5 milyar $ (2003 verileri)
Para birimi: Afrika Frankı (XAF)
Para birimi kodu: XAF
Mali yıl: Takvim yılı
Tarih
Borkou-Ennedi-Tibesti bölgelerinde bulunan arkeolojik kalıntılardan MÖ 2000 yıllarında bölgede insan yerleşimine ait kanıtlar bulunmuşsa da bilim adamları Çad'ın kuzeyinde mükemmel iklim ([Only Registered Users Can See Links]) ve çevre koşulları göz önüne alarak yerleşimi MÖ 7.000 yılına dek indirmektedir.Medeniyetlerin kesişme noktası olan Çad'da arkeolojik kalıntı ve sözlü tarih ([Only Registered Users Can See Links]) derlemelerinden anlaşıldığı kadarıyla bilinen en eski uygarlık Sao Dönemi olup ardından Kanem İmparatorluğu kurulmuştur. MS 1.000'li yıllara dek Sahra ([Only Registered Users Can See Links]) ticaret yollarını elinde tutan imparatorluk, Müslüman ([Only Registered Users Can See Links])Araplar ([Only Registered Users Can See Links](halk)) tarafından yıkılmıştır. 20 yüzyıla Fransız sömürgesi olan ülkede keten ([Only Registered Users Can See Links]) üretimi teşvik edilmiştir. 11 Ağustos ([Only Registered Users Can See Links])1960 ([Only Registered Users Can See Links]) tarihinde bağımsızlığını kazanan ülkenin ilk devlet başkanı ([Only Registered Users Can See Links]) Çad İlerici Partisi'nin başkanı PPT'nin lideri François Tombalbaye ([Only Registered Users Can See Links]) olmuştur. Tek parti rejiminden rahatsız olan Müslümanlar ([Only Registered Users Can See Links]) iki yıl sonra ayaklanmışlar ve ülkede iç savaş ([Only Registered Users Can See Links]) çıkmıştır. Diktatör Tombalbaye 1975 yılında tahttan indirilip öldürülmüştür. 1979 ([Only Registered Users Can See Links])'da isyancılar başkenti ele geçirince ülkede istikrar yeniden bozulmuştur. Bu dönemde Fransızların ülkedeki varlığı da tehlikeye düşmüş,ek olarak bir de Libya ([Only Registered Users Can See Links]) ordusu Çad'ı işgal girişiminde bulunmuş, Libya - Çad savaşı başlamıştır.Fransız destekli Hissène Habré ([Only Registered Users Can See Links])'nin seçilmesi, Libya ([Only Registered Users Can See Links]) ordusunun ülkeden çıkarılması sağlanmışsa da Habre'nin diktatörlüğünde ([Only Registered Users Can See Links]) en az 40.000 kişi katledilmiştir. Habre'nin generali İdris Debi ([Only Registered Users Can See Links])'nin 1990 yılında diktatörü devirmesiyle bugüne gelinmiştir.
2001 ([Only Registered Users Can See Links]), 2005 ([Only Registered Users Can See Links]) ve 2006 ([Only Registered Users Can See Links]) yıllarında düzenlenen başkanlık seçimlerini kazanan Debi ülkenin tekrar İç savaşa sürüklenmesine engel olamamıştır.Birleşmiş Milletler ([Only Registered Users Can See Links]) etnik şiddetin gittikçe arttığı ülkede Darfur ([Only Registered Users Can See Links])'da gerçekleşen soykırıma ([Only Registered Users Can See Links]) benzer olayların yaşanabileceğine dikkat çekmiştir. Sudan ([Only Registered Users Can See Links]) destekli Birleşik Değişim Cephesi gerilları 1 Şubat ([Only Registered Users Can See Links])2008 ([Only Registered Users Can See Links]) günü Massaguet bölgesinde İdris Debi'ye bağlı kuvvetlere üstünlük sağlayarak 2 Şubat 2008 günü başkent N'Djamena ([Only Registered Users Can See Links])'ya girmiş, ABD ([Only Registered Users Can See Links]) ve Fransa ([Only Registered Users Can See Links]) gibi Batı ülkeleri büyükelçiliklerinin tahliye hazırlıklarına başlamışlardır.
Coğrafya
Konum: Orta Afrika, Libya'nın güneyi.
Coğrafî konumu: 15 00 Kuzey enlemi, 19 00 Doğu boylamı
Haritadaki konumu: Afrika
Yüzölçümü: toplam: 1.284 milyon km²
kara: 1,259,200 km²
su: 24,800 km²
Sınırları: toplam: 5,968 km
sınır komşuları: Kamerun 1,094 km, Orta Afrika Cumhuriyeti 1,197 km, Libya 1,055 km, Nijer 1,175 km, Nijerya 87 km, Sudan 1,360 km
Sahil şeridi: 0 km (kara ile çevrili)
Denizleri: yok (kara ile çevrili)
İklim: Güneyde tropikal, kuzeyde çöl iklimi hakimdir.
Arazi yapısı: Merkezde geniş, kuru ovalar, kuzeyde çöller, kuzeybatıda dağlar, güneyde düzlükler yer almaktadır.
Deniz seviyesinden yüksekliği: en alçak noktası: Djourab Çukuru 160 m; en yüksek noktası: Emi Koussi 3,415 m
Doğal kaynakları: petrol, uranyum, natron, kaolin, balık (Çad Gölü)
Sulanan arazi: 300 km² (2003 verileri)
Doğal afetler: Kuzeyde sıcak, kuru, tozlu rüzgarlar ortaya çıkmaktadır; periyodik kuraklıklar; çekirge istilaları diğer felaketlerdendir.
Coğrafi not: kara ile çevrili
Nüfusu
Nüfus: 9,944,201 (Temmuz 2006 verileri)
Nüfus artış oranı: %2.93 (2006 verileri)
Mülteci oranı: -0.11 mülteci/1,000 nüfus (2006 tahmini)
Bebek ölüm oranı: 91.45 ölüm/1,000 doğan bebek (2006 tahmini)
Ortalama hayat süresi: toplam nüfus: 47.52 yıl
erkek: 45.88 yıl
kadın: 49.21 yıl (2006 verileri)
Ortalama çocuk sayısı: 6.25 çocuk/1 kadın (2006 tahmini)
HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %4.8 (2003 verileri)
HIV/AIDS - hastalığı olan insan sayısı: 200,000 (2003 verileri)
HIV/AIDS - hastalıklarından ölenlerin sayısı: 18,000 (2003 verileri)
Ulus: Cadlı
Nüfusun etnik dağılımı: Müslümanlar (Arap, Toubou, Hadjerai, Fulbe, Kotoko, Kanembou, Baguirmi, Boulala, Zaghawa ve Maba); Müslüman olmayanlar (Sara, Ngambaye, Mbaye, Goulaye, Moundang, Moussei, Massa); yerli olmayanlar 150,000 (1,000 Fransız) Din: Müslüman %55, Hıristiyan %35, animizm %7 diğer inançlar %3
Diller: Fransızca (resmi), Arapça (resmi), Sara ve Sango (kuzeyde), 100 den fazla dil ve lehçe kullanılmaktadır.
Okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri için veriler
toplam nüfusta: %47.5
erkek: %56
kadın: %39.3 (2003 verileri)
Ekonomi
Ekonomiye genel bakış: Coğrafi uzaklığı, kuraklıklar, altyapı sisteminin yokluğu ve politik kargaşalar kara ile çevrili olan Cad'ın ekonomik kalkınmasında olumsuz etkenlerdendir. Ahalinin yaklaşık %85'i tarım ve hayvancılıkla uğraşır.
GSYİH: Satınalma Gücü paritesi - 15.26 milyar $ (2006 verileri)
GSYİH - reel büyüme: %7 (2006 verileri)
GSYİH - sektörlere göre: tarım: %32.5
endüstri: %26.6
hizmet: %40.8 (2006)
Enflasyon oranı (tüketici fiyatlarında): %4 (2006 verileri)
Sektörlere göre iş gücü dağılımı: tarım %32.5
endüstri: %26.6
hizmet: %40.8 (2006)
Bütçe: gelirler: 617.3 milyon $; giderler: 877.6 milyon $ (2006 verileri)
Endüstri: Pamuk tekstili, et ürünleri, bira üretimi, natron (sodyum karbonat), sabun, sigara, yapı malzemeleri
Endüstrinin büyüme oranı: %5 (1995)
Elektrik üretimi: 94 milyon kWh (2004)
Elektrik tüketimi: 87.42 milyon kWh (2004)
Elektrik ihracatı: 0 kWh (2004)
Elektrik ithalatı: 0 kWh (2004)
Tarım ürünleri: Pamuk, darı, pirinç, patates, manyok, yer fıstığı, büyükbaş hayvan, koyun, keçi, deve
İhracat: 4.342 milyon $ (2006 verileri)
İhracat ürünleri: Pamuk, tekstil, büyükbaş hayvan
İhracat ortakları: ABD %78.1, Çin %9.9, Tayvan %4.1 (2005)
İthalat: 823.1 milyon $ (2006 verileri)
İthalat ürünleri: Makine ve ulaşım araçları, endüstri malları, petrol ürünleri, gıda maddeleri, tekstil ürünleri
İthalat ortakları: Fransa %21.2, Kamerun %15.5, ABD %12.1, Belçika %6.8, Portekiz %4.6, Suudi Arabistan %4.3, Hollanda %4.1 (2005)
Dış borç tutarı: 1.5 milyar $ (2003 verileri)
Para birimi: Afrika Frankı (XAF)
Para birimi kodu: XAF
Mali yıl: Takvim yılı