Syst3m
1 September 2009, 13:15
http://www.isteinsan.com.tr/thumbnail.php?file=tabletlerkayseripa_721094494.jp g&size=article_medium
Yıl milattan önce 2000http://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Kayseri civarları… Hummalı bir ticaret ortamı. Ve iş aktivitelerini kayda dökmek için icat edilen çivi yazılı tabletler günümüze öyle bir ‘İşte İnsan’ öyküsü aktarıyor kihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/nokta.gif.
Çok değilhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bundan binlerce yıl evvel Illi-wedaku adlı bir tüccar Puzur-Assur adlı başka bir tüccara mektup yazıyor. Mektupta “Niçin beni orada meslektaş ve arkadaşlara şikayet edip duruyorsun… Unutmahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ne hileciyim ne de kötü. Yalnızca paranı gönderemiyorum. Bu nedenle bunları söylüyorsun…” diyor. Ticaretin içinde olanlar için bu cümleler hiç de yabancı değil. Üstelik piyasada nakit para sıkıntısının çekildiği bugünlerde e-posta kutularına düşen bu ve buna benzer e-postaların ardı arkası kesilmiyor. Girişte bahsettiğimiz mektubun bunlardan tek farkı ise milattan önce (M.Ö) 19’uncu yüzyıldahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kil bir tablet üzerinehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Eski Asur dilinde yazılmış olması. Yani aslında ne insanlar farklıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ne de ticaretin yapılış biçimi… Hatta ne Kayserililerin ticaretteki maharetihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ne kadınların iş hayatındaki konumuhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ne de dersten sıkılan tembel öğrencinin tavrı günümüzden farklı değil.
Nereden mi biliyoruz? Bugün İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen tabletler zamanın yazışmalarına ilişkin ipuçları verirkenhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif çevirilerin sahibi Sümerolog Veysel Donbaz ise yaşam biçimine ilişkin bilgi veriyor… İşte çağlar öncesinde iş aktivitelerini kayda dökmek için icat edilen yazının günümüze aktardığı bir ‘İşte İnsan’ öyküleri…
Tabletler ekonomik içerikli
Çivi yazısının icadı M.Ö. 4 bin yılına kadar gidiyor. İstanbul Arkeoloji Müzesi Eski Arşiv Şefi ve Sümerolog Veysel Donbaz’ın söylediğine görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif M.Ö. 3200-3000 yıllarına tarihlenen tabletlerin hepsi ekonomik içerikli. Saha ile ilgili uzmanların üzerinde birleştikleri ortak noktahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bunun uzaklarda bulunan ticaret merkezlerini kontrol etmek için kurulmuş bir Sümer kontrol sistemi olduğu.
İlk yerleşim sistemleri herkesin yaptığı işe göre aldığı tayın miktarları esasına göre kurulmuş. Her şeyin din etrafında birleştiği bir sistem. Devletin ya da Sümer sisteminde olduğu gibi şehir beyinin sahip olduğu bütün arazihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif hayvanlarhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif tapınaklar tanrının malı sayılıyor. O şehirde bulunan kral ya da şehir beyiyse tanrının temsilcisi olarak her şeyi idare ediyor. Lonca sistemiyle işleri yapanlar karşılığında her ay belirli buğdayhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yiyecek ve tayın alıyor. İşte yazı tam da bu iş aktivitelerinin kayda dökülmesi ihtiyacından doğuyor. Bu arada ölenlerhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yeni doğanlar da her ay kayıtlara geçiriliyor.
Finans sisteminin ilk izleri
Donbazhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif M.Ö. 2000’li yıllara ait Akatça ve Asurca tabletlerin aktardığı bilgilere göre o devirde Kayseri (Kültepe höyüğü) ve civarının oldukça organize olduğunu söylüyor. Hatta sistem neredeyse bugün kullanılan sistemin başlangıcı… Örneğin faiz miktarları bellihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yüzde 30 ya da 33. Geçerli akçe aynı bugün de olduğu gibi altın karşılığı gümüş. Para basımı yok ama para yerine gümüş parçacıklar kullanıyorlar. İş ortaklıklarıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif borç alıp vermehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kredi var. Donbaz bugünkü bankacılık sisteminin tamamının Asurluların geliştirmiş olduğu sisteme dayandığını belirtiyor.
Tabletlerden edinilen bilgilere görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Asurlu tüccarların Anadolu’da temsilcilerihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif avukatlarıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif habercileri bulunuyor. Hatta iş kanunlarıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif iş mahkemeleri ve savcı yerine geçen kişiler var. Örneğin anlaşmazlıklar Kayseri’de halledilemezse Asur’dan bir yetkili geliyor ve krala da danışarak karara bağlıyor.
Anadolu’ya ticaret yapan Asurlular belirli şartları kabul etmek zorundalar. Kaçakçılıkhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kanunsuzluk yapmayacaklarınıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif insanlara zarar vermeyeceklerinihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif vergilerini ödeyeceklerinihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif sarayın kurallarına uyacaklarını taahhüt ediyorlar. Anadolu da karşılığında mallarına garanti veriyor. Örneğin ticaret kervanlarını eşkıyalardan koruma görevi Anadolu’daki prenslere ait. Buna karşılık Asurlu tüccarlar yeni getirdikleri ürünleri ilk seçme hakkını saraya veriyor ve yüzde 10 kadar da indirim yapıyor. Donbazhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif tabletler arasında yapılmış böyle anlaşmalara rastladıklarını söylüyor.
Ticaret odası bile var
Ticaret Asurlular için o kadar önemli kihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir Asur kralı Anadolu’yahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Karum Kaniş’teki yetkililere yazdığı mektupta “Ben sizin oğlunuzumhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif siz de benim babamsınız” diyor. Ancak bu tür yazışmalarda unvanını kullanmaktan özellikle imtina ediyor. Çünkü kendisi eşek yükleriyle Anadolu’ya mal gönderen bir kral ve yazdığı kurum Anadolu’daki ticaret odası. Evethttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir ticaret odası! Kayseri’de bulunan ‘bit-karum’ adı verilen kurum bugünkü anlamıyla tam bir ticaret odası gibi çalışıyor. Tüccarlar işlerini bu kurumla hallediyorlarhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif gerekirse bu kurumdan kredi alabiliyorlar. Bildiğimiz anlamda kredi… Asurca karşılığı ‘etişu’ ve taksitle borç ödeme anlamına geliyor. Borcu aynı miktarlara bölmüşler ve yıllıkhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif mevsimlik gibi farklı vadelerle geri ödeme yapılabiliyor. Örneğin ‘Hamuştum’ denen bir ödeme süresi var kihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif 7 güne denk geliyor. Bazı tabletlerde sermayedar olarak geçen itibarlı insanlar varhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bugünkü anlamda para ödünç veriyorlar.
Kadınlar da ticarette
Donbaz’ın söylediğine görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Asurlu kadınların içinde de ticarete bulaşmış olanlar var. Üstelik bu hak öyle kolay verilmiyor. Buna rağmen elde ediyorlar. Boş zamanlarında ev geçimine katkı olsun diye el dokuması kumaş dokuyan kadınların bir kısmı bu kumaşların ticaretine de giriyor. Donbazhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif “Tabi bunlar namlı tüccarların hanımları ya da kızları. Kardeşlerinin ve babalarının unvanı ve yardımıyla kumaş ve kalay ticareti yapıyor. Bunların diğer tüccarlar gibi yollarda gidip geldiklerini sanmıyorum. Yaptıkları işleri babalarınahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif amcalarınahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kardeşlerine veriyorlarhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif onlar da kardan pay veriyor” şeklinde konuşuyor ve ekliyor: “Nitekim bugün de öyle değil mi? Modern hayata bir bakın. Öne çıkmış hanımlarımızın birçoğu namlı ailelerin kızları.”
Ticarette haksızlığa uğradıkları durumlarhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ihtilaflar da olmuş tabi. Erkekler gibi güçlerihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif silahları olmadığı için mallarına el konup paralarının iç edildiği durumlar. Donbaz’ın aktardığına göre böyle bir duruma düşmüş bir kadın mektubunda şu ifadelere yer veriyor: “Ben bugün saçı kesik bir köle olsamhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif hiç olmazsa önüme günde üç öğün yemek konurdu. Bugün durumum bundan daha beter. Hem borçlarla boğuşup hem de karnımı doyurmak zorundayım.”
"Yazının verdiği bilgi katidir"
Tüm bunları zamanımıza kadar dayanabilen tabletler aracılığıyla bilebiliyoruz. Yıllarını bu tabletleri çevirmeye adamış olan Veysal Donbazhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif “Yazı kesindir ve içindeki bilgiler katidir. Ben çeviremezsem başkası gelir çevirir” diyor. Çivi yazısının başlangıçtaki haline göre yüzde 99 çözülebilir hale geldiğini belirten Donbazhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif “Rençberlerhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif vergi memurlarıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif rahiphttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif berberhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif işçilerhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif saray görevlilerihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif belediye reisihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif valihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif polis şefi var. Bütün buların Akatça karşılıklarını bilebiliyoruz. Tüm bu düzen elinde kaç tane adamhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ne kadar mal olduğunu bilmeyi gerektiriyor” diyor. İşte bu bilgileri bizlere kadar aktaran yazı da tam da bu ihtiyaçtan doğuyor. Dolayısıyla bugün esamesi pek okunmayan katiplik mesleğinin o yıllarda çok önemli bir meslek olduğunu da söylemeden geçmeyelim.
TARİHE GEÇMİŞ İLK RÜŞVET BELGESİ
İstanbul Arkeoloji Müzesi’nin çocuk bölümünde öğrencilerle ilgili tabletler sergileniyor. Zamanın öğrencilerinin de çivi yazısını bugünkü gibi çizgi çizerekhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif heceleyerek öğrendiklerini görebiliyorsunuz. Ancak orada sergilenen öyle bir tablet var kihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif çocuğun her zaman çocukhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif öğrencinin de her zaman öğrenci olduğunu ispatlar nitelikte. Derste sıkılan öğrenci başlıyor kil tabletinin üzerine anlamsız şekiller çizip karalamaya. Kim yapmadı ki?
Prof. Samuel Noah Kramer’ın “History begins at Sumer – Tarih Sümer’le başlar” adlı kitabındahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif okul günleri başlıklı bölümde yer verdiği başka bir tabletin içeriği de oldukça ilginç. M.Ö. 4 bin yıllarına ait bir Sümer tabletinde bir baba haylazlık yapan oğluna şöyle sesleniyor: “Yaptığını beğenmiyorum. Adam ol. Hocanın önünde derslerini açhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif tabletini yaz. Seni zor işlere göndermedimhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif çift sürdürmedimhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif arazi işi yaptırmadımhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif hadi adam ol artık.” Bu sözlerin çocuğun bir kulağından girip ötekinden çıktığını daha sonraki gelişmelerden anlıyoruz. Aile öğretmeni yemeğe çağırıyorhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif karnını yerinden kalkamayacak kadar doyuruyorhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir takım elbise hediye ediyor. Öğretmen ertesi gün çocuğu “katiplik mesleğine verdiği emek ve kısa zamanda gösterdiği gelişme” karşılığında talebelerin başıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yani sınıf başkanı yapıyor. Donbaz’ın söylediğine görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bu tablet aynı zamanda tarihe geçmiş ilk rüşvet belgesi. Donbaz tüm bunları kutsal öğretmenlik mesleğini tenzih ederek söylüyor.
KAYSERİLİLERİN TİCARETTE BAŞI ÇEKMESİ BOŞUNA DEĞİL
Kuzey Irak’tahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Dicle nehri kıyısındahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bugünkü Musul civarındaki Asur şehri ve çevresinde yaşayan Asurlularhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif özellikle M.Ö. 2000 sonrası Doğu-Batı arası global ticaretten faydalanarak gelişiyor ve topraklarını genişleterek ülkelerini bir imparatorluğa dönüştürüyor. İlkçağdahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Ortadoğu’nun en büyük imparatorluklarından birinin merkezi olan Asurhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif M.Ö. 2’nci binyılın başından itibaren özellikle Anadolu’da ticari koloniler kurarak Anadolu'ya yazıyı taşıyor. Tüm bu ticari tabletlerin Kayseri ve civarından çıkması boşuna değil. Çünkü Kayseri o dönem Asur-Anadolu ticaretinin merkezinde yer alıyor. Mallar ilk Kayseri’ye geliyor ve oradan tüm Anadolu’ya yayılıyor. Yani Kayserililer bir anlamda toptancılık yapıyor.
Yıl milattan önce 2000http://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Kayseri civarları… Hummalı bir ticaret ortamı. Ve iş aktivitelerini kayda dökmek için icat edilen çivi yazılı tabletler günümüze öyle bir ‘İşte İnsan’ öyküsü aktarıyor kihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/nokta.gif.
Çok değilhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bundan binlerce yıl evvel Illi-wedaku adlı bir tüccar Puzur-Assur adlı başka bir tüccara mektup yazıyor. Mektupta “Niçin beni orada meslektaş ve arkadaşlara şikayet edip duruyorsun… Unutmahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ne hileciyim ne de kötü. Yalnızca paranı gönderemiyorum. Bu nedenle bunları söylüyorsun…” diyor. Ticaretin içinde olanlar için bu cümleler hiç de yabancı değil. Üstelik piyasada nakit para sıkıntısının çekildiği bugünlerde e-posta kutularına düşen bu ve buna benzer e-postaların ardı arkası kesilmiyor. Girişte bahsettiğimiz mektubun bunlardan tek farkı ise milattan önce (M.Ö) 19’uncu yüzyıldahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kil bir tablet üzerinehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Eski Asur dilinde yazılmış olması. Yani aslında ne insanlar farklıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ne de ticaretin yapılış biçimi… Hatta ne Kayserililerin ticaretteki maharetihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ne kadınların iş hayatındaki konumuhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ne de dersten sıkılan tembel öğrencinin tavrı günümüzden farklı değil.
Nereden mi biliyoruz? Bugün İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen tabletler zamanın yazışmalarına ilişkin ipuçları verirkenhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif çevirilerin sahibi Sümerolog Veysel Donbaz ise yaşam biçimine ilişkin bilgi veriyor… İşte çağlar öncesinde iş aktivitelerini kayda dökmek için icat edilen yazının günümüze aktardığı bir ‘İşte İnsan’ öyküleri…
Tabletler ekonomik içerikli
Çivi yazısının icadı M.Ö. 4 bin yılına kadar gidiyor. İstanbul Arkeoloji Müzesi Eski Arşiv Şefi ve Sümerolog Veysel Donbaz’ın söylediğine görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif M.Ö. 3200-3000 yıllarına tarihlenen tabletlerin hepsi ekonomik içerikli. Saha ile ilgili uzmanların üzerinde birleştikleri ortak noktahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bunun uzaklarda bulunan ticaret merkezlerini kontrol etmek için kurulmuş bir Sümer kontrol sistemi olduğu.
İlk yerleşim sistemleri herkesin yaptığı işe göre aldığı tayın miktarları esasına göre kurulmuş. Her şeyin din etrafında birleştiği bir sistem. Devletin ya da Sümer sisteminde olduğu gibi şehir beyinin sahip olduğu bütün arazihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif hayvanlarhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif tapınaklar tanrının malı sayılıyor. O şehirde bulunan kral ya da şehir beyiyse tanrının temsilcisi olarak her şeyi idare ediyor. Lonca sistemiyle işleri yapanlar karşılığında her ay belirli buğdayhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yiyecek ve tayın alıyor. İşte yazı tam da bu iş aktivitelerinin kayda dökülmesi ihtiyacından doğuyor. Bu arada ölenlerhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yeni doğanlar da her ay kayıtlara geçiriliyor.
Finans sisteminin ilk izleri
Donbazhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif M.Ö. 2000’li yıllara ait Akatça ve Asurca tabletlerin aktardığı bilgilere göre o devirde Kayseri (Kültepe höyüğü) ve civarının oldukça organize olduğunu söylüyor. Hatta sistem neredeyse bugün kullanılan sistemin başlangıcı… Örneğin faiz miktarları bellihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yüzde 30 ya da 33. Geçerli akçe aynı bugün de olduğu gibi altın karşılığı gümüş. Para basımı yok ama para yerine gümüş parçacıklar kullanıyorlar. İş ortaklıklarıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif borç alıp vermehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kredi var. Donbaz bugünkü bankacılık sisteminin tamamının Asurluların geliştirmiş olduğu sisteme dayandığını belirtiyor.
Tabletlerden edinilen bilgilere görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Asurlu tüccarların Anadolu’da temsilcilerihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif avukatlarıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif habercileri bulunuyor. Hatta iş kanunlarıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif iş mahkemeleri ve savcı yerine geçen kişiler var. Örneğin anlaşmazlıklar Kayseri’de halledilemezse Asur’dan bir yetkili geliyor ve krala da danışarak karara bağlıyor.
Anadolu’ya ticaret yapan Asurlular belirli şartları kabul etmek zorundalar. Kaçakçılıkhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kanunsuzluk yapmayacaklarınıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif insanlara zarar vermeyeceklerinihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif vergilerini ödeyeceklerinihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif sarayın kurallarına uyacaklarını taahhüt ediyorlar. Anadolu da karşılığında mallarına garanti veriyor. Örneğin ticaret kervanlarını eşkıyalardan koruma görevi Anadolu’daki prenslere ait. Buna karşılık Asurlu tüccarlar yeni getirdikleri ürünleri ilk seçme hakkını saraya veriyor ve yüzde 10 kadar da indirim yapıyor. Donbazhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif tabletler arasında yapılmış böyle anlaşmalara rastladıklarını söylüyor.
Ticaret odası bile var
Ticaret Asurlular için o kadar önemli kihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir Asur kralı Anadolu’yahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Karum Kaniş’teki yetkililere yazdığı mektupta “Ben sizin oğlunuzumhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif siz de benim babamsınız” diyor. Ancak bu tür yazışmalarda unvanını kullanmaktan özellikle imtina ediyor. Çünkü kendisi eşek yükleriyle Anadolu’ya mal gönderen bir kral ve yazdığı kurum Anadolu’daki ticaret odası. Evethttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir ticaret odası! Kayseri’de bulunan ‘bit-karum’ adı verilen kurum bugünkü anlamıyla tam bir ticaret odası gibi çalışıyor. Tüccarlar işlerini bu kurumla hallediyorlarhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif gerekirse bu kurumdan kredi alabiliyorlar. Bildiğimiz anlamda kredi… Asurca karşılığı ‘etişu’ ve taksitle borç ödeme anlamına geliyor. Borcu aynı miktarlara bölmüşler ve yıllıkhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif mevsimlik gibi farklı vadelerle geri ödeme yapılabiliyor. Örneğin ‘Hamuştum’ denen bir ödeme süresi var kihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif 7 güne denk geliyor. Bazı tabletlerde sermayedar olarak geçen itibarlı insanlar varhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bugünkü anlamda para ödünç veriyorlar.
Kadınlar da ticarette
Donbaz’ın söylediğine görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Asurlu kadınların içinde de ticarete bulaşmış olanlar var. Üstelik bu hak öyle kolay verilmiyor. Buna rağmen elde ediyorlar. Boş zamanlarında ev geçimine katkı olsun diye el dokuması kumaş dokuyan kadınların bir kısmı bu kumaşların ticaretine de giriyor. Donbazhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif “Tabi bunlar namlı tüccarların hanımları ya da kızları. Kardeşlerinin ve babalarının unvanı ve yardımıyla kumaş ve kalay ticareti yapıyor. Bunların diğer tüccarlar gibi yollarda gidip geldiklerini sanmıyorum. Yaptıkları işleri babalarınahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif amcalarınahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kardeşlerine veriyorlarhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif onlar da kardan pay veriyor” şeklinde konuşuyor ve ekliyor: “Nitekim bugün de öyle değil mi? Modern hayata bir bakın. Öne çıkmış hanımlarımızın birçoğu namlı ailelerin kızları.”
Ticarette haksızlığa uğradıkları durumlarhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ihtilaflar da olmuş tabi. Erkekler gibi güçlerihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif silahları olmadığı için mallarına el konup paralarının iç edildiği durumlar. Donbaz’ın aktardığına göre böyle bir duruma düşmüş bir kadın mektubunda şu ifadelere yer veriyor: “Ben bugün saçı kesik bir köle olsamhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif hiç olmazsa önüme günde üç öğün yemek konurdu. Bugün durumum bundan daha beter. Hem borçlarla boğuşup hem de karnımı doyurmak zorundayım.”
"Yazının verdiği bilgi katidir"
Tüm bunları zamanımıza kadar dayanabilen tabletler aracılığıyla bilebiliyoruz. Yıllarını bu tabletleri çevirmeye adamış olan Veysal Donbazhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif “Yazı kesindir ve içindeki bilgiler katidir. Ben çeviremezsem başkası gelir çevirir” diyor. Çivi yazısının başlangıçtaki haline göre yüzde 99 çözülebilir hale geldiğini belirten Donbazhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif “Rençberlerhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif vergi memurlarıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif rahiphttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif berberhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif işçilerhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif saray görevlilerihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif belediye reisihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif valihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif polis şefi var. Bütün buların Akatça karşılıklarını bilebiliyoruz. Tüm bu düzen elinde kaç tane adamhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ne kadar mal olduğunu bilmeyi gerektiriyor” diyor. İşte bu bilgileri bizlere kadar aktaran yazı da tam da bu ihtiyaçtan doğuyor. Dolayısıyla bugün esamesi pek okunmayan katiplik mesleğinin o yıllarda çok önemli bir meslek olduğunu da söylemeden geçmeyelim.
TARİHE GEÇMİŞ İLK RÜŞVET BELGESİ
İstanbul Arkeoloji Müzesi’nin çocuk bölümünde öğrencilerle ilgili tabletler sergileniyor. Zamanın öğrencilerinin de çivi yazısını bugünkü gibi çizgi çizerekhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif heceleyerek öğrendiklerini görebiliyorsunuz. Ancak orada sergilenen öyle bir tablet var kihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif çocuğun her zaman çocukhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif öğrencinin de her zaman öğrenci olduğunu ispatlar nitelikte. Derste sıkılan öğrenci başlıyor kil tabletinin üzerine anlamsız şekiller çizip karalamaya. Kim yapmadı ki?
Prof. Samuel Noah Kramer’ın “History begins at Sumer – Tarih Sümer’le başlar” adlı kitabındahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif okul günleri başlıklı bölümde yer verdiği başka bir tabletin içeriği de oldukça ilginç. M.Ö. 4 bin yıllarına ait bir Sümer tabletinde bir baba haylazlık yapan oğluna şöyle sesleniyor: “Yaptığını beğenmiyorum. Adam ol. Hocanın önünde derslerini açhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif tabletini yaz. Seni zor işlere göndermedimhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif çift sürdürmedimhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif arazi işi yaptırmadımhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif hadi adam ol artık.” Bu sözlerin çocuğun bir kulağından girip ötekinden çıktığını daha sonraki gelişmelerden anlıyoruz. Aile öğretmeni yemeğe çağırıyorhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif karnını yerinden kalkamayacak kadar doyuruyorhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir takım elbise hediye ediyor. Öğretmen ertesi gün çocuğu “katiplik mesleğine verdiği emek ve kısa zamanda gösterdiği gelişme” karşılığında talebelerin başıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yani sınıf başkanı yapıyor. Donbaz’ın söylediğine görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bu tablet aynı zamanda tarihe geçmiş ilk rüşvet belgesi. Donbaz tüm bunları kutsal öğretmenlik mesleğini tenzih ederek söylüyor.
KAYSERİLİLERİN TİCARETTE BAŞI ÇEKMESİ BOŞUNA DEĞİL
Kuzey Irak’tahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Dicle nehri kıyısındahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bugünkü Musul civarındaki Asur şehri ve çevresinde yaşayan Asurlularhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif özellikle M.Ö. 2000 sonrası Doğu-Batı arası global ticaretten faydalanarak gelişiyor ve topraklarını genişleterek ülkelerini bir imparatorluğa dönüştürüyor. İlkçağdahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Ortadoğu’nun en büyük imparatorluklarından birinin merkezi olan Asurhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif M.Ö. 2’nci binyılın başından itibaren özellikle Anadolu’da ticari koloniler kurarak Anadolu'ya yazıyı taşıyor. Tüm bu ticari tabletlerin Kayseri ve civarından çıkması boşuna değil. Çünkü Kayseri o dönem Asur-Anadolu ticaretinin merkezinde yer alıyor. Mallar ilk Kayseri’ye geliyor ve oradan tüm Anadolu’ya yayılıyor. Yani Kayserililer bir anlamda toptancılık yapıyor.