Mehterin Tarihi

[Syst3m]

Osmanlılarda[Only Registered Users Can See Links] askerî mûsikîyi icrâ eden topluluk. Farsçada mihter olarak geçen mehter kelimesi[Only Registered Users Can See Links] ekber (en büyük)[Only Registered Users Can See Links] âzâm (pek ulu) mânâsında bir ism-i tafdildir. Kelime Türkçede mehter[Only Registered Users Can See Links] çoğulu olarak da mehterân şeklinde kullanılmıştır. Mehter[Only Registered Users Can See Links] bölüklere ayrılır[Only Registered Users Can See Links] aynı çalgı âletini çalanlar[Only Registered Users Can See Links] alemdârlar birer bölük teşkil ederlerdi. Her bölüğün “ağa” tâbir edilen bir âmiri bulunurdu. Davulcubaşına ise “Baş Mehter Ağa” denirdi. Ayrıca bir de Mehterbaşı vardı. İkinci bir mehterbaşı daha vardır ki[Only Registered Users Can See Links] bundan ayrı olup[Only Registered Users Can See Links] “Mehterân-ı Hayme” denilen Saray Çadırcılarının başıdır. Mehter teşkilatı[Only Registered Users Can See Links] “emir-i alem”e tâbiydi. Türkiye Selçukluları sultanı İkinci Gıyaseddin Mesud 1284 yılında gönderdiği bir fermanla Osman Gâziye; Eskişehir’den Yenişehir’e kadar bütün Söğüt bölgesi ve havâlisini sancak olarak verdi. Fermanla birlikte Osman Gaziye emirlik alâmeti olan “tuğ”[Only Registered Users Can See Links] “alem”[Only Registered Users Can See Links] “tabl” ve “nakkâre” de gönderilmişti. Ferman[Only Registered Users Can See Links] Osman Gâziye Eskişehir’de bir ikindi vakti takdim edildi. Osman Gâzi ayakta durarak nevbet vurdurdu (çaldırdı). Fâtih Sultan Mehmed Han zamânına kadar nevbet vurulurken pâdişahların ayakta dinlemesi âdetti. Mehter teşkilâtına bağlı iki türlü mehterhâne vardı. Biri resmî teşkilata bağlı olan çalıcı mehterler[Only Registered Users Can See Links] diğerleri esnaf mehterleriydi. Resmî mehter[Only Registered Users Can See Links] padişah mehteriydi ki[Only Registered Users Can See Links] buna “Mehterhâne-i Tabl-i Âlem-i Hassa” denirdi. Sonraları[Only Registered Users Can See Links] mehter sâdece pâdişah ve orduya âit olmaktan çıktı. Her vezir dâiresinde bir mehterhâne bulundurulması âdet oldu. Fâtih devrindeki mehterhânede dokuz zilzen (zil çalan)[Only Registered Users Can See Links] dokuz nakkârezen (kudum çalan)[Only Registered Users Can See Links] dokuz boruzen (boru çalan)[Only Registered Users Can See Links] dokuz tablzen (davul çalan)[Only Registered Users Can See Links] dokuz çavuş ve bir iç oğlan vardı. Altmış dört kişilik mehterhane takımına “dokuz kat mehter” adı verilirdi. Pâdişahın mehterleri on iki kat olurdu. On iki kat mehterhânede her çalgıdan on ikişer adet bulunurdu. Pâdişah sefere çıktığı zaman mehter takımı on iki misline çıkarılırdı. Sefer ve harp esnâsında pâdişah mehterhânesi[Only Registered Users Can See Links] saltanat sancaklarının altında durup[Only Registered Users Can See Links] nevbet vururdu. Bundan başka ikindi vakti[Only Registered Users Can See Links] Otağ-ı Hümâyûn önünde nevbet vurmak âdetti. (Bkz. Nevbet) Hükümdâr mehterleri beş vakit vururlardı. Bundan başka pâdişah cüluslarında[Only Registered Users Can See Links] kılıç alaylarında[Only Registered Users Can See Links] harplerde zafer haberi geldiği zaman ve arife dîvânlarında nevbet vurulurdu. Mehterler[Only Registered Users Can See Links] harp meydanlarında gece karanlığında bile ordugâh nöbetçilerinin uyumaması için devamlı çalar ve aynı zamanda da “yektir Allah!” diye bağırırlardı. Harp esnâsında ise[Only Registered Users Can See Links] pâdişahın veya seraskerin yanında durup[Only Registered Users Can See Links] harp boyunca askerin cesâretini arttırmak ve düşmana dehşet vermek için çalardı. Vezir mehterleri[Only Registered Users Can See Links] ikindi ve yatsı namazları kılındıktan sonra olmak üzere[Only Registered Users Can See Links] günde iki defâ vururdu. Bunlardan birincisi akşam yemeğinin ikincisi de uykunun işâretini verirdi. Sivil mehterler[Only Registered Users Can See Links] kendilerine mahsus nevbet yerlerinde yatsı namazından sonra ve sabahleyin nevbet vururlardı. Eski zamanlarda öğle yemeği[Only Registered Users Can See Links] “kuşluk” nâmıyla öğle namazından evvel; akşam yemeği de ikindi namazından sonra yenilir ve yatsı namazından sonra uykuya yatılırdı.

Mehter duâsı: Allah Allah Celilü’l-Cebbâr[Only Registered Users Can See Links] Muînü’s-Settâr[Only Registered Users Can See Links] Hâliku’l-leyli ve’n-Nehâr[Only Registered Users Can See Links] Lâyezâl[Only Registered Users Can See Links] Zü’l-Celâl[Only Registered Users Can See Links] birdir Allah! Ânın birliğine[Only Registered Users Can See Links] Resûl-ü Enbiyâ Peygamberimiz Cenâb-ı Ahmed-i Mahmûd-u Muhammed Mustafa (Bütün efrâd elleri göğsünde olmak üzere rükûa gelir gibi eğilirler[Only Registered Users Can See Links] pâdişah geldiği zaman ise sâdece baş eğer[Only Registered Users Can See Links] daha fazla eğilmezler.) Âl-i evlâd-ı Resûl-i Müctebâ imdâd-ı ruhâniyetine! Pîrân mürşidîn[Only Registered Users Can See Links] âşıkîn[Only Registered Users Can See Links] vâsilîn[Only Registered Users Can See Links] hamele-i Kur’ân[Only Registered Users Can See Links] güzeştegân[Only Registered Users Can See Links] ehl-i îmân ervâhına[Only Registered Users Can See Links] avn-ü inâyetine! Halifetü’l-İslâm es-Sultân İbni’s-Sultan bil-cümle İslâmın necât ve seâdet ve selâmetine[Only Registered Users Can See Links] pîrler[Only Registered Users Can See Links] erenler[Only Registered Users Can See Links] üçler[Only Registered Users Can See Links] yediler[Only Registered Users Can See Links] kırklar[Only Registered Users Can See Links] göçenler[Only Registered Users Can See Links] demine devrânına “Hû” diyelim “Huuu” denildikten sonra bütün mehter takımı[Only Registered Users Can See Links] davul ve zilleri şiddetli vurarak dokuz defâ “Hû” çekerlerdi. Sonunda da üç defâ kös vururlardı. Mehterin kendine has bir yürüyüşü vardır. Üç adımda bir durur[Only Registered Users Can See Links] yarım sağa ve yarım sola dönerdi. Yürüyüş esnasında mehter efrâdı[Only Registered Users Can See Links] hep bir ağızdan[Only Registered Users Can See Links] “Rahim Allah[Only Registered Users Can See Links] Kerîm Allah” derlerdi. Mehter takımının yürüyüş nizamında merasime iştirak şöyle idi: Önde çorbacıbaşı ünvânını taşıyan ve başında “üskûf” bulunan mehterân bölüğü komutanı[Only Registered Users Can See Links] onun arkasında sol tarafta zırhlı muhafızı ile birlikte yeşil sancak[Only Registered Users Can See Links] ortada istiklâl alâmeti olan ak sancak[Only Registered Users Can See Links] sağ başta ise zırhlı muhafızı ile birlikte kırmızı sancak bulunurdu. Sancakların arkasında ise üçerli koldan üç sıra hâlinde dizilmiş dokuz tuğ gelirdi. Sağ tarafta kırmızı sancağın arkasında[Only Registered Users Can See Links] Yeniçerilerin taşıdığı “hücum tuğu” yer alırdı. Tuğlardan sonra ortada mehterbaşı bulunurdu. Mehterbaşından sonra ise sıra ile; mehterin iki katı adedince çevgenler (okuyucular)[Only Registered Users Can See Links] zurnazenler[Only Registered Users Can See Links] boruzenler[Only Registered Users Can See Links] nakkârezenler[Only Registered Users Can See Links] zilzenler ve davul çalanlar gelmekteydi. En arkada ise at sırtında taşınan kös bulunmaktaydı.

[Yorgun Yürek]

Mehterin Avrupa’ya tesiri: Avrupalılarca[Only Registered Users Can See Links] on sekizinci asırdan îtibâren “Yeniçeri müziği” diye adlandırılan müzik; evvela[Only Registered Users Can See Links] benimsenmiş[Only Registered Users Can See Links] bilâhare Polonya[Only Registered Users Can See Links] sonra Avusturya ve daha sonraları bütün Avrupa’da onların tâbiriyle Yeniçeri bandoları kurulmuştur. Bestekâr Mozart ve Hayd da[Only Registered Users Can See Links] mehter mûsikîsinin tesirinde kalarak[Only Registered Users Can See Links] meşhur bestelerini meydana getirmişlerdir. Alman besteci Beethoven[Only Registered Users Can See Links] “Büyük Senfoni”sinin son bölümünü[Only Registered Users Can See Links] mehterin kös[Only Registered Users Can See Links] davul ve zurnasıyla seslendirmiştir. Beethoven[Only Registered Users Can See Links] “Türk Marşı”nı mehterin bir cenk havasından adapte etti. Avusturyalı bestekâr Mozart’ın “Türk Marşı”[Only Registered Users Can See Links] Türk askerlerinin “Allah Allah” nidâlarının[Only Registered Users Can See Links] nakarat olarak tekrarından müteşekkildir. Viyana Kraliyet orkestra Şefi Gluck bu yıllarda[Only Registered Users Can See Links] sarayda verdiği konserlerinde[Only Registered Users Can See Links] repertuvarına mehter bestelerini almış ve orkestrasında çaldırmıştır. Alman bestekâr Wagner[Only Registered Users Can See Links] bir mehter konserini dinlerken heyecanlanmış[Only Registered Users Can See Links] kendini tutamayarak “İşte mûsikî buna derler!” demiştir. Mehter mûsikîsi gibi[Only Registered Users Can See Links] mehter teşkilâtı da Avrupa’ya tesir etti. On sekizinci yüzyıl içinde önce Avusturyalılar[Only Registered Users Can See Links] sonra Prusyalılar[Only Registered Users Can See Links] daha sonra da Ruslar[Only Registered Users Can See Links] Almanlar ve Fransızlar mehter teşkilâtına benzer mızıka takımlarını kurdular. Osmanlı Devletinin ömrü boyunca[Only Registered Users Can See Links] gittikçe mükemmelleşen mehter[Only Registered Users Can See Links] Yeniçeri ocağının lağvı ile beraber yerini “Mızıka-i Hümâyûna” bıraktı.

Günümüzde mehter: Mehter[Only Registered Users Can See Links] 1911’de Ahmed Muhtar Paşa tarafından “Mehterhâne-i Hâkânî” adıyle yeniden kuruldu. 1914’te kuruluş tamamlandı. Birinci Dünyâ Harbinde Başkumandan Vekili Enver Paşanın emriyle teşkilât orduya tamîm edildi. İstiklâl Harbinde de mehterhâne hizmet verdi. Cumhûriyetin îlânından sonra[Only Registered Users Can See Links] Millî Savunma Bakanı[Only Registered Users Can See Links] mehteri saltanat alâmeti sayarak lağvetti. 1950’den sonra[Only Registered Users Can See Links] Genelkurmay Başkanı Nuri Yamut’un direktif ve desteğiyle mehterin yeniden tesisi çalışmaları başladı. 1953’te yeniden tesis edildi.