Syst3m
5 September 2009, 02:22
Efesli Heraklitos (Yunanca Hράκλειτος Herakleitos) (M.Ö.535? - 475). Anadolu'da Efes'de yaşayan Sokrat öncesi (Pre-Socratic) filozof. Efes'in yerlisi olduğu ve babasının adının Bloson olduğu gibi detaylar dışında hayatı hakkında pek az şey bilinmektedir. Batı felsefe tarihinde dinamik bir felsefi sistem ortaya koyan ilk kişidir.
Felsefesi
Heraklitos'un günümüze eserlerinden fragmanlar kalabilmiştir. Diogenes Laertius'un "Lives and Opinions of Eminent Philosophers" adlı eserinde bildirdiğine göre Heraklitos bir kitap yazmış ve bunu döneminin en büyük tapınaklarından biri olan Artemis Tapınağına adamıştı. Heraklitos doğadaki her şeyin sürekli değişim içinde olduğunu öne sürmüştür. Doğanın bilgisi için bu değişimi gözlemlemek gerekmekteydi. Felsefe tarihinde Heraklitos'un genellikle değişmez bir ilkeden söz etmediğihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ünlü bir nehirde iki kere yıkanılmaz deyişi gibi fragmanlarından bazı parçalar kullanılarak iddia edilmiş olmasına karşın Heraklitos'un her şeyde bulunan düzenleyici bir ilkeden söz etmektedir. Bu ilke Logos 'tur. Heraklitoshttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Delf mabedindeki rahibinin kehanetlerinin bir şeyi ne gizlediği ne de ifşa ettiğini sadece işaretler kullandığını söylemekte kendisi de fragmanlarında sözel yapbozlar kullanmaktahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kelime oyunları yapmaktahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif retorik ve edebiyatın türlü oyunlarından yararlanmaktadır. Onun fragmanlardan alınma şu sözü de döneminin kahinlerinin sözünden hiç de aşağı kalmayan bir gizemi bugüne taşımaktadır: "Her şeyden ortak olan şeyin bizi yönetmesine izin vermeliyiz. Logos her şeyde ortak olmasına rağmen çoğu insan sanki kendilerine özgü bir akılları varmış gibi yaşamaktadırlar." (Fragmanlar II.)
Bilgi Kuramı (Epistemolojisi)
Bilgi bakımındanhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif empirik ya da duyusal bilgiye değer veren Herakleitoshttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif aklın yol göstericiliği olmazsa gözlerin ve kulakların kötü tanıklar olduğunu öne sürerekhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif rasyonalizmin savunuculuğunu yapmıştır. Çok şey bilmeyehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ansiklopedik bir bilgiye karşı çıkmışhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif sadece çok şey bilmenin akıllı olmayı öğretmediğini söylemiştir. Siyasi alandahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif demokrasi karşıtı eğilimlerinihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif çoğunlukla geniş halk yığınlarına karşı duyduğu kuşkuyla birleştiren ve "bir kişininhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yetkin biriyse eğerhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kendisi içinhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif on bin kişiden daha değerli olduğunu" söyleyen Herakleitos'un metafiziğinin en önemli tezihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif hiç kuşku yok kihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif çatışma ve savaşın her şeyin babası olduğu düşüncesidir. Ona görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif karşıtların savaşıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif varlık ya da oluşun tek ve en önemli koşuludur. Zira bu savaş olmasaydıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif hiçbir şey varolmayacaktı. Bundan dolayıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif varlıkların doğuş ya da varlığa gelişihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif birbirlerine karşıt olan ve dolayısıyla birbirlerini varlıkta tutan karşıtların çatışmasına bağlıdır. Herakleitos kendisinden önceki filozofların boşu boşuna evrende kalıcılık ve süreklilik aradıklarınıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif oysa evrende kalıcılık bulunmayıphttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif mutlak bir değişmenin söz konusu olduğunu öne sürmüştür. Nehir akıp gittiği içinhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif o aynı nehre iki kez giremeyeceğimizi belirtir. Evrende hiçbir nesnehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif nesnelerin hiçbir özelliği yoktur kihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif değişmeden aynı kalsın. Her şey bir başka şeyin yıkımı ve ölümü sayesinde varlığa gelmekte ve daha sonra yok olup gitmektedir. Evrendeki tüm öğeler arasında sürekli bir çatışma ve savaş hali vardır ve değişmeyen tek şeyhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bu değişme halinin sonucu olan kozmik denge durumudur.
Evren Anlayışı
Ona göre tüm evren ateşten var olmuştur ve bir süre sonra yine ateşe dönecektir. Evrenin var oluşu ve yok oluşu olayı periyodik olarak sonsuz kere yinelenecektir. Evrenhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif belirli dönemlerde var olan ve yine belirli bir dönemde yok olan bir olgudur.
Heraklit'te yeni olan taraf; evrenin birden bire bir oluş ve yok oluş olgusu olarak görülmesidir. Milet okuluna göre evren özü somut olan bir şeyden; sudan ya da havadan yapılmıştırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif her şeyin özünde bu maddeler bulunur. Heraklit ise ateşi ana madde yapmaklahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif varlıkların özde bir madde değilhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir olgu olduğuna dikkat çekmiştir.
Ek Bilgiler
İoania filozoflarından dördüncüsü. Ephesos’ta (Efes) doğup yetişmiştir. Aşağı yukarı M.Ö. 540-480 yılları arasında yaşadığı hesaplandığına görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Herakleitoshttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Milet’li filozoflardan daha gençhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Ephesos’un aristokrat bir ailesinden. Yapıtı çok güç anlaşılırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif karanlık bir üslup ilehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif özdeyişler biçiminde yazılıymış. Onun için ilk çağda ona “karanlık Herakleitos” denmiştir.Yurdunun politik sosyal gelişmesinin beğenmeyip köşeye çekilenhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bu yalnızlığı içinde varlıkların özünü kavramaya çalışan Herakleitoshttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yığını hor görür. Ona göre yığın anlayışsızdırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif her şeyin dış yönüne takılıp kalırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif boş inançlar içinde yuvarlanıp gider.
Ona göre evrenin temel maddesi ateş’tir. Ateşhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bütün varolanların ilk gerçek temelidirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bütün karşıtların birliğidirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif içinde bütün karşıtların eridiği birliktir. Herakleitos şunu belirtmekten usanmaz: Evren boyuna akan bir süreçtirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif başı sonu olan bir değişmedirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif hiç durmayanhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gifbu değişme içinde kalanhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif sürüp giden hiçbir şey yoktur. “Panta rei” her şey akar: Bu onun ana görüşü. İşte ateşin ilk madde (arkhe) olduğu düşüncesine de Herakleitos buradan varıyor. Örneğinhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir tahtayı yakıp kemiren alevin yakından bakıldıktahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif boyuna ilerleyen bir süreç olduğu görülür; alevhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif tahtayı boyuna yakıp kemirirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif onu boyuna duman ve buğuya çevirir. Evren de böyle tükenmez canlı bir ateştirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif sürekli bir yanma sürecidir. Daha doğrusuhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif dönümlü(periyodik) bir süreçtir bu. Bunda sürekli olarakhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir “yokuş yukarı” çıkaranhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gifbir de “yokuş aşağı” indiren yol vardır. Evren ateşten meydana gelmiştir ve burada olup bitenlerin sonundaki “büyük yıl”da yeninden ateş tarafından kemirilecektir –yeninden doğmak için. Buhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif böylecehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif dönüşümlü olarakhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif hiç tükenmeden sürüp gider.
Bu sürekli oluş içinde durucuhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kalıcı bir şey bulduğumuzu sanırsakhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Herakleitos’a görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif buhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir yanılmadırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir aldanmadır. “Aynı ırmakta iki kez yıkanamayız. İkinci kez girdiğimizde bu ırmak büsbütün başka bir ırmaktır artık. Bu aradahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif akıp giden sular onu başka bir ırmak yapmışlardır.” Karşımızdahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif “aynı şey”in bulunduğunu sandığımız her yerde durum böyledir. Kalıcı şeyler varmış sanısına kapılmamızhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gifdeğişmenin kuralsız değil dehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif belli bir düzenehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif belli bir ölçü ve yasaya göre olması yüzündendir. Bu ölçüyehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bu yasayahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Herakleitos “logos” diyor.Evrende egemen olan yasadırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif düzen ve akıldır (logos).
Felsefesi
Heraklitos'un günümüze eserlerinden fragmanlar kalabilmiştir. Diogenes Laertius'un "Lives and Opinions of Eminent Philosophers" adlı eserinde bildirdiğine göre Heraklitos bir kitap yazmış ve bunu döneminin en büyük tapınaklarından biri olan Artemis Tapınağına adamıştı. Heraklitos doğadaki her şeyin sürekli değişim içinde olduğunu öne sürmüştür. Doğanın bilgisi için bu değişimi gözlemlemek gerekmekteydi. Felsefe tarihinde Heraklitos'un genellikle değişmez bir ilkeden söz etmediğihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ünlü bir nehirde iki kere yıkanılmaz deyişi gibi fragmanlarından bazı parçalar kullanılarak iddia edilmiş olmasına karşın Heraklitos'un her şeyde bulunan düzenleyici bir ilkeden söz etmektedir. Bu ilke Logos 'tur. Heraklitoshttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Delf mabedindeki rahibinin kehanetlerinin bir şeyi ne gizlediği ne de ifşa ettiğini sadece işaretler kullandığını söylemekte kendisi de fragmanlarında sözel yapbozlar kullanmaktahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kelime oyunları yapmaktahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif retorik ve edebiyatın türlü oyunlarından yararlanmaktadır. Onun fragmanlardan alınma şu sözü de döneminin kahinlerinin sözünden hiç de aşağı kalmayan bir gizemi bugüne taşımaktadır: "Her şeyden ortak olan şeyin bizi yönetmesine izin vermeliyiz. Logos her şeyde ortak olmasına rağmen çoğu insan sanki kendilerine özgü bir akılları varmış gibi yaşamaktadırlar." (Fragmanlar II.)
Bilgi Kuramı (Epistemolojisi)
Bilgi bakımındanhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif empirik ya da duyusal bilgiye değer veren Herakleitoshttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif aklın yol göstericiliği olmazsa gözlerin ve kulakların kötü tanıklar olduğunu öne sürerekhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif rasyonalizmin savunuculuğunu yapmıştır. Çok şey bilmeyehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ansiklopedik bir bilgiye karşı çıkmışhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif sadece çok şey bilmenin akıllı olmayı öğretmediğini söylemiştir. Siyasi alandahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif demokrasi karşıtı eğilimlerinihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif çoğunlukla geniş halk yığınlarına karşı duyduğu kuşkuyla birleştiren ve "bir kişininhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yetkin biriyse eğerhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kendisi içinhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif on bin kişiden daha değerli olduğunu" söyleyen Herakleitos'un metafiziğinin en önemli tezihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif hiç kuşku yok kihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif çatışma ve savaşın her şeyin babası olduğu düşüncesidir. Ona görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif karşıtların savaşıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif varlık ya da oluşun tek ve en önemli koşuludur. Zira bu savaş olmasaydıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif hiçbir şey varolmayacaktı. Bundan dolayıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif varlıkların doğuş ya da varlığa gelişihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif birbirlerine karşıt olan ve dolayısıyla birbirlerini varlıkta tutan karşıtların çatışmasına bağlıdır. Herakleitos kendisinden önceki filozofların boşu boşuna evrende kalıcılık ve süreklilik aradıklarınıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif oysa evrende kalıcılık bulunmayıphttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif mutlak bir değişmenin söz konusu olduğunu öne sürmüştür. Nehir akıp gittiği içinhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif o aynı nehre iki kez giremeyeceğimizi belirtir. Evrende hiçbir nesnehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif nesnelerin hiçbir özelliği yoktur kihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif değişmeden aynı kalsın. Her şey bir başka şeyin yıkımı ve ölümü sayesinde varlığa gelmekte ve daha sonra yok olup gitmektedir. Evrendeki tüm öğeler arasında sürekli bir çatışma ve savaş hali vardır ve değişmeyen tek şeyhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bu değişme halinin sonucu olan kozmik denge durumudur.
Evren Anlayışı
Ona göre tüm evren ateşten var olmuştur ve bir süre sonra yine ateşe dönecektir. Evrenin var oluşu ve yok oluşu olayı periyodik olarak sonsuz kere yinelenecektir. Evrenhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif belirli dönemlerde var olan ve yine belirli bir dönemde yok olan bir olgudur.
Heraklit'te yeni olan taraf; evrenin birden bire bir oluş ve yok oluş olgusu olarak görülmesidir. Milet okuluna göre evren özü somut olan bir şeyden; sudan ya da havadan yapılmıştırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif her şeyin özünde bu maddeler bulunur. Heraklit ise ateşi ana madde yapmaklahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif varlıkların özde bir madde değilhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir olgu olduğuna dikkat çekmiştir.
Ek Bilgiler
İoania filozoflarından dördüncüsü. Ephesos’ta (Efes) doğup yetişmiştir. Aşağı yukarı M.Ö. 540-480 yılları arasında yaşadığı hesaplandığına görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Herakleitoshttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Milet’li filozoflardan daha gençhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Ephesos’un aristokrat bir ailesinden. Yapıtı çok güç anlaşılırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif karanlık bir üslup ilehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif özdeyişler biçiminde yazılıymış. Onun için ilk çağda ona “karanlık Herakleitos” denmiştir.Yurdunun politik sosyal gelişmesinin beğenmeyip köşeye çekilenhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bu yalnızlığı içinde varlıkların özünü kavramaya çalışan Herakleitoshttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yığını hor görür. Ona göre yığın anlayışsızdırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif her şeyin dış yönüne takılıp kalırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif boş inançlar içinde yuvarlanıp gider.
Ona göre evrenin temel maddesi ateş’tir. Ateşhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bütün varolanların ilk gerçek temelidirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bütün karşıtların birliğidirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif içinde bütün karşıtların eridiği birliktir. Herakleitos şunu belirtmekten usanmaz: Evren boyuna akan bir süreçtirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif başı sonu olan bir değişmedirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif hiç durmayanhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gifbu değişme içinde kalanhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif sürüp giden hiçbir şey yoktur. “Panta rei” her şey akar: Bu onun ana görüşü. İşte ateşin ilk madde (arkhe) olduğu düşüncesine de Herakleitos buradan varıyor. Örneğinhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir tahtayı yakıp kemiren alevin yakından bakıldıktahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif boyuna ilerleyen bir süreç olduğu görülür; alevhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif tahtayı boyuna yakıp kemirirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif onu boyuna duman ve buğuya çevirir. Evren de böyle tükenmez canlı bir ateştirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif sürekli bir yanma sürecidir. Daha doğrusuhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif dönümlü(periyodik) bir süreçtir bu. Bunda sürekli olarakhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir “yokuş yukarı” çıkaranhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gifbir de “yokuş aşağı” indiren yol vardır. Evren ateşten meydana gelmiştir ve burada olup bitenlerin sonundaki “büyük yıl”da yeninden ateş tarafından kemirilecektir –yeninden doğmak için. Buhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif böylecehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif dönüşümlü olarakhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif hiç tükenmeden sürüp gider.
Bu sürekli oluş içinde durucuhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kalıcı bir şey bulduğumuzu sanırsakhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Herakleitos’a görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif buhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir yanılmadırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir aldanmadır. “Aynı ırmakta iki kez yıkanamayız. İkinci kez girdiğimizde bu ırmak büsbütün başka bir ırmaktır artık. Bu aradahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif akıp giden sular onu başka bir ırmak yapmışlardır.” Karşımızdahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif “aynı şey”in bulunduğunu sandığımız her yerde durum böyledir. Kalıcı şeyler varmış sanısına kapılmamızhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gifdeğişmenin kuralsız değil dehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif belli bir düzenehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif belli bir ölçü ve yasaya göre olması yüzündendir. Bu ölçüyehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bu yasayahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Herakleitos “logos” diyor.Evrende egemen olan yasadırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif düzen ve akıldır (logos).