Syst3m
5 September 2009, 02:22
Efesli Heraklitos (Yunanca Hράκλειτος Herakleitos) (M.Ö.535? - 475). Anadolu'da Efes'de yaşayan Sokrat öncesi (Pre-Socratic) filozof. Efes'in yerlisi olduğu ve babasının adının Bloson olduğu gibi detaylar dışında hayatı hakkında pek az şey bilinmektedir. Batı felsefe tarihinde dinamik bir felsefi sistem ortaya koyan ilk kişidir.
Felsefesi
Heraklitos'un günümüze eserlerinden fragmanlar kalabilmiştir. Diogenes Laertius'un "Lives and Opinions of Eminent Philosophers" adlı eserinde bildirdiğine göre Heraklitos bir kitap yazmış ve bunu döneminin en büyük tapınaklarından biri olan Artemis Tapınağına adamıştı. Heraklitos doğadaki her şeyin sürekli değişim içinde olduğunu öne sürmüştür. Doğanın bilgisi için bu değişimi gözlemlemek gerekmekteydi. Felsefe tarihinde Heraklitos'un genellikle değişmez bir ilkeden söz etmediği[Only Registered Users Can See Links] ünlü bir nehirde iki kere yıkanılmaz deyişi gibi fragmanlarından bazı parçalar kullanılarak iddia edilmiş olmasına karşın Heraklitos'un her şeyde bulunan düzenleyici bir ilkeden söz etmektedir. Bu ilke Logos 'tur. Heraklitos[Only Registered Users Can See Links] Delf mabedindeki rahibinin kehanetlerinin bir şeyi ne gizlediği ne de ifşa ettiğini sadece işaretler kullandığını söylemekte kendisi de fragmanlarında sözel yapbozlar kullanmakta[Only Registered Users Can See Links] kelime oyunları yapmakta[Only Registered Users Can See Links] retorik ve edebiyatın türlü oyunlarından yararlanmaktadır. Onun fragmanlardan alınma şu sözü de döneminin kahinlerinin sözünden hiç de aşağı kalmayan bir gizemi bugüne taşımaktadır: "Her şeyden ortak olan şeyin bizi yönetmesine izin vermeliyiz. Logos her şeyde ortak olmasına rağmen çoğu insan sanki kendilerine özgü bir akılları varmış gibi yaşamaktadırlar." (Fragmanlar II.)
Bilgi Kuramı (Epistemolojisi)
Bilgi bakımından[Only Registered Users Can See Links] empirik ya da duyusal bilgiye değer veren Herakleitos[Only Registered Users Can See Links] aklın yol göstericiliği olmazsa gözlerin ve kulakların kötü tanıklar olduğunu öne sürerek[Only Registered Users Can See Links] rasyonalizmin savunuculuğunu yapmıştır. Çok şey bilmeye[Only Registered Users Can See Links] ansiklopedik bir bilgiye karşı çıkmış[Only Registered Users Can See Links] sadece çok şey bilmenin akıllı olmayı öğretmediğini söylemiştir. Siyasi alanda[Only Registered Users Can See Links] demokrasi karşıtı eğilimlerini[Only Registered Users Can See Links] çoğunlukla geniş halk yığınlarına karşı duyduğu kuşkuyla birleştiren ve "bir kişinin[Only Registered Users Can See Links] yetkin biriyse eğer[Only Registered Users Can See Links] kendisi için[Only Registered Users Can See Links] on bin kişiden daha değerli olduğunu" söyleyen Herakleitos'un metafiziğinin en önemli tezi[Only Registered Users Can See Links] hiç kuşku yok ki[Only Registered Users Can See Links] çatışma ve savaşın her şeyin babası olduğu düşüncesidir. Ona göre[Only Registered Users Can See Links] karşıtların savaşı[Only Registered Users Can See Links] varlık ya da oluşun tek ve en önemli koşuludur. Zira bu savaş olmasaydı[Only Registered Users Can See Links] hiçbir şey varolmayacaktı. Bundan dolayı[Only Registered Users Can See Links] varlıkların doğuş ya da varlığa gelişi[Only Registered Users Can See Links] birbirlerine karşıt olan ve dolayısıyla birbirlerini varlıkta tutan karşıtların çatışmasına bağlıdır. Herakleitos kendisinden önceki filozofların boşu boşuna evrende kalıcılık ve süreklilik aradıklarını[Only Registered Users Can See Links] oysa evrende kalıcılık bulunmayıp[Only Registered Users Can See Links] mutlak bir değişmenin söz konusu olduğunu öne sürmüştür. Nehir akıp gittiği için[Only Registered Users Can See Links] o aynı nehre iki kez giremeyeceğimizi belirtir. Evrende hiçbir nesne[Only Registered Users Can See Links] nesnelerin hiçbir özelliği yoktur ki[Only Registered Users Can See Links] değişmeden aynı kalsın. Her şey bir başka şeyin yıkımı ve ölümü sayesinde varlığa gelmekte ve daha sonra yok olup gitmektedir. Evrendeki tüm öğeler arasında sürekli bir çatışma ve savaş hali vardır ve değişmeyen tek şey[Only Registered Users Can See Links] bu değişme halinin sonucu olan kozmik denge durumudur.
Evren Anlayışı
Ona göre tüm evren ateşten var olmuştur ve bir süre sonra yine ateşe dönecektir. Evrenin var oluşu ve yok oluşu olayı periyodik olarak sonsuz kere yinelenecektir. Evren[Only Registered Users Can See Links] belirli dönemlerde var olan ve yine belirli bir dönemde yok olan bir olgudur.
Heraklit'te yeni olan taraf; evrenin birden bire bir oluş ve yok oluş olgusu olarak görülmesidir. Milet okuluna göre evren özü somut olan bir şeyden; sudan ya da havadan yapılmıştır[Only Registered Users Can See Links] her şeyin özünde bu maddeler bulunur. Heraklit ise ateşi ana madde yapmakla[Only Registered Users Can See Links] varlıkların özde bir madde değil[Only Registered Users Can See Links] bir olgu olduğuna dikkat çekmiştir.
Ek Bilgiler
İoania filozoflarından dördüncüsü. Ephesos’ta (Efes) doğup yetişmiştir. Aşağı yukarı M.Ö. 540-480 yılları arasında yaşadığı hesaplandığına göre[Only Registered Users Can See Links] Herakleitos[Only Registered Users Can See Links] Milet’li filozoflardan daha genç[Only Registered Users Can See Links] Ephesos’un aristokrat bir ailesinden. Yapıtı çok güç anlaşılır[Only Registered Users Can See Links] karanlık bir üslup ile[Only Registered Users Can See Links] özdeyişler biçiminde yazılıymış. Onun için ilk çağda ona “karanlık Herakleitos” denmiştir.Yurdunun politik sosyal gelişmesinin beğenmeyip köşeye çekilen[Only Registered Users Can See Links] bu yalnızlığı içinde varlıkların özünü kavramaya çalışan Herakleitos[Only Registered Users Can See Links] yığını hor görür. Ona göre yığın anlayışsızdır[Only Registered Users Can See Links] her şeyin dış yönüne takılıp kalır[Only Registered Users Can See Links] boş inançlar içinde yuvarlanıp gider.
Ona göre evrenin temel maddesi ateş’tir. Ateş[Only Registered Users Can See Links] bütün varolanların ilk gerçek temelidir[Only Registered Users Can See Links] bütün karşıtların birliğidir[Only Registered Users Can See Links] içinde bütün karşıtların eridiği birliktir. Herakleitos şunu belirtmekten usanmaz: Evren boyuna akan bir süreçtir[Only Registered Users Can See Links] başı sonu olan bir değişmedir[Only Registered Users Can See Links] hiç durmayan[Only Registered Users Can See Links] değişme içinde kalan[Only Registered Users Can See Links] sürüp giden hiçbir şey yoktur. “Panta rei” her şey akar: Bu onun ana görüşü. İşte ateşin ilk madde (arkhe) olduğu düşüncesine de Herakleitos buradan varıyor. Örneğin[Only Registered Users Can See Links] bir tahtayı yakıp kemiren alevin yakından bakıldıkta[Only Registered Users Can See Links] boyuna ilerleyen bir süreç olduğu görülür; alev[Only Registered Users Can See Links] tahtayı boyuna yakıp kemirir[Only Registered Users Can See Links] onu boyuna duman ve buğuya çevirir. Evren de böyle tükenmez canlı bir ateştir[Only Registered Users Can See Links] sürekli bir yanma sürecidir. Daha doğrusu[Only Registered Users Can See Links] dönümlü(periyodik) bir süreçtir bu. Bunda sürekli olarak[Only Registered Users Can See Links] bir “yokuş yukarı” çıkaran[Only Registered Users Can See Links] de “yokuş aşağı” indiren yol vardır. Evren ateşten meydana gelmiştir ve burada olup bitenlerin sonundaki “büyük yıl”da yeninden ateş tarafından kemirilecektir –yeninden doğmak için. Bu[Only Registered Users Can See Links] böylece[Only Registered Users Can See Links] dönüşümlü olarak[Only Registered Users Can See Links] hiç tükenmeden sürüp gider.
Bu sürekli oluş içinde durucu[Only Registered Users Can See Links] kalıcı bir şey bulduğumuzu sanırsak[Only Registered Users Can See Links] Herakleitos’a göre[Only Registered Users Can See Links] bu[Only Registered Users Can See Links] bir yanılmadır[Only Registered Users Can See Links] bir aldanmadır. “Aynı ırmakta iki kez yıkanamayız. İkinci kez girdiğimizde bu ırmak büsbütün başka bir ırmaktır artık. Bu arada[Only Registered Users Can See Links] akıp giden sular onu başka bir ırmak yapmışlardır.” Karşımızda[Only Registered Users Can See Links] “aynı şey”in bulunduğunu sandığımız her yerde durum böyledir. Kalıcı şeyler varmış sanısına kapılmamız[Only Registered Users Can See Links]ğişmenin kuralsız değil de[Only Registered Users Can See Links] belli bir düzene[Only Registered Users Can See Links] belli bir ölçü ve yasaya göre olması yüzündendir. Bu ölçüye[Only Registered Users Can See Links] bu yasaya[Only Registered Users Can See Links] Herakleitos “logos” diyor.Evrende egemen olan yasadır[Only Registered Users Can See Links] düzen ve akıldır (logos).
Felsefesi
Heraklitos'un günümüze eserlerinden fragmanlar kalabilmiştir. Diogenes Laertius'un "Lives and Opinions of Eminent Philosophers" adlı eserinde bildirdiğine göre Heraklitos bir kitap yazmış ve bunu döneminin en büyük tapınaklarından biri olan Artemis Tapınağına adamıştı. Heraklitos doğadaki her şeyin sürekli değişim içinde olduğunu öne sürmüştür. Doğanın bilgisi için bu değişimi gözlemlemek gerekmekteydi. Felsefe tarihinde Heraklitos'un genellikle değişmez bir ilkeden söz etmediği[Only Registered Users Can See Links] ünlü bir nehirde iki kere yıkanılmaz deyişi gibi fragmanlarından bazı parçalar kullanılarak iddia edilmiş olmasına karşın Heraklitos'un her şeyde bulunan düzenleyici bir ilkeden söz etmektedir. Bu ilke Logos 'tur. Heraklitos[Only Registered Users Can See Links] Delf mabedindeki rahibinin kehanetlerinin bir şeyi ne gizlediği ne de ifşa ettiğini sadece işaretler kullandığını söylemekte kendisi de fragmanlarında sözel yapbozlar kullanmakta[Only Registered Users Can See Links] kelime oyunları yapmakta[Only Registered Users Can See Links] retorik ve edebiyatın türlü oyunlarından yararlanmaktadır. Onun fragmanlardan alınma şu sözü de döneminin kahinlerinin sözünden hiç de aşağı kalmayan bir gizemi bugüne taşımaktadır: "Her şeyden ortak olan şeyin bizi yönetmesine izin vermeliyiz. Logos her şeyde ortak olmasına rağmen çoğu insan sanki kendilerine özgü bir akılları varmış gibi yaşamaktadırlar." (Fragmanlar II.)
Bilgi Kuramı (Epistemolojisi)
Bilgi bakımından[Only Registered Users Can See Links] empirik ya da duyusal bilgiye değer veren Herakleitos[Only Registered Users Can See Links] aklın yol göstericiliği olmazsa gözlerin ve kulakların kötü tanıklar olduğunu öne sürerek[Only Registered Users Can See Links] rasyonalizmin savunuculuğunu yapmıştır. Çok şey bilmeye[Only Registered Users Can See Links] ansiklopedik bir bilgiye karşı çıkmış[Only Registered Users Can See Links] sadece çok şey bilmenin akıllı olmayı öğretmediğini söylemiştir. Siyasi alanda[Only Registered Users Can See Links] demokrasi karşıtı eğilimlerini[Only Registered Users Can See Links] çoğunlukla geniş halk yığınlarına karşı duyduğu kuşkuyla birleştiren ve "bir kişinin[Only Registered Users Can See Links] yetkin biriyse eğer[Only Registered Users Can See Links] kendisi için[Only Registered Users Can See Links] on bin kişiden daha değerli olduğunu" söyleyen Herakleitos'un metafiziğinin en önemli tezi[Only Registered Users Can See Links] hiç kuşku yok ki[Only Registered Users Can See Links] çatışma ve savaşın her şeyin babası olduğu düşüncesidir. Ona göre[Only Registered Users Can See Links] karşıtların savaşı[Only Registered Users Can See Links] varlık ya da oluşun tek ve en önemli koşuludur. Zira bu savaş olmasaydı[Only Registered Users Can See Links] hiçbir şey varolmayacaktı. Bundan dolayı[Only Registered Users Can See Links] varlıkların doğuş ya da varlığa gelişi[Only Registered Users Can See Links] birbirlerine karşıt olan ve dolayısıyla birbirlerini varlıkta tutan karşıtların çatışmasına bağlıdır. Herakleitos kendisinden önceki filozofların boşu boşuna evrende kalıcılık ve süreklilik aradıklarını[Only Registered Users Can See Links] oysa evrende kalıcılık bulunmayıp[Only Registered Users Can See Links] mutlak bir değişmenin söz konusu olduğunu öne sürmüştür. Nehir akıp gittiği için[Only Registered Users Can See Links] o aynı nehre iki kez giremeyeceğimizi belirtir. Evrende hiçbir nesne[Only Registered Users Can See Links] nesnelerin hiçbir özelliği yoktur ki[Only Registered Users Can See Links] değişmeden aynı kalsın. Her şey bir başka şeyin yıkımı ve ölümü sayesinde varlığa gelmekte ve daha sonra yok olup gitmektedir. Evrendeki tüm öğeler arasında sürekli bir çatışma ve savaş hali vardır ve değişmeyen tek şey[Only Registered Users Can See Links] bu değişme halinin sonucu olan kozmik denge durumudur.
Evren Anlayışı
Ona göre tüm evren ateşten var olmuştur ve bir süre sonra yine ateşe dönecektir. Evrenin var oluşu ve yok oluşu olayı periyodik olarak sonsuz kere yinelenecektir. Evren[Only Registered Users Can See Links] belirli dönemlerde var olan ve yine belirli bir dönemde yok olan bir olgudur.
Heraklit'te yeni olan taraf; evrenin birden bire bir oluş ve yok oluş olgusu olarak görülmesidir. Milet okuluna göre evren özü somut olan bir şeyden; sudan ya da havadan yapılmıştır[Only Registered Users Can See Links] her şeyin özünde bu maddeler bulunur. Heraklit ise ateşi ana madde yapmakla[Only Registered Users Can See Links] varlıkların özde bir madde değil[Only Registered Users Can See Links] bir olgu olduğuna dikkat çekmiştir.
Ek Bilgiler
İoania filozoflarından dördüncüsü. Ephesos’ta (Efes) doğup yetişmiştir. Aşağı yukarı M.Ö. 540-480 yılları arasında yaşadığı hesaplandığına göre[Only Registered Users Can See Links] Herakleitos[Only Registered Users Can See Links] Milet’li filozoflardan daha genç[Only Registered Users Can See Links] Ephesos’un aristokrat bir ailesinden. Yapıtı çok güç anlaşılır[Only Registered Users Can See Links] karanlık bir üslup ile[Only Registered Users Can See Links] özdeyişler biçiminde yazılıymış. Onun için ilk çağda ona “karanlık Herakleitos” denmiştir.Yurdunun politik sosyal gelişmesinin beğenmeyip köşeye çekilen[Only Registered Users Can See Links] bu yalnızlığı içinde varlıkların özünü kavramaya çalışan Herakleitos[Only Registered Users Can See Links] yığını hor görür. Ona göre yığın anlayışsızdır[Only Registered Users Can See Links] her şeyin dış yönüne takılıp kalır[Only Registered Users Can See Links] boş inançlar içinde yuvarlanıp gider.
Ona göre evrenin temel maddesi ateş’tir. Ateş[Only Registered Users Can See Links] bütün varolanların ilk gerçek temelidir[Only Registered Users Can See Links] bütün karşıtların birliğidir[Only Registered Users Can See Links] içinde bütün karşıtların eridiği birliktir. Herakleitos şunu belirtmekten usanmaz: Evren boyuna akan bir süreçtir[Only Registered Users Can See Links] başı sonu olan bir değişmedir[Only Registered Users Can See Links] hiç durmayan[Only Registered Users Can See Links] değişme içinde kalan[Only Registered Users Can See Links] sürüp giden hiçbir şey yoktur. “Panta rei” her şey akar: Bu onun ana görüşü. İşte ateşin ilk madde (arkhe) olduğu düşüncesine de Herakleitos buradan varıyor. Örneğin[Only Registered Users Can See Links] bir tahtayı yakıp kemiren alevin yakından bakıldıkta[Only Registered Users Can See Links] boyuna ilerleyen bir süreç olduğu görülür; alev[Only Registered Users Can See Links] tahtayı boyuna yakıp kemirir[Only Registered Users Can See Links] onu boyuna duman ve buğuya çevirir. Evren de böyle tükenmez canlı bir ateştir[Only Registered Users Can See Links] sürekli bir yanma sürecidir. Daha doğrusu[Only Registered Users Can See Links] dönümlü(periyodik) bir süreçtir bu. Bunda sürekli olarak[Only Registered Users Can See Links] bir “yokuş yukarı” çıkaran[Only Registered Users Can See Links] de “yokuş aşağı” indiren yol vardır. Evren ateşten meydana gelmiştir ve burada olup bitenlerin sonundaki “büyük yıl”da yeninden ateş tarafından kemirilecektir –yeninden doğmak için. Bu[Only Registered Users Can See Links] böylece[Only Registered Users Can See Links] dönüşümlü olarak[Only Registered Users Can See Links] hiç tükenmeden sürüp gider.
Bu sürekli oluş içinde durucu[Only Registered Users Can See Links] kalıcı bir şey bulduğumuzu sanırsak[Only Registered Users Can See Links] Herakleitos’a göre[Only Registered Users Can See Links] bu[Only Registered Users Can See Links] bir yanılmadır[Only Registered Users Can See Links] bir aldanmadır. “Aynı ırmakta iki kez yıkanamayız. İkinci kez girdiğimizde bu ırmak büsbütün başka bir ırmaktır artık. Bu arada[Only Registered Users Can See Links] akıp giden sular onu başka bir ırmak yapmışlardır.” Karşımızda[Only Registered Users Can See Links] “aynı şey”in bulunduğunu sandığımız her yerde durum böyledir. Kalıcı şeyler varmış sanısına kapılmamız[Only Registered Users Can See Links]ğişmenin kuralsız değil de[Only Registered Users Can See Links] belli bir düzene[Only Registered Users Can See Links] belli bir ölçü ve yasaya göre olması yüzündendir. Bu ölçüye[Only Registered Users Can See Links] bu yasaya[Only Registered Users Can See Links] Herakleitos “logos” diyor.Evrende egemen olan yasadır[Only Registered Users Can See Links] düzen ve akıldır (logos).