Jürgen Habermas Kimdir-Felsefesi-Sözleri-Eserleri

[Syst3m]

Jürgen Habermas (d. 18 Haziran 1929http://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Düsseldorf) Alman felsefecihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif sosyolog ve siyaset bilimci. Eleştirel kuram ve Amerikan pragmatizmi geleneğine mensuptur. En çok kuramında temellendirdiği kamusal alan (public sphere) kavramı ve iletişimsel eylemin pragmatizmi ile tanınır. Çalışmaları bazen Yeni-Marksist olarak adlandırılır; sosyal kuramın temelleri ve epistomoloji; gelişmiş kapitalst endüstri toplumu ve demokrasi analizi; eleştirel sosyal evrimci içerikte yasaların hükmü; ve çağdaş –özellikle Alman—siyaseti üzerine odaklanır. Modern liberal kurumlar içinde gömülü akılcı-eleştirel iletişim ve insanların iletişimhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif tartma ve akılcı çıkarlar peşine düşme yeteneklerinde aklın olabilirliğinehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif özgürleştirilmesine yönelik kuramsal bir sistem geliştirmiştir.

1961 yılında Marburg'da doçent oldu. 1961-1964 yılları arasında Heidelberg'de felsefe dersleri verdi. 1964 yılında Frankfurt Üniversitesi'nde felsefe ve sosyoloji profesörü oldu. 1971-1981 yıllarında Starnberg'dekihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bilim-teknik dünyasının yaşam koşullarını araştıran Max Planck Enstitüsü'nün müdürlüğünü yaptı. 1981'de Berkeley Üniversitesi'nde konuk profesör olarak bulundu. 1982 yılında Frankfurt Üniversitesi'ne profesör olarak geri döndü. 1994 yılında buradan emekli oldu ve Northwestern University'de konuk profesör olarak seminerler verdi.

Kuramı

Habermas geniş çerçeveli bir sosyal kuram ve felsefeye son derece zengin düşüncelerle uğraşmıştır:

Immanuel Kanthttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Friedrich Schellinghttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Georg Hegelhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Wilhelm Diltheyhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Edmund Husserlhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ve Hans-Georg Gadamer’in Alman felsefi düşüncesi.

Marksist gelenek – hem Karl Marks’ın düşüncesi hem de Frankfurt Okulunun eleştirel yeni-Marksist kuramıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Max Horkheimerhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Theodor Adornohttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ve Herbert Marcuse gibi.

Max Weberhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Émile Durkheimhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ve George Herbert Mead’in sosyolojik kuramları.

Ludwig Wittgensteinhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif J.L. Austinhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ve John Searle’in dilbilimsel felsefe ve konuşma etkinliği (speech act) kuramları.

Charles Sandershttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Peirce ve John Dewey’in Amerikan pragmatiklik geleneğihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ve Talcott Parsons ve Niklas Luhmann’ın sosyolojik sistemler kuramı Yeni-Kantçı düşünce.

Jürgen Habermashttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kendi en büyük başarısı olarak iletişimsel akıl ya da iletişimsel rasyonalizm kuramı ve kavramını görür. Bu akılcı gelenekten akılcılığı kişilerarası dilbilimsel iletişim yapıları içine yerleştirmesiyle ayrılırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kozmozun ya da bilme öznelinin yapılarına yerleştirmez. Bu sosyal kuramhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kapsayıcı bir evrensel ahlaki çerçeve oluştururkenhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif insan özgürleşmesi amaçlarına ilerler. Bu çerçeve evrensel pragmatiklik denilen –ki tüm konuşma eylemlerinin içsel bir telos’u (Yunanca amaç ya da hedef) vardır—karşılıklı anlayış hedefihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ve insanoğlu böyle bir anlayış getirebilecek iletişimsel yeterliliğe sahiptir tartışmasına yaslanır. Habernas bu çerçeveyihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Ludwig Wittgensteinhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif J. L. Austinhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ve John Searle’nin konuşma-eylemi (speech-act) felsefesihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif George Herbert Mead’in zihin ve kendi’nin interaktif oluşumu sosyolojik kuramıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Jean Piaget ve Lawrence Kohlberg’in ahlaki gelişim ve Heidelberg’in çalışma arkadaşı Karl-Otto Apel’ın ahlak tartımı (discourse ethics) kuramları üzerinden inşa etmiştir.

Habernashttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Kant’ınhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif aydınlanma ve demokratik sosyalizmin geleneklerini ilerletir; vurguladığı dünyayı dönüştürme gizilgücüyle ve daha insancahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif adil ve eşitlikçi topluma insanın akli gizilgücünün gerçekleştirilmesiylehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kısmen de ahlaki tartım (discourse ethics) yoluyla ulaşılmasıdır. Habernas aydınlanmamın bitmemiş bir süreç olduğunu teslim ederkenhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif düzeltilmesi ve tamamlanması gerektiğini tartışırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif atılmasını değil.

Sosyoloji içinhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Habermas’ın en büyük katkısı toplumun evrimi ve modernizasyonu hakkındaki kapsamlı kuramıdırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bir yandan iletişimsel akılcılık ve rasyonalizasyon arasındaki ayrıma ve diğer yandan stratejik/araçsal akılcılığa ve rasyonalizme odaklanır. Buhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Talcott Parsons’un bir oğrencisi Niklas Luhmann’ın ayrım-bazlı sosyal sistemler kuramınınhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif iletişimsel duruş açılı bir eleştirisini içerir.

Modernite ve sivil toplumu savunusu pekçok başkaları için bir esin kaynağı olmuşturhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ve postyapısalcılık çeşitlemelerine karşı en önemli felsefi alternatif olarak adlandırılır. Ayrıca geç kapitalizm ile ilgili de etkili bir analiz de sunmuştur.

Habermasda toplumun akılcılaşmasıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif insanlaşması ve demokratikleşmesi görüşühttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif salt insan türüne özgü iletişimsel yetkinliğinin doğasındaki akılcılık gizilgücünün kurumsallaştırılmasıdır. Habernas iletişim yetkinliğinin evrim sürecinde geliştiğine inanırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif fakat çağdaş toplumda çoğu zaman bastırılmış ya da zayıflatılmıştır; pazarhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif devlet ve örgütler gibi sosyal yaşam ana alanlarındahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif stratejik/araçsal akılsallık tarafından galebe çalınarak ve böylece yaşamdünyası yerine sistem mantığı geçirilerek.

[Yorgun Yürek]

Kamusal Alan

Jürgen Habermashttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kamusal alan (public sphere) kavramı üstüne yoğun olarak yazmıştır. 18’inci yüzyılda Fransa’daki "café"lerde (coffee houses) geçen diyalogları kullanmıştır. Politik sorunların akılcı tartışıldığı yer kamusal alandı kihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif burjuva kültürünün kahvehanelerhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif entelektüel ve edebiyat salonları ve yazılı basın gibi merkezler etrafında gelişmesiyle parlamenter demokrasi mümkün olabilmişti. Bu da Aydınlanmanın eşitlikhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif insan hakları ve adalet ideallerini ileri götürebilmişti. Halk alanında bir çeşit akılcı fikir alışverişi ve eleştirel tartışma normu kılavuzdu ve kişinin tartıştığı fikirlerin gücü kişinin kimliğinden daha önemliydi.

Habermas’a göre bu etkenlerin değişkenleri nihayetinde Aydınlanmanın burjuva halk alanının çürümesiyle sonuçlandı. En önemlisihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yapısal güçlerhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif özellikle de ticari kitle medyasıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif öyle bir durumla sonlandı ki medya daha çok bir emtia –malhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif tüketilecek bir şey oldu— halk tartışma alışveriş alanı aracı yerine.

Habermas bu alanı hem onu destekleyen gerçek bir içselyapısal hem de eleştirel politik tartımın yeşermesine yardım eden normlar ve pratikler olarak tanımlar. Kamusal alana bir kavram olarak bakmak ile tarihsel bir oluşum olarak bakmak arasında ayrım yapar. Görüşüne görehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kamusal alan fikri şu tasarımı da içerirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif özel varloluşlar bir halk varoluşu olarak beraber gidecek ve akılcı mutaalalarlahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif devleti etkileyecek karar alımlarıyla uğraşacaktır. Tarihi bir yapılanma olarak halk alanıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif aile yaşamındanhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif iş dünyasından ve devletten ayrı bir “uzam” içerir.

Baş eseri Theory of Communicative Action -İletişimsel Eylem Kuramı- (1984) kitabında ekonomik ve yönetimsel akılcılaşma güçlerinin yaptığı tek yanlı modernleşme sürecini eleştirmiştir. Habermas günlük yaşamımızda resmi sistemlerin artan müdahalelerinihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif refah devletihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif tekelci büyük şirket kapitalizmi ve kitle tüketim kültürü gelişmeleri paralelinde işlemiştir. Bu zorlayıcı eğilimler halk yaşamının gitgide daha geniş sahalarını akılcılaştırmaktadırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif bunları etkililik ve denetimin genelleştirici mantığına indirgemektedir. Rutin politik partiler ve çıkar gurupları katılımcı demokrasinin yerini alırlarhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif toplum gitgide artarak yurttaşların girdilerinden uzak düzlemlerde yönetilmektedir. Sonuç olarakhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif halk (kamusal) ile özelhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif birey ile toplumhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif sistem ile yaşamdünyası arasındaki sınırlar bozuklaşmaktadır. Demokratik halk (kamu: public) yaşamıhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yurttaşlara halkca önemli sorunları tartışabilmelerine kurumların izin verdiği yerlerde gönenebilir. “İdeal konuşma durumu”nun ("ideal speech situation") ideal bir tipini tanımlar; aktörler eşit tartışım yetenekleriyle donatılmıştırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif birbirlerinin temel toplumsal eşitliğini tanırlar ve konuşma ideoloji ya da yanlış kabullerle çarpıtılmaz.

Habermas kamusal alanın yeniden canlandırılması konusunda iyimserdir. Ulus-devleti etnik ve kültürel benzerlikler temelinde aşmakta olan politik toplumunhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif eşit haklar ve yükümlülüklü yurttaşların yasal koruma donatılı olması halindehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif yeni dönemdeki geleceği için ümitlidir. Demokrasinin bu değişkenlikli kuramı (discursive theory of democracy) öyle bi toplum gerektirir ki birlikte politik istem belirleyebilsin ve bunu yasama sistemi düzeyinde uygulayabilsin. Bu politik sistem eylemci bir kamusal alan gerektirirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif burada ortak çıkar sorunları ve siyasi konular tartışılabilirhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ve kamuoyunun gücü karar verme sürecini etkileyebilir.

Bazı önemli akademisyenler Habermas’ın kamusal alan görüşüyle ilgili çeşitli eleştiriler yapmışlardır. John Thompsonhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif University of Cambridge sosyoloji profesörühttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Habermas’ın kamusal alan görüşününhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kitlesel-medya iletişimlerindeki katlanarak büyümeden dolayı modasının geçtiğini savunur. San Diego University of California’dan Michael Schudsonhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif daha genelde tartışırhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif kamusal alan saf akılcı bağımsız tartışmanın hiçbir zaman varolmadığı bir yerdir.

Avrupa kamusal alanında laiklik ve dinin yerine dair görüşlerini dile getirdiğihttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif 2004’de yayımlanan Geçiş Zamanı adlı kitabında yer alan "Tanrı ve Dünya üzerine" başlıklı makalesinde geçen şu ifadesiyle takipçilerini şaşırtmıştır Habermas: "Batı uygarlığının dayandığı özgürlükhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif vicdanhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif insan hakları ve demokrasi kavramlarının temelinde Hıristiyanlık ve yalnızca Hıristiyanlık yatar." Ayrıca Habermas'a göre "bugün hâlâ bu temelden faydalanıyoruz - başka bir seçeneğimiz yoktur; geri kalan her şey postmodern zırvalamalardan ibarettir"

Habermas bir bilim adamı olduğu kadar halk aydını (public intellectual) olarak da ünlüdürhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif en çokhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif 1980’lerde populer basını tarihçilere (yani Ernst Noltehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Michael Stürmer ve Andreas Hillgruber) saldırmakta kullanışıylahttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ki onlar tartışılır olarak Nazi yönetimini ve soykırımı (Holocaust) genel Alman tarihinden ayrı tutmuşlarhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Nazizmi Bolşevizme bir tepki olarak açıklamışlarhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif ve Alman ordusu (Wehrmacht)’ın 2. Dunya Savaşındaki kötü ününü kısmen iyileştirmeye çalışmıştılar. Daha yeni olarakhttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif Habermas Amerikanın Irak işgaline karşı olduğunu açıklamıştır.

Başlıca eserleri


- Strukturwandel der Öffentlichkeit (1962http://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif "Kamusal Alanın Yapısal Dönüşümü");
- Erkenntnis und Interesse (1968http://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif "Bilgi ve İlgi");
- Technik und Wissenschaft als 'Ideologie' (1968http://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif "İdeoloji" Olarak Teknik ve Bilim);
- Zur Logik der Sozialwissenschaften (1970http://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif "Sosyal Bilimlerin Mantığı Üzerine");
- Theorie der Gesellschaft oder Sozialtechnologie. Was leistet die Systemforschung? (Niklas - Luhmann'la birliktehttp://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif 1971http://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif "Toplum Kuramı ya da Sosyal Teknoloji. Sistem Araştırması Neye Yarar?");
- Zur Rekonstruktion des histo- rischen Materialismus (1976http://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif "Tarihsel Materyalizmin Yeniden İnşası Üzerine");
- Theorie des kommunikativen Handelns (1981http://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif "İletişimsel Eylem Kuramı");
- Der philosophische Diskurs der Moderne (1985http://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif "Modernin Felsefî Söylemi");
- Die nachholende Revolution (1990http://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif "Arkadan Yetişen Devrim");
- Faktizität und Geltung (1992http://www.forumuz.net/images/digersmileyler/virgul.gif "Olgular ve Normlar").