MeCNuN
11 September 2009, 19:35
12 Eylül Darbesi
[Only Registered Users Can See Links] ([Only Registered Users Can See Links]) [Only Registered Users Can See Links] ([Only Registered Users Can See Links])
Genelkurmay ([Only Registered Users Can See Links]) başkanı Kenan Evren ([Only Registered Users Can See Links])'in TRT ([Only Registered Users Can See Links])'de darbe açıklaması
[Only Registered Users Can See Links] ([Only Registered Users Can See Links])
12 Eylül Darbesi veya 1980 İhtilali, Türkiye ([Only Registered Users Can See Links])'de, Türk Silahlı Kuvvetleri ([Only Registered Users Can See Links])'nin 12 Eylül ([Only Registered Users Can See Links]) 1980 ([Only Registered Users Can See Links]) günü emir komuta zinciri içinde gerçekleştirdiği askeri müdahale. 27 Mayıs 1960 darbesi ([Only Registered Users Can See Links]) ve 12 Mart 1971 muhtırasının ([Only Registered Users Can See Links]) ardından Türkiye Cumhuriyeti ([Only Registered Users Can See Links]) tarihinde silahlı kuvvetlerin yönetime üçüncü açık müdahalesi.[1] ([Only Registered Users Can See Links]_note-0) Bu müdahale ile 6. Demirel ([Only Registered Users Can See Links]) hükümeti ve Türkiye Büyük Millet Meclisi ([Only Registered Users Can See Links]) feshedildi, sendika ve derneklerin faaliyetleri durduruldu ve genel sıkıyönetim ilan edildi. 1970 ([Only Registered Users Can See Links]) sonrasında değiştirilen 1961 Anayasası ([Only Registered Users Can See Links]) tamamen rafa kaldırıldı ve Türkiye siyasetinin yeniden tasarlandığı bir askeri dönem başladı. Bu dönem yaklaşık dokuz yıl sürdü.12 Eylül 1980 ardından partiler lağvedildi, parti liderleri önce askeri üslerde gözetim altında tutuldu, ardından yargılandı. Bu durum, siyasi partilerin sürekliliği konusunda tarihsel sorunlar yaşayan Türkiye'de siyasi temsilin demokratikleşmesi önünde yeni bir engel oluşturdu, siyasi gelenekler geçici de olsa alt-üst edildi.
Politik iktidarsızlık
12 Eylül 1980 askeri darbesinin gerekçeleri arasında ülkede yaygınlaşan siyasi cinayetler, Türkiye Büyük Millet Meclisi ([Only Registered Users Can See Links])'nin birçok tur ardından Cumhurbaşkanı'nı seçememesi ve 6 Eylül ([Only Registered Users Can See Links]) günü Konya'da Necmettin Erbakan ([Only Registered Users Can See Links]) önderliğinde yapılan ve darbe liderlerinin şerîat ([Only Registered Users Can See Links]) amaçlı bir kalkışma girişimi olarak nitelediği Kudüs Mitingi ([Only Registered Users Can See Links]) gösterildi.
Ekonomik iktidarsızlık
12 Eylül öncesi dönemin son Başbakanı Süleyman Demirel ([Only Registered Users Can See Links])'in "70 sente muhtacız" sözü ile özetlenen dış ticaret açığındaki artış ve döviz darboğazı ve işsizlik, kıtlık ve işyeri anlaşmazlıkları ile yoğunlaştı.
Politik ve toplumsal şiddet olayları
Sağ - sol gerginliği bireysel ve kitlesel siyasi cinayetleri besledi.Emniyet Teşkilatı ([Only Registered Users Can See Links]) bile mensupları arasında kurulmuş olan Pol-Bir ([Only Registered Users Can See Links]) ve Pol-Der ([Only Registered Users Can See Links]) dernekleri diye ikiye bölünmüştü. Sağ ve sol siyasi hareketin önde gelen temsilcileri ve tanınmış birçok kişi sağ ve sol gruplara mensup militanlar tarafından öldürüldü. Darbe öncesinde siyasi cinayetlerin sayısı her gün 30'a yaklaşıyordu.
Dış siyaset etkenleri
NATO ([Only Registered Users Can See Links]) güney kanadının en önemli üyelerinden olan Türkiye'nin siyasi ve ekonomik iktidarsızlığı özellikle ABD tarafından gözleniyordu. 1979 yılında meydana gelen İran İslam Devrimi ([Only Registered Users Can See Links]), ardından aynı yıl içinde Sovyetler Birliği ([Only Registered Users Can See Links])'nin Afganistan ([Only Registered Users Can See Links])'ı işgal etmesi ([Only Registered Users Can See Links]) üzerine Türkiye'nin ABD politikaları için istikrarlı hale gelmesi önem kazandı.[2] ([Only Registered Users Can See Links]_note-1)
Darbe öncesi olan olayları
Darbe Öncesi Suikastları
1 Şubat ([Only Registered Users Can See Links]) 1979 ([Only Registered Users Can See Links])'da Abdi İpekçi ([Only Registered Users Can See Links]) İstanbul Teşvikiye ([Only Registered Users Can See Links])'de, 10 Eylül ([Only Registered Users Can See Links])'de Türkiye İşçi Partisi ([Only Registered Users Can See Links]) Adana eski il başkanı Ceyhun Can ([Only Registered Users Can See Links]) yazıhanesinde, Çukurova Üniversitesi ([Only Registered Users Can See Links]) Rektör Vekili Fikret Ünsal ([Only Registered Users Can See Links]) evinin önünde, 19 Eylül ([Only Registered Users Can See Links])'de Malatya Ülkü Ocakları ([Only Registered Users Can See Links]) eski başkanı Mürsel Karataş ([Only Registered Users Can See Links]) İstanbul Sultanahmet ([Only Registered Users Can See Links])'te, 28 Eylül ([Only Registered Users Can See Links])'de Adana Emniyet Müdürü Cevat Yurdakul ([Only Registered Users Can See Links]) , 19 Kasım ([Only Registered Users Can See Links])'da eski Adalet Partisi İstanbul milletvekili İlhan Darendelioğlu ([Only Registered Users Can See Links]) İstanbul Beyazıt ([Only Registered Users Can See Links])'ta, 20 Kasım ([Only Registered Users Can See Links])'da İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekan Yardımcısı Ümit Doğançay ([Only Registered Users Can See Links]) İstanbul Etiler ([Only Registered Users Can See Links]) Profesörler Sitesi'nde, 3 Aralık ([Only Registered Users Can See Links]) 1979'da, Fedai Dergisi sahibi yazar Kemal Fedai Coşkuner ([Only Registered Users Can See Links]) İzmir Agora semtinde, 7 Aralık ([Only Registered Users Can See Links])'ta İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi öğretim üyelerinden Cavit Orhan Tütengil ([Only Registered Users Can See Links]) İstanbul Levent'te, 11 Nisan ([Only Registered Users Can See Links]) 1980 ([Only Registered Users Can See Links])'de TRT İstanbul Radyosu prodüktörlerinden Ümit Kaftancıoğlu ([Only Registered Users Can See Links]), 27 Mayıs ([Only Registered Users Can See Links])'ta Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkan Yardımcısı Gün Sazak ([Only Registered Users Can See Links]) Ankara'da, 24 Haziran ([Only Registered Users Can See Links])'da Milliyetçi Hareket Partisi Gaziosmanpaşa İlçe Başkanı Ali Rıza Altınok ([Only Registered Users Can See Links]) evinde eşi ve kızıyla birlikte, 15 Temmuz ([Only Registered Users Can See Links])'da Cumhuriyet Halk Partisi İstanbul milletvekili Abdurrahman Köksaloğlu ([Only Registered Users Can See Links]) Şişli'deki işyerinde, 19 Temmuz ([Only Registered Users Can See Links])'da Eski Başbakan Nihat Erim ([Only Registered Users Can See Links]) İstanbul'da Dragos Deniz Kulübü'nden çıkarken, 22 Temmuz ([Only Registered Users Can See Links])'da Maden-İş Sandikası genel Başkanı Kemal Türkler ([Only Registered Users Can See Links]) İstanbul Merter ([Only Registered Users Can See Links]) semtinde silahlı saldırı sonucu öldürülmüştür.
27 Aralık ([Only Registered Users Can See Links]) 1979'da Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren ([Only Registered Users Can See Links]), Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin ([Only Registered Users Can See Links]), Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Bülent Ulusu ([Only Registered Users Can See Links]), Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya ([Only Registered Users Can See Links]) ile Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun ([Only Registered Users Can See Links])'un imzasını taşıyan, ülkedeki iç karışıklıkla ilgili bir uyarı mektubu Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk ([Only Registered Users Can See Links])'e gönderildi. 1 Ocak 1980'de Çankaya köşkünde Kenan Evren ve kuvvet komutanlarıyla bir görüşme yapıldı.
"Türk Silahlı Kuvvetleri ülkemizin bugünkü hayati sorunları karşısında siyasi partilerimizin bir an önce, milli menfaatlerimizi ön plana alarak, anayasamızın ilkeleri doğrultusunda ve Atatürkçü bir görüşle bir araya gelerek anarşi, terör ve bölücülük gibi devleti çökertmeye yönelik her türlü hareketlere karşı bütün önlemleri müştereken almalarını ve diğer anayasal kuruluşların da bu yönde yardımcı olmalarını ısrarla istemektedir."
[Only Registered Users Can See Links] ([Only Registered Users Can See Links]) [Only Registered Users Can See Links] ([Only Registered Users Can See Links])
Genelkurmay ([Only Registered Users Can See Links]) başkanı Kenan Evren ([Only Registered Users Can See Links])'in TRT ([Only Registered Users Can See Links])'de darbe açıklaması
[Only Registered Users Can See Links] ([Only Registered Users Can See Links])
12 Eylül Darbesi veya 1980 İhtilali, Türkiye ([Only Registered Users Can See Links])'de, Türk Silahlı Kuvvetleri ([Only Registered Users Can See Links])'nin 12 Eylül ([Only Registered Users Can See Links]) 1980 ([Only Registered Users Can See Links]) günü emir komuta zinciri içinde gerçekleştirdiği askeri müdahale. 27 Mayıs 1960 darbesi ([Only Registered Users Can See Links]) ve 12 Mart 1971 muhtırasının ([Only Registered Users Can See Links]) ardından Türkiye Cumhuriyeti ([Only Registered Users Can See Links]) tarihinde silahlı kuvvetlerin yönetime üçüncü açık müdahalesi.[1] ([Only Registered Users Can See Links]_note-0) Bu müdahale ile 6. Demirel ([Only Registered Users Can See Links]) hükümeti ve Türkiye Büyük Millet Meclisi ([Only Registered Users Can See Links]) feshedildi, sendika ve derneklerin faaliyetleri durduruldu ve genel sıkıyönetim ilan edildi. 1970 ([Only Registered Users Can See Links]) sonrasında değiştirilen 1961 Anayasası ([Only Registered Users Can See Links]) tamamen rafa kaldırıldı ve Türkiye siyasetinin yeniden tasarlandığı bir askeri dönem başladı. Bu dönem yaklaşık dokuz yıl sürdü.12 Eylül 1980 ardından partiler lağvedildi, parti liderleri önce askeri üslerde gözetim altında tutuldu, ardından yargılandı. Bu durum, siyasi partilerin sürekliliği konusunda tarihsel sorunlar yaşayan Türkiye'de siyasi temsilin demokratikleşmesi önünde yeni bir engel oluşturdu, siyasi gelenekler geçici de olsa alt-üst edildi.
Politik iktidarsızlık
12 Eylül 1980 askeri darbesinin gerekçeleri arasında ülkede yaygınlaşan siyasi cinayetler, Türkiye Büyük Millet Meclisi ([Only Registered Users Can See Links])'nin birçok tur ardından Cumhurbaşkanı'nı seçememesi ve 6 Eylül ([Only Registered Users Can See Links]) günü Konya'da Necmettin Erbakan ([Only Registered Users Can See Links]) önderliğinde yapılan ve darbe liderlerinin şerîat ([Only Registered Users Can See Links]) amaçlı bir kalkışma girişimi olarak nitelediği Kudüs Mitingi ([Only Registered Users Can See Links]) gösterildi.
Ekonomik iktidarsızlık
12 Eylül öncesi dönemin son Başbakanı Süleyman Demirel ([Only Registered Users Can See Links])'in "70 sente muhtacız" sözü ile özetlenen dış ticaret açığındaki artış ve döviz darboğazı ve işsizlik, kıtlık ve işyeri anlaşmazlıkları ile yoğunlaştı.
Politik ve toplumsal şiddet olayları
Sağ - sol gerginliği bireysel ve kitlesel siyasi cinayetleri besledi.Emniyet Teşkilatı ([Only Registered Users Can See Links]) bile mensupları arasında kurulmuş olan Pol-Bir ([Only Registered Users Can See Links]) ve Pol-Der ([Only Registered Users Can See Links]) dernekleri diye ikiye bölünmüştü. Sağ ve sol siyasi hareketin önde gelen temsilcileri ve tanınmış birçok kişi sağ ve sol gruplara mensup militanlar tarafından öldürüldü. Darbe öncesinde siyasi cinayetlerin sayısı her gün 30'a yaklaşıyordu.
Dış siyaset etkenleri
NATO ([Only Registered Users Can See Links]) güney kanadının en önemli üyelerinden olan Türkiye'nin siyasi ve ekonomik iktidarsızlığı özellikle ABD tarafından gözleniyordu. 1979 yılında meydana gelen İran İslam Devrimi ([Only Registered Users Can See Links]), ardından aynı yıl içinde Sovyetler Birliği ([Only Registered Users Can See Links])'nin Afganistan ([Only Registered Users Can See Links])'ı işgal etmesi ([Only Registered Users Can See Links]) üzerine Türkiye'nin ABD politikaları için istikrarlı hale gelmesi önem kazandı.[2] ([Only Registered Users Can See Links]_note-1)
Darbe öncesi olan olayları
Darbe Öncesi Suikastları
1 Şubat ([Only Registered Users Can See Links]) 1979 ([Only Registered Users Can See Links])'da Abdi İpekçi ([Only Registered Users Can See Links]) İstanbul Teşvikiye ([Only Registered Users Can See Links])'de, 10 Eylül ([Only Registered Users Can See Links])'de Türkiye İşçi Partisi ([Only Registered Users Can See Links]) Adana eski il başkanı Ceyhun Can ([Only Registered Users Can See Links]) yazıhanesinde, Çukurova Üniversitesi ([Only Registered Users Can See Links]) Rektör Vekili Fikret Ünsal ([Only Registered Users Can See Links]) evinin önünde, 19 Eylül ([Only Registered Users Can See Links])'de Malatya Ülkü Ocakları ([Only Registered Users Can See Links]) eski başkanı Mürsel Karataş ([Only Registered Users Can See Links]) İstanbul Sultanahmet ([Only Registered Users Can See Links])'te, 28 Eylül ([Only Registered Users Can See Links])'de Adana Emniyet Müdürü Cevat Yurdakul ([Only Registered Users Can See Links]) , 19 Kasım ([Only Registered Users Can See Links])'da eski Adalet Partisi İstanbul milletvekili İlhan Darendelioğlu ([Only Registered Users Can See Links]) İstanbul Beyazıt ([Only Registered Users Can See Links])'ta, 20 Kasım ([Only Registered Users Can See Links])'da İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekan Yardımcısı Ümit Doğançay ([Only Registered Users Can See Links]) İstanbul Etiler ([Only Registered Users Can See Links]) Profesörler Sitesi'nde, 3 Aralık ([Only Registered Users Can See Links]) 1979'da, Fedai Dergisi sahibi yazar Kemal Fedai Coşkuner ([Only Registered Users Can See Links]) İzmir Agora semtinde, 7 Aralık ([Only Registered Users Can See Links])'ta İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi öğretim üyelerinden Cavit Orhan Tütengil ([Only Registered Users Can See Links]) İstanbul Levent'te, 11 Nisan ([Only Registered Users Can See Links]) 1980 ([Only Registered Users Can See Links])'de TRT İstanbul Radyosu prodüktörlerinden Ümit Kaftancıoğlu ([Only Registered Users Can See Links]), 27 Mayıs ([Only Registered Users Can See Links])'ta Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkan Yardımcısı Gün Sazak ([Only Registered Users Can See Links]) Ankara'da, 24 Haziran ([Only Registered Users Can See Links])'da Milliyetçi Hareket Partisi Gaziosmanpaşa İlçe Başkanı Ali Rıza Altınok ([Only Registered Users Can See Links]) evinde eşi ve kızıyla birlikte, 15 Temmuz ([Only Registered Users Can See Links])'da Cumhuriyet Halk Partisi İstanbul milletvekili Abdurrahman Köksaloğlu ([Only Registered Users Can See Links]) Şişli'deki işyerinde, 19 Temmuz ([Only Registered Users Can See Links])'da Eski Başbakan Nihat Erim ([Only Registered Users Can See Links]) İstanbul'da Dragos Deniz Kulübü'nden çıkarken, 22 Temmuz ([Only Registered Users Can See Links])'da Maden-İş Sandikası genel Başkanı Kemal Türkler ([Only Registered Users Can See Links]) İstanbul Merter ([Only Registered Users Can See Links]) semtinde silahlı saldırı sonucu öldürülmüştür.
27 Aralık ([Only Registered Users Can See Links]) 1979'da Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren ([Only Registered Users Can See Links]), Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin ([Only Registered Users Can See Links]), Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Bülent Ulusu ([Only Registered Users Can See Links]), Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya ([Only Registered Users Can See Links]) ile Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun ([Only Registered Users Can See Links])'un imzasını taşıyan, ülkedeki iç karışıklıkla ilgili bir uyarı mektubu Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk ([Only Registered Users Can See Links])'e gönderildi. 1 Ocak 1980'de Çankaya köşkünde Kenan Evren ve kuvvet komutanlarıyla bir görüşme yapıldı.
"Türk Silahlı Kuvvetleri ülkemizin bugünkü hayati sorunları karşısında siyasi partilerimizin bir an önce, milli menfaatlerimizi ön plana alarak, anayasamızın ilkeleri doğrultusunda ve Atatürkçü bir görüşle bir araya gelerek anarşi, terör ve bölücülük gibi devleti çökertmeye yönelik her türlü hareketlere karşı bütün önlemleri müştereken almalarını ve diğer anayasal kuruluşların da bu yönde yardımcı olmalarını ısrarla istemektedir."