Oks - kpss - öss

[ceyLin]

Ders notları (özet), sunu ile COĞRAFYA hazırlığı.


DÜNYA
Dünyanın şekli ekvatordan şişkin, kutuplardan basıktır. Bu özel şekle Geoid denir. Bu şeklin oluşmasının sebebi, Dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüşüdür.
Kutuplar yarıçapı – 6357 km.
Ekvator yarıçapı – 6378 km. (fark 21 km)
Dünyanın Şeklinin Sonuçları:
• Güneş ışınlarının düşme açısı Ekvatordan Kutuplara doğru daralır.
• Güneş ışınlarının düşme açısına göre Sıcaklık İklim Kuşakları oluşur.
• Dünyanın dönüş hızı (çizgisel hız) kutuplara doğru azalır.
• Güneş ışınlarının atmosferde tutulma oranı Ekvatordan Kutuplara doğru artar.
• Kutuplardaki yer çekimi Ekvatordan daha fazladır.
• Ekvator çemberi, bütün meridyen ve paralellerden daha büyüktür.
• İki meridyen arasındaki uzaklık Kutuplara gidildikçe azalır (111km’den 0 km’ye)
• Termik basınç kuşakları oluşur.
• Paralellerin uzunluğu Kutuplara doğru azalır.

Dünyanın Hareketleri:

1. Dünyanın Günlük Hareketi (Eksen hareketi)
 Gece-Gündüz oluşur ve birbirini izler,
 Günlük sıcaklık farkları meydana gelir, bunun sonucunda meltem rüzgarları ve mekanik (fiziksel) çözülme meydana gelir.
 Gün içerisinde güneş ışınlarının geliş açısı değişir.
 Sürekli rüzgarlar (Alize, Batı, Kutup) ile okyanus akıntılarının yönlerinde sapmalar oluşur.
 Yerel saat farkları oluşur.
 Cisimlerin gölge boyları günün saatine göre değişir.
 Her iki yarım kürede 30º ve 60º enlemlerinde Dinamik basınç alanları oluşur.

2. Dünyanın Yıllık Hareketi (Yörünge Hareketi)
Dünya güneş etrafında bir turunu 365 gün 6 saatte tamamlar. Bu yörünge Elips şeklinde olduğu için, Dünya Güneşe yaklaşır ve uzaklaşır. Güneşe en yakın olduğu gün 3 Ocak (Günberi), en uzak olduğu gün 4 Temmuz (Günöte) dir.
Dünyanın Elipsoid Yörüngesinin Sonuçları:
• Mevsim süreleri değişir, sebebi dünyanın yörüngedeki dönüş hızıdır. Bu hız 3 Ocakta en fazla, 4 Temmuzda en azdır. (Yaz mevsimi KYK’de 94, GYK’de 89 gündür).
• Kuzey Yarım Kürede Sonbahar Ekinoks’u 2 gün gecikmeyle yaşanır(23 Eylül).
• Şubat ayı 28 gün çeker.

Eksen Eğikliği

Ekvator ile yörünge düzlemi (Ekliptik) arasında 23º27I lık açının bulunması yer ekseni ile yörünge düzlemi arasında 66º33I lık açı olmasına yol açar. Bunun sonucunda Güneş ışınlarının düşme açıları yıl içinde değişir. Sonuçları:
 Gece-Gündüz süreleri değişir.
 Mevsimler oluşur.
 Aynı anda farklı yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır.
 Bir noktaya güneş ışınlarının gelme açıları yıl içinde farklılaşır.
 Aydınlanma çemberi yıl içinde değişir.
 Dönenceler ve Kutup daireleri oluşur.
 Matematik iklim kuşakları oluşur. (Tropik, orta, kutup).
 Güneşin yıl içinde doğuş ve batış saatleri değişir.

COĞRAFİ KONUM
A. Özel Konum:
Bir Ülkenin özel konumu deyince;
* İklim özellikleri,
* Jeopolitik konumu,
* Ekonomik faaliyetleri, Bitki örtüsü (hem özel hem matematik konumun sonucudur),
* Tarım ürünleri, Ulaşımı,
* Dağları, Yükseltileri,
* Hayvan türleri hatırlanmalıdır.
B. Matematik Konum:
Bir yerin enlem ve boylam değerleri matematik konumdur. Bundan dolayı gerçekleşen sonuçlarda Matematik konumun sonuçlarıdır.
* Sıcaklık değerleri (enleme göre düzenli olarak artıp azalıyor ise) ve buna bağlı olarak bitki örtüsü,
* Kalıcı kar sınırı,
* Denizlerin tuzluluk oranı,
* Bir yerin yerel saati,
* Doğusu ile Batısı arası zaman farkı,
* Kuzey Güney arası mesafesi (iki paralel arası 111 km’dir.)

Türkiye’nin Özel Konumunun Sonuçları:

 İç kesimler kıyılara göre, kışın daha soğuk yazın daha sıcaktır.
 Batıdan Doğuya gidildikçe yükselti artar.
 Üç kıtanın birleştiği yerdedir.
 Hem Asya hem Avrupa ülkesidir.
 Önemli deniz ve kara yolları üzerindedir.
 Üç tarafı denizler ile çevrilidir.
 Orta doğu petrollerine yakındır.
 Çeşitli doğal kaynaklara ve madenlere sahiptir.
 Çeşitli iklimlerin görülmesinden dolayı, çeşitli tarım ürünleri yetişir.

Türkiye’nin Matematik Konumunun Sonuçları:

 Türkiye 36-42º K paralelleri, 26-45º D meridyenleri arasındadır.
 Kuzey Yarım Kürede ve Başlangıç Meridyeninin Doğusundadır.
 En Doğusu ile En Batısı arasında 76 dakika zaman farkı vardır.
 Kuzeyi ile Güneyi arasında yaklaşık 666 km mesafe vardır.
 Dört Mevsim belirgin olarak görülür (Orta kuşakta olmasından dolayı)


PARALEL ve MERİDYENLER
Paralellerin Özellikleri:
 90 Kuzey ve 90 Güney Yarım Kürede olmak üzere 180 tanedir.
 En büyük paralel Ekvatordur.
 İki paralel arası uzaklık 111 km’dir.
 Ekvatordan Kutuplara gidildikçe çapları ve çevreleri kısalır (Dünyanın şeklinden dolayı).
 90º paralelleri birer nokta halindedirler.
Enlemin Etkileri:
 Güneş açısının düşme açısını,
 Sıcaklığın Ekvatordan Kutuplara azalmasını,
 İklimlerin değişmesini,
 Bitki örtüsünün değişmesini,
 Ekonomik etkinliklerin şekillenmesini,
 Toprak türlerini,
 Akarsu rejimlerini,
 Kültürel özellikleri, yaşayış biçimlerini,
 Hayvan cinslerini etkiler.
Meridyenlerin Özellikleri:
 Başlangıç meridyeni, Londra’nın Greenwich kasabasından geçer.
 Bütün meridyenlerin uzunlukları eşittir.
 Aralarındaki mesafe Kutuplara gidildikçe azalır.
 Aralarındaki mesafe yalnızca Ekvatorda 111 km’dir.
 Aynı paralel üzerinde birbirine olan uzaklıkları eşittir.
 Aralarındaki zaman farkı 4 dakikadır.
 180 tane Batı-180 tane Doğu olmak üzere 360 meridyen vardır.
 Aynı meridyen üzerinde tüm noktaların yerel saatleri aynıdır.
Yerel Saat: Yerel saat şöyle belirlenir. Bir merkezde güneş yükselebileceği en yüksek noktaya ulaştığı an oranın yerel saati 12.00dir. Başka bir ifade ile yatay düzleme dikilen çubuğun gölgesinin en kısa olduğu anda saat 12.00dir. Dünya Batıdan Doğuya doğru döndüğü için yerel saat Doğuda daima ileridir. Batıda ise geridir. Yani Doğuda her zaman güneş erken doğar ve erken batar.
Ortak Saat (ulusal saat): Yerel saat sosyal ve ekonomik alanda karışıklıklara neden olduğu için ortak saat kullanılır. Herhangi bir meridyenin yerel saati esas alınıp tüm ülke için geçerli hale getirilmesine ortak saat denir.
Not: Türkiye, kış aylarında 30ºDM’nin, yaz aylarında ise 45ºDM’nin yerel saatini ortak saat olarak kullanmaktadır.


İKLİM
Geniş bir sahada, uzun yıllar (40,50 yıl) boyunca devam eden atmosfer olaylarının ortalamasına iklim denir.
İklimin insan ve çevre üzerindeki etkileri;
- İnsanların;
 Yeryüzüne dağılışını
 Ekonomik faaliyetlerini
 Kültür faaliyetleri
- Endüstrinin dağılışını
- Konut tipini ve malzemesini
- Ulaşım, Turizm, Tarım, Tarım ürünleri çeşitliliği, Toprak oluşumu, Bitki örtüsü, Akarsu ve debileri, Hayvan türleri, dış kuvvetlerin etki alanları ve dağılımları, erozyonu, denizlerin tuzluluk oranını.
Hava Durumu
Dar bir sahada, kısa süre içerisinde görülen atmosfer olaylarına denir.
İklim ve Hava Durumunun karşılaştırılması;
İklim = Geniş alanlar H.D. = Dar sahaları
İklim = Uzun süreli H.D. = Günlük olayları
İklimde = Değişkenlik az H.D. = Değişkenlik fazla
İklim = Kurak, yağışlı, soğuk. H.D. = Güneşli, rüzgarlı, yağmurlu.


Klimatoloji: Geniş sahalarda, uzun yıllar, devam eden atmosfer olaylarının ortalamalarını tespit ederek, iklim bölgelerini ve karakterlerini inceleyen bilim dalına denir.
Meteoroloji: Dar sahalarda, kısa süreli atmosfer olaylarını inceleyen bilim dalına denir.
ATMOSFER ve ÖZELLİKLERİ
Yerçekiminin etkisi ile iç içe katmanlardan meydana gelmiştir. Yoğunlukları farklıdır.
1. Troposfer: En alt tabakadır. Alt kısımlarında iklim olayları görülür. Gazların %75i buradadır.
- Azot %78, Oksijen %21, Diğer %1.
2. Stratosfer: Su buharı yoktur. İklim olayı görülmez ve sıcaklık değişimi yok gibidir (-45º). Yerçekimi azdır.,
3. Mezosfer (Şemosfer) : Hava hareketleri görülmez. İki tabaka arası Ozon tabakası vardır. (Ültraviyole ışınları burada tutulur).
4. İyonosfer: +250º kadardır. Radyo sinyallerini ileten katmandır.
5. Ekzosfer: En son ve en geniş katmandır.



Atmosferin Faydaları
 İklim olayları meydana gelir.
 Canlı yaşamı için gerekli gazları ihtiva eder.
 Güneşten gelen zararlı ışınları tutar.
 Dünyanın aşırı ısınıp-soğumasını önler.
 Dünya ile birlikte dönerek, sürtünmeden oluşabilecek yanmayı önler.
 Meteorların parçalanmasına neden olur.
 Güneşin yansıma yapmasını sağlayarak, her yeri aydınlatır.
İKLİM ELEMANLARI
A. SICAKLIK
Güneş ışığı %100;
 Bulut ve atmosferin etkisi ile % 25i uzaya,
 % 25, gölge yerlerin aydınlatılması ve gökyüzünün maviliği,
 % 15, Atmosferin emmesi ile ısınmasını sağlar,
 % 35 yeryüzüne ulaşır (% 27si yeri ısıtır, % 8i yansır).
Sıcaklık Dağılışını Etkileyen Faktörler (Sıcaklık Etmenleri)
1. Güneş Işınlarının Geliş Açısı: Güneş ışınları dik gelirse ısınma fazla olur. Bu açıyı etkileyen faktörler;
a. Dünyanın Şekli ve Enlem: Ekvatordan Kutuplara gidildikçe açı daralır.
b. Yaşanan Mevsim: Eksen eğikliğine bağlı olarak, açı mevsime göre değişir.
c. Günün Saati: Sabah, öğle, akşam farklı açılar.
d. Bakı ve Eğim: Yer şekillerinin, dağların güneşe göre konumu açı üzerinde değişim yapar.
Bakı nın etkili olduğu yamaçlarda;
 Sıcaklık daha fazladır,
 Aynı tür bitkilerin olgunlaşama süresi daha kısadır,
 Tarımın yükselti sınırı daha fazladır,
 Daimi kar üst sınırı daha fazladır,
 Orman üst sınırı daha yukarılara çıkar.
2. Güneş Işınlarının Atmosferde Aldığı Yol:
Yol uzadıkça enerji kaybı artar. Dik açı ile gelen yerlerde tutulma oranı azdır.
3. Güneşlenme Süresi:
Gündüz süresi uzun olduğunda sıcaklık değerleri yükselir. Günün en sıcak vakti öğleden sonradır.
4. Yükselti:
Troposferde, yerden yükseldikçe hava sıcaklığı her 200m’de 1º azalır. Bunun iki nedeni vardır;
 Troposferin, yerden yansıyan ışınlar ile ısınması,
 Havadaki ısıyı tutan nemin yeryüzüne yakın yerlerde yoğunlaşması.
Yükseltisi fazla olan bir yerde;
 Sıcaklık daha azdır,
 Ani sıcaklık değişimi görülür (Nem az)
 Gün içerisinde sıcaklık daha fazla yükselir, fazla düşer,
 İklim şartları karasallaşır, Bitki örtüsü cılızlaşır.
5. Kara ve Denizlerin Dağılışı:
Karalar, denizlere oranla daha fazla ve çabuk ısınır. Denizler daha az ve geç ısınır. Karaların ısınma ısısı denizlerden daha fazladır. Güneş ışınları karalar üzerinde 20 cm ile 1 m arasındaki bölüme kadar tesir ederken denizlerde güneş ışınları kırılmaya uğrayarak 200 m derinliğe kadar tesir eder. Bu durum sıcaklık değişimini yavaşlatır.
6. Nem Miktarı:
Sıcaklık farkını azaltır. Kış mevsiminde bulutlu günlerde sıcaklık değeri yüksektir. Deniz, vadi ve ovalarda sıcaklık kaybı az, dağlarda fazladır.
7.Okyanus Akıntıları:
Deniz ve Karalarda sıcaklık üzerinde etkilidirler.
a. Sıcak Okyanus Akıntıları:
Ekvator çevresinden kutuplara doğru olan akıntılardır.
- Gulf Stream: Meksika körfezinden doğar K.B.Avrupa’ya doğru gider (İngiltere, Almanya, Norveç). Termik Ekvatorun, yer Ekvatorundan sapmasına neden olur.
- Brezilya: Brezilya kıyılarından güneye doğru gider.
- Kuroşivo: Güney Çin denizinden, Japonya’nın güneyine gider.
- Alaska: ABD’nin Alaska kıyılarında görülür.
b. Soğuk Okyanus Akıntıları:
Kutup bölgelerinden Ekvatora doğru akarlar.
- Labrador: Grönland civarı Baffin Körfezinden doğar. Kanada’nın Labrador yarımadası boyunca sürüklediği sulardır. Kanada’nın doğu kıyılarında sıcaklığı düşürür.
- Kanarya: Afrika’nın K.Batı kıyılarında.
- Oyaşivo: Japonya’nın kuzey kıyılarında.
- Bengal: G.Batı Afrika kıyılarında görülür.
- Peru: G.Amerika’nın batı kıyılarında.
- Kaliforniya: K.Amerika’nın batı kıyıları.
8. Rüzgarlar:
Enlem-sıcaklık ilişkisinden ötürü Ekvatordan esen rüzgarlar sıcaklığı yükseltir. Kutuplardan esenler düşürür.
Deniz-Kara rüzgarları=Kışın ılıtıcı, yazın
serinletici,
Kara-Deniz rüzgarları=Kışın sıcaklığı düşürücü,
Yazın sıcaklığı yükseltici etki yapar.
9. Bitki Örtüsü:
Aslında bitki örtüsü sıcaklık ve yağışın bir sonucudur.
Bitki örtüsü, güneş ışınlarının bir kısmını emerek gündüz yerin fazla ısınmasını önler. Gece ise fazla soğumasını önler.

SORULAR:
1. Kuzey Amerika’nın doğu ve batı kıyılarında aynı enlemlerde bulunan iki şehrin sıcaklık ortalamalarının farklı olmasının sebebi nedir?
2. Dünyanın Termik Ekvatoru ile Yer Ekvatorunun geçtiği yerlerde sapmalar olmasının sebebi nedir?
3. Dünya üzerinde bir yerde Bakı etkisinden dolayı bir dağın hem kuzey hem güney yamacı yılın belli dönemlerinde güneş ışınlarını dike yakın bir eğimle alıyor ise bu yer dünya üzerinde nerede olabilir?
4. Kuzey yarım küre, Güney yarım küreden daha sıcaktır. Bunu sebebi ne olabilir?
5. Bir dağın yamacında bulunan A noktası -8º ve B noktası -19ºdir. A noktası 1200m de olduğuna göre B noktasının yükseltisi nedir?
6. Havadaki su buharı, ısıyı emdiğinden, havanın günlük ve yıllık sıcaklık farklarını azaltır.
Aşağıdaki illerden hangisinde sıcaklık farklılaşmasının daha az olması beklenir?
A. Ankara
B. Burdur
C. Van
D. İzmir
E. Edirne
7. Ülkemiz bölgelerinden hangisinde tarım ürünlerinin hasat önceliği ilk sıradadır?
A. Ege
B. Karadeniz
C. Marmara
D. İç Anadolu
E. Akdeniz


NÜFUS
Dünya Nüfusu
1. Asya: %58,6
2. Amerika: %13,7
3. Afrika: %11,9
4. Avrupa: %9,8
5. Avustralya: %04
Dünya Nüfus Yoğunluğu
1. Asya: 109
2. Avrupa: 100
3. Amerika: 34
4. Afrika: 20
5. Avustralya: 3
Az Nüfuslu Yerler
1. Kutuplar (Alaska, Grönland,Antartika)
2. Yüksek Dağlar
3. Çöl Bölgeleri (Gobi, Taklamakan)
4. Sık Ormanlar (Ekvator-Amazon ve Kongo)
Çok Nüfuslu Yerler
1. Muson Asya’sı
2. Deltalar ve Kıyı Ovaları
3. Avrupa
4. Kuzey Amerika’nın Doğusu
5. Japonya
Nüfus Dağılımına Etki Eden Hususlar:
İklim, Bitki Örtüsü, İş İmkanları, Yeryüzü Şekilleri, Yükselti, Enlem, Deniz, Tarihi Nedenler.
Not: Bir ülkede nüfus dağılışı, yağış, yer şekilleri gibi doğal koşullara bağımlı ise o ülke geri kalmış bir ülkedir. Bu koşullardan bağımsız bir nüfus dağılışı var ise o ülke gelişmiş bir ülkedir.
Not: Bir ülkede, tarımda verimlilik iklim koşullarına göre yıldan yıla çok farklılık gösteriyorsa o ülke gelişmemiş bir ülkedir. Tarımda sulama geliştirilirse bu durum engellenmiş olur (GAP Projesi).
NÜFUS ARTIŞI
Bir bölgede, bir yıl içerisinde doğanlar ile ölenler arasındaki sayısal farka denir.
Hızlı Nüfus Artışı İçin;
1. Uzun süren savaşların azalması,
2. Salgın hastalıkların önlenmesi,
3. Sağlık hizmetlerinin gelişmesi,
4. Beslenme koşullarının iyileşmesi,
5. İnsan ömrünün uzaması.
Nüfus Artışının Sonuçları;
1. Ülkenin kalkınma hızı azalır,
2. Eğitim sorunu,
3. Konut sorunu,
4. İşsizlik, göçler, beslenme sorunu gibi olumsuzluklar ortaya çıkar.
Not: Nüfus artışı, ölüm oranının azalması sonucu gerçekleşirse bu ülke gelişmiş bir ülkedir. Nüfus, doğum ile artarsa bu ülke geri kalmış bir ülkedir.
Gelişmiş Ülkelerin Nüfus Özellikleri:
1. Çocuk Ölümleri az olur,
2. Doğum oranı düşüktür,
3. Milli gelir fazladır,
4. Yaşlı nüfus fazla, genç nüfus azdır (bu yüzden dışarıdan işçi göçü alır-Almanya),
5. Ortalama yaşam süresi uzundur,
6. Eğitim düzeyi yüksektir,
7. Nitelikli işçi fazladır (Kalifiye eleman),
8. Kentli nüfus fazla, kırsal (köylü) nüfus azdır.
NÜFUS YOĞUNLUĞU
Birim alana düşen nüfusa nüfus yoğunluğu denir.
Türkiye’de sanayi tesislerinin olduğu yerlerde matematiksel ve fizyolojik nüfus yoğunluğu, fazla yağış alan kırsal kesimlerde ise tarımsal nüfus yoğunluğu fazladır.
1. Matematik Nüfus Yoğunluğu: Belirli sınırlar içerisindeki insan sayısının yüz ölçüme oranına denir. (Toplam nüfus / Yüz ölçüm).
2. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu: Toplam nüfusun ekili-dikili araziye oranına denir. (Toplam nüfus / Ekili-Dikili arazi).
3. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu: Sadece tarımla uğraşan nüfusun ekili dikili araziye oranına denir. En fazla tarımsal nüfus yoğunluğu Doğu Karadeniz Bölümü ile Doğu Anadolu Bölgesindedir. (Tarımla uğraşan nüfus / Ekili-Dikili arazi).
Matematiksel Nüfus Yoğunluğu Bakımından Bölgelerimiz:
1. Marmara Bölgesi (En Sık)
2. Ege Bölgesi
3. Karadeniz Bölgesi
4. Akdeniz Bölgesi
5. İç Anadolu Bölgesi
6. G.Doğu Anadolu Bölgesi
7. Doğu Anadolu Bölgesi (En büyük bölgemizdir ve en tenha bölgemizdir).
Nüfus Piramidi ve Yaş Grupları
• 0-14 yaş grubu genç nüfusu (Tüketici nüfus) belirler. Gelişmiş ülkelerde genç nüfus azdır.
• 15-64 yaş grubu (Üretici nüfus) çalışan nüfusu ifade eder. Çalışan nüfus gelişmiş ülkelerde fazla, gelişmemiş ülkelerde azdır.
• 64 ve üzeri yaş grubu yaşlı nüfusu ifade eder. Gelişmiş ülkelerde sağlık hizmeti ve beslenme şartları iyi olduğundan yaşlı nüfus fazla iken gelişmekte olan ülkelerde azdır.
Not: Bir bölgede nüfus artış oranı doğurganlık oranından fazla ise bu bölge dışarıdan göç almaktadır.
Göçlerin Nedenleri
• Sosyal Nedenler (hızlı nüfus artışı, hastalıklar, kan davaları),
• Tabii olaylar (deprem, seller, volkanik olaylar),
• Ekonomik nedenler (nüfus artışı, geçim sıkıntısı).
Ülkemizde Göçlerin Meydana Gelmesinde;
• Tarımda makineleşme (Karadeniz bölgesinde olmaz),
• Genç nüfusun fazla olmasından kaynaklanan işsizlik,
• Tarım alanlarının miras yolu ile bölünmesi,
• Kentlerde sağlık ve eğitim hizmetlerinin daha fazla olması.