Seversintabi.com Türkiye'nin En Büyük Forumu Bence Seversin Tabi

- Felsefe - Psikoloji (https://seversintabi.com/felsefe-psikoloji/)

- - Psikolojide Kavramlar (https://seversintabi.com/felsefe-psikoloji/21975-psikolojide-kavramlar.html)

Psikolojide Kavramlar

Algıda Seçicilik

Algıda seçicilik[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] insanın algı sürecinde aktif bir rol oynadığı görüşü çerçevesinde ortaya atılmış bir kavramdır. Kavram[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] insanın algı sürecinde pasif olmadığını[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] algı objesini fotoğraf gibi algılamadığını[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] görmek istediği gibi gördüğünü[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] yeni verileri mevcut kategorilerine uydurduğunu[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] önyargı ve stereo-tiplerinden etkilendiğini[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] önceki tutum ve görüşlerini destekleyici enformasyonlara duyarlı olduğunu ve benzeri hususları ifade etmektedir.

Seçici algı konusu[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] pek çok kez laboratuvar ortamında ve gerçek yaşamda incelenmiştir. Örneğin Bruner ve Postman (1949)[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] oyun kanlarıyla düzenledikleri deneyde[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bazı kartları hatalı bir renkle boyayarak[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] örneğin kırmızı sinek dörtlüsü[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] sunmuşlar ve deneklerin bu tür kartları sunuluşlarından farklı algıladıklarını (örneğin siyah sinek dörtlü veya kırmızı kupa dörtlü gibi) saptamışlardır.

H. Cantrill'in II. Dünya Savaşı öncesindeki kitle paniği incelemesi de klasik bir çalışma olarak anılabilir. Cantrill[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] savaş öncesi radyodan yayınlanan ve dünyanın Marslılar tarafından işgalini konu alan radyo piyesine insanların tepkilerini araştırmıştır. Piyesi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] radyo haberleri olarak algılayan ve Marslıların saldırısını gerçek sanarak sokaklara dökülen pek çok Amerikalı kendileriyle yapılan görüşmelerde şu tür ifadelerde bulunmuşlardır:

1) Pencereden baktım[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] cadde arabalarla doluydu; insanların kaçmakta olduğunu düşündüm[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
2) Pencereden baktım; sokakta hiç bir araba yoktu; bir yerlerde trafiğin tıkandığını düşündüm[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
3) Pencereden baktım[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] herşey eskisi gibiydi; Marslıların henüz bizim sokağa gelmediğini düşündüm[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] gibi.

Cvp: Psikolojide Kavramlar

Algısal Belirginlik

Algısal belirginlik (saliency)[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] uyaranların kendi bağlamı içinde dikkati çeken bir niteliğidir. Kognitif işlemlerde[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bir durumun bazı yanları daha çok dikkate alındığında[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] benzer durumlarda tercihen tekrar ele alınması beklenir[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bu yanlar algısal olarak belirgin (salient) veya rölyefli olarak nitelenir.

İnsanlar da kendi çevrelerinin bağlamı içinde rölyefli olabilir. Örneğin bir grupta farklı bir etnik gruptan olan kişi veya bireyin algı alanında Öne çıkan[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] kendini dayatan biri[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] algısal planda daha kabarmış[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] baskın ya da yüksek rölyefe sahip durumdadır.

Cvp: Psikolojide Kavramlar

Algısal Değişmezlikler

İnsan algısında[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] nesne algılamaya ilişkin kuvvetli eğilimin yanı sıra büyük bir istikrarlılık (stability) vardır. Bir adamın boyu size doğru yaklaştıkça değişiyor gibi görünmez[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] halbuki gözün ağtabakasına (retina) düşen imge gittikçe büyümektedir. Tabak bir açıdan bakıldığında çembere[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] diğer açıdan bakıldığında elipse benzemez; halbuki ağtabakaya düşen imgeler bunlardır.

Pencerenin önünde durduğunuzda[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bunun ağtabakadaki imgesi dikdörtgen şeklindedir; yandan baktığınızda ise imge bir yamuk şeklini alır. Ancak siz pencereyi dikdörtgen olarak görmeye devam edersiniz. Bütün bu değişik durumlar[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] nesnenin daha önce öğrenilmiş olan nitelikleriyle görüldüğünü örneklemektedir. Fiziksel uyarımdaki farklılıklara rağmen[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] nesnelerin görüntüleri algı düzeyinde değişmez kalır. Bu tür istikrarlılığa algısal değişmezlik (perceptual constancy) denir.

Şekil Değişmezliği

Yukarıda verilen tabak ve pencere örnekleri[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] şekil değişmezliği (shape constancy) ilkesiyle ilgilidir. Ne olduğunu bildiğimiz bir nesnenin şekli[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ne taraftan bakarsak bakalım hep aynı kalır. Diğer bir deyişle; değişik açılardan bakılan aşina (familiar) nesneler şekilleri bakımından değişmez olarak algılanır. Burada önemli olan aşinalıktır veya nesnenin neye benzemesi gerektiği konusundaki bilgimizdir. Herhangi bir nedenden ötürü nesneyi tanıyamamamız halinde şekil değişmezliği söz konusu olamaz.

Büyüklük Değişmezliği

Nesne uzaklaştıkça bunun ağtabakadaki imgesi gittikçe küçülür. Halbuki normal olarak insanlar nesneleri hep aynı büyüklükte görürler. Bu olaya (phenomenon) büyüklük değişmezliği (size constancy) denir. Bu değişmezlikte iki etkenin etkisi vardır. Bunlardan ilki[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] şekil değişmezliğinde de söz konusu olan[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] nesnenin aşinalığı veya kişinin nesnenin niteliği konusunda daha önce öğrendikleridir. Bir erkek erkek olarak algılanmışsa; bizden ne kadar uzakta olursa olsun[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] boyu değişmez bir biçimde algılanacaktır. Bir diğer etken uzaklıktır (distance).

Eğer bir nesne aşina değilse veya herhangi bir büyüklükte olabiliyorsa[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] örneğin bir sayfa veya kaya gibi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] büyüklük değişmezliği ancak nesnenin ne kadar uzakta olduğu bilinerek korunabilir. Bu durumda uzaklık ipuçları önem kazanır. Eğer bir derinlik ipucu şekilde olduğu gibi yapay olarak değiştirilmişse[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] büyüklük değişmezliği kaybolur. Şekilde büyük zarf daha uzakta ve bu nedenle de[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] daha "büyük" gibi görünmektedir; gerçekte ise bu zarf "küçük" zarftan daha yakındadır. Bu hilenin nasıl sağlandığı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] şeklin açıklamasında anlatılmaktadır.

Büyüklük değişmezliği[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] derinlik ipuçlarının tersine bir etki vereceği şekilde değiştirilmesiyle ortadan kalkmıştır. Bu zarflar aynı büyüklüktedir ve gerçekte "büyük" zarf "küçük" zarftan çok daha yakındadır. Daha uzakta olarak görülmesinin nedeni; bunun gri kartın[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] gri kartın da "küçük" zarfın arkasında gibi görünmesidir. Fakat gerçekte gri kart iki zarf arasında değil[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bunların arkasındadır. "Büyük" zarfın köşesi kesilmiş olduğu için bu kart "büyük" zarfın önünde gibi görünmektedir. (Fundamental Photographs.)

Parlaklık Değişmezliği

Algısal değişmezlik parlaklığın algılanılışı için de geçerlidir; nesnelerin beyazlık[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] grilik veya siyahlık dereceleri algısal düzeyde değişmezlik gösterir. Parlaklık değişmezliği (brightness constancy) nesnenin üzerine düşen ışık miktarından bağımsızdır[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] insanlar örneğin kömürü[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ay ışığında da[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] parlak güneş ışığı altında da siyah olarak görürler; aynı koşullarda kar ise daima beyaz olarak görülür. Bu olayın nedeni; algılanan parlaklığın[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] parlaklık açısından nesnenin zemine olan oranına bağlı olmasıdır. (Wallach[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] 1963). Normal hallerde bu oran[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] aydınlatma koşulu ile etkilenmeksizin hep aynı kalır. Işık miktarının azaltılması veya çoğaltılması[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] nesne ve zeminin her ikisini de daha parlak veya daha mat yapar; böylece insanlar nesnenin parlaklığını değişmez biçimde algılarlar.

Cvp: Psikolojide Kavramlar

Algısal Kabartma

Algısal kabartma veya görünür kılma kavramı (pregnance)[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Moles'ün terimleriyle belirsiz olguları anlamaya çalışan bir araştırmacının ilgilendiği olguyu çerçevelemesini ve böylece hatları az çok belirli bir biçim oluşturmasını ifade etmektedir.

Algısal kabartma[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] kavranmaya çalışılan gerçekliğin bir fon-fıgür durumuna[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] başka şeylerle kontrast haline konulmasıyla benzerlik göstermektedir ve bu anlamda kimlik algılarında önemli bir işleve sahiptir. Bu bağlamda algısal kabartma[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] kişilere kolektif kimliklerini[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] grup aidiyetlerini hatırlatmak ve bunun bir adım daha ötesinde karşıt gruplarını[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ötekini düşünmelerini ve bununla ilgili bir şeyi tartışacaklarını söylemek gibi yollardan yapılmaktadır.

Yapılan bazı deneysel çalışmalarda kişilere doğrudan kendilerini tanımlamaları söylenerek alınan kimlik tanımları ile kolektif kimlikleri hatırlatılarak alınan kimlik tanımlarının farklılaştığı görülmektedir.