donna'nın dördüncü sınıf öğrencileri geçmişte gördüğüm sınıflardan farklı değilmiş gibi görünüyorlardı. öğrenciler beş sıra olarak sıralanmiş altı sırada oturuyorlardı. öğretmen masası en önde öğrencilere bakıyordu. panoda öğrencilerin çalışmaları asılıydı. bir çok açıdan geleneksel bir ilkokul havası hissediliyordu. yine de sınıfa ilk girdiğimde bir şey bana farklı görünmüştü. belirli bir heyecan söz konusuydu. donna, emekliliğine sadece iki yıl kalmış, michigan'da küçük bir kasaba öğretmeniydi. ayrıca benim tarafımdan bölge çapında düzenlenmiş personel geliştirme projesine gönüllü olarak katkıda bulunuyordu. eğitim sürecinde öğrencilerin kendilerini iyi hissetmeleri ve yaşamlarının sorumluluğunu üstlenmeleri baz alınıyordu.



donna'nın işi eğitim sürecine katılmak ve sunulan kavramları uygulamaya koymaktı. benim işim ise, sınıf ziyaretleri yapıp, uygulamaya hız kazandırmaktı. arka sıralardan birine oturdum ve izlemeye koyuldum. bütün öğrenciler birşeyler yazıp karalıyorlardı. benim yanımda oturan on yaşındaki kız öğrenci kağıdını "ben yapamam" cümleleriyle doldurmuştu. "futbol topunu kaleye gönderemem." "üçlü sayılarla bölme işlemi yapamam. "debbie'nin beni sevmesini sağlayamam."



sayfanın yarısı dolmuştu ve yazmaktan bıkmışa benzemiyordu. kararlılıkla ve ısrarla yazmaya devam ediyordu. öğrencilerin defterlerine bakarak sıraların arasında yürümeye başladım. hepsi de cümleler yazıyorlar ve yapamadıkları şeyleri tanımlıyorlardı. "on atış üst üste yapamam." "sol alanda vuruş yapamam." "bir kurabiye ile yetinemem." o anda egzersiz bende merak uyandırdı. öğretmene ne olup bittiğini sormaya karar verdim. yanına yaklaşınca öğretmenin de yazmakla mesgul olduğunu gördüm. en iyisinin rahatsız etmemek olduğuna karar verdim. "john'un annesini zorla veliler gününe getiremem." "kızımdan arabaya benzin koymasını isteyemem." "alan'dan bileğini değil, kelimeleri kullanmasını isteyemem." öğretmenin ve öğrencilerin "yapabilirim" türü olumlu cümleler kurmak yerine neden böyle bir olumsuzluğa saplandığı düşüncesine karşı savaş verirken oturduğum sıraya geri döndüm. yeniden etrafımı izlemeye koyuldum.



öğrenciler bir on dakika daha yazmaya devam ettiler. çoğu kağıtlarını doldurmuş, başka kağıda geçmişti. donna, "elinizdeki kağıdı bitirin, ama başka bir kağıda geçmeyin." diye seslenerek egzersizin sonuna geldiklerini vurguladı. öğrencilere kağıtlarını ikiye katlamalarını ve teslim etmelerini söyledi. öğrenciler kağitlarını öğretmen masasının üzerindeki boş ayakkabı kutusunun içine koydular. bütün kağıtlar toplanınca donna kendi kağıdını da kutuya koydu. kutunun kapağını kapadı. kutuyu kolunun altına aldı ve kapıdan çıkıp koridorda ilerledi. öğrenciler öğretmenin peşinden giderken ben de öğrencilerin peşine takıldım. koridorun ortasında yürüyüş tamamlandı. donna güvenlik odasına girdi ve elinde bir kürekle dışarı çıktı. bir elinde kürek bir elinde ayakkabı kutusu öğrenciler arkasında bahçenin en uzak köşesine doğru yol aldılar. ve kazmaya başladılar. "yapamam" cümleciklerini gömeceklerdi!



kazma işlemi yaklaşık on dakika sürdü, çünkü bütün öğrenciler sırayla kazıyorlardı. çukur bir-bir buçuk metre olunca kazma işlemi sona erdi. "yapamam" cümlecikleri kutusu çukurun dibine kondu ve üzeri toprakla örtüldü. otuz bir tane on - on bir yaş çocuğu, yeni kazılmış çukurun başında bekleşiyorlardı. her birinin bir metre aşağidaki kutunun içinde en az bir sayfa süren "yapamam" cümlecikleri vardı. öğretmenin de öyle. donna, "kızlar, erkekler elele tutuşun ve başınızı eğin." diye seslendi. öğrenciler sözüne uydular. çukurun başında halka oluşturdular, elleriyle sımsıkı bir bağ oluşturdular. başlarını öne eğip beklemeye başladılar. donna konuşmasına başladı:



"arkadaşlar, bugün burada 'yapamamlar' anısına toplandık. yeryüzünde bizimle birlikteyken bir şekilde hepimizin hayatına girdi; kimimizinkine az, kimimizinkine çok... adı her okulda, her toplantı salonunda, hatta beyaz saray'da bile anıldı. 'yapamamlar'ı sonsuz uykusuna göndermeye karar verdik. erkek ve kız kardeşleri 'yapabilirim', ?yapacağim' ve 'yapıyorum' hayatlarına devam ediyorlar. onlar 'yapamamlar' kadar ünlü, güçlü ve kuvvetli değildirler. belki birgün sizin de yardımınızla dünyaya ayak izlerini bırakabilirler. ınsallah, 'yapamamlar' huzur içinde yatarlar. ınsanlar onlar olmaksızın hayatlarına devam edebilirler. amin!"



bu methiyeyi dinlerken öğrencilerin hiç birinin bugünü unutamayacaklarını düşündüm. bu aktivite oldukça sembolik bir anlam taşıyordu. gerek bilinçten, gerekse bilinç dışından asla silinmeyecek bir beyin egzersizi gibiydi. ?yapamam? cümlecikleri yazmak, onlari gömmek ve methiye dinlemek... bunların hepsi de öğretmenin gayretleri ile gerçekleşmişti. methiyenin sonunda öğrencilerini etrafında topladı ve onları sınıfa götürdü. ?yapamamlar?ın ebediyete intikalini keklerle, patlamış mısırlarla ve meyve sularıyla kutladılar. kutlamaların bir parçası olarak, donna kalınca bir kağıttan mezar taşı kesti. en üste ?yapamam?ı, en alta o günün tarihini yazdı. kağıttan yapılmış mezar taşı o yılın anısına donna'nın sınıfına asıldı. nadiren de olsa öğrencilerden biri unutup, ?yapamam? dediğinde donna bunu gösterdi. ögrenciler de böylece ?yapamamlar?ın öldüğünü hatırlayıp, yeni cümle kurmak zorunda kaldılar. donna'nın öğrencilerinden biri değildim. o benim öğrencilerimden biriydi. yine de o gün ben ondan ömür boyu unutamayacağım bir ders aldım. şimdi yıllar geçmesine rağmen, ne zaman ?yapamam? gibi bir cümle duysam, dördüncü sınıf öğrencilerinin düzenlediği cenaze merasimi gelir aklıma. ben de öğrenciler gibi ?yapamamlar?ın öldüğünü anımsarım.