Jose Ortega y Gasset Kimdir-Felsefesi-Sözleri-Eserleri

[Yorgun Yürek]

Madrid doğumlu İspanyol filozoftur.

Madrid ve Alman üniversitelerinde okudu. 1910'da doğduğu kente (Madrid) dönerek metafizik profesörü oldu. Çeşitli dergiler çıkararak İspanya'da kültür ve edebiyatı yeniden canlandırma hareketinde önemli bir isim oldu. La Revista de Occidente bu dergilerin en tanınmışıdır. İç savaşın çıkmasıyla İspanya'dan ayrılan Gasset, önce Fransa, sonra Arjantin'de yaşadı.

Yaşamının son yıllarında tekrar İspanya'ya döndü ve 1955'te Madrit'te öldü. Ne söylediği kadar nasıl söylediğine de önem veren bu İspanyol filozof, Camus'ye göre "Nietzsche'den sonra belki de en büyük Avrupalı yazar"dır.

Kültürel ve siyasi açıdan muhafazakar biri olan Gasset, tıpkı diğer varoluşçu düşünürler gibi, insan söz konusu olduğunda, özün varoluştan önce geldiğini söyler. Ona göre, taşa bir varoluş verilmiştir, onun olduğu şey olması için çarpışması, mücadele etmesi gerekmez; oysa, insan, içinde bulunduğu her anda, varoluşunu yeniden yaratmak, özünü belirlemek durumundadır.

Ek Bilgiler

José Ortega y Gasset (9 Mayıs 1883-18 Ekim 1955) Madrid ve Alman üniversitelerinde okudu. 1910’da doğduğu kente (Madrid) dönerek metafizik profesörü oldu. Çeşitli dergiler çıkararak İspanya’da kültür ve edebiyatı yeniden canlandırma hareketinde önemli bir isim oldu. La Revista de Occidente bu dergilerin en tanınmışıdır. İç savaşın çıkmasıyla İspanya’dan ayrılan Gasset, önce Fransa, sonra Arjantin’de yaşadı.

Yaşamının son yıllarında tekrar İspanya’ya döndü ve 1955’te Madrid’te öldü. Ne söylediği kadar nasıl söylediğine de önem veren bu İspanyol filozof, Camus’ye göre “Nietzsche’den sonra belki de en büyük Avrupalı yazar”dır.

Bir aficionado’dur. Bir entelektüel torero olma eğilimindedir. Bir felsefeci olarak çok fazla hayata ilişkindir. Bu yüzden hep eleştirilir. Ama o, susmak ve salt felsefe yapmak yerine hep konuşur. Her şey üzerine: Aşk, kadınlar, İspanya, Anne de Noailles’in şiiri, Roma İmparatorluğu, nüfus patlaması ve başka ne varsa.

Bir sürgün ama ülkesinin geçmişiyle, bugünüyle ve yarınıyla samimiyetle ilgili bir İspanyol: Avrupa’da da kendini evinde hisseden bir dünya insanı. Çünkü Gasset, bir âşık, bir konser izleyicisi, bir boğa güreşi meraklısı, bir magazin okuru aynı zamanda.

Başlıca yapıtları: Adán el parasío (1910: Adem Cennette), Meditaciones del Quijote (1914: Kişot Üzerine Düşünceler), El tema de nuestro tiempo (1923: Çağımızın Konusu), España invertebrada (1922: Omurgasız İspanya), La Rebelión de las masas (1929: Kitlelerin Ayaklanışı).

Gasset’nin bitiremediği büyük yapıtının derslerinde de kullandığı uzun bir bölümü, 1957’de El hombre y la gente (İnsan ve Adamlar) adıyla yayımlandı. Ortega y Gasset’nin Türkçedeki ilk kitabı 1992 yılında Tarihsel Bunalım ve İnsan adı altında bir seçki olarak Metis Yayınları’ndan çıkmıştı.

Eserleri

• - Adán el parasío (1910: Âdem Cennette)
• - Meditaciones del Quijote (1914: Kişot Üzerine Düşünceler)
• - El tema de nuestro tiempo (1923: Çağımızın Konusu),
• - España invertebrada (1922: Omurgasız İspanya)
• - La Rebelión de las masas (1929: Kitlelerin Ayaklanışı)

Gasset'nin bitiremediği büyük yapıtının derslerinde de kullandığı uzun bir bölümü, 1957'de El hombre y la gente (İnsan ve Adamlar) adıyla yayımlandı. Ortega y Gasset'nin Türkçedeki ilk kitabı 1968 yılında May Yayınları tarfından çıkarılan "Kitlelerin Ayaklanışı"dır.

Jose Ortega y Gasset'ten Seçme Sözler

• - Aşık olan bir insanın ruhu, kapalı kalmış hasta odasının kokusunu taşır - bu odanın havası, bayatlamış nefes kokusuyla doludur.
  
• - Seveni kurtarabilecek tek şey dıştan gelecek şiddetli bir şok, ona zorla dayatılacak bir tedavidir.
  
• - Aşık olduğunuzda dikkatinizi başka bir insana isteyerek yoğunlaştırırız; ama yaşamın gerektirdiği zorunluluklarda dikkatin bir yere saplanması, isteğimizin tersine dışarıdan dayatılan bir zorunluluktur.
  
• - Evin hanımı, hizmetçinin aklının başka yerde olduğuna dikkat etmeye başlayınca kızın aşık olduğunu anlar. Zavallı hizmetçinin dikkati, çevresindeki nesnelere yönelme özgürlüğünü yitirmiştir artık.
  
• - Çek onları bir kenara, sevgilim, çünkü ben uçuş halindeyim.
  
• - Nerede ortaya çıkarsa çıksın erme durumundaki coşku insanın, dünyanın ve kendisinin dışında olmasına dayanır.
  
• - İnsan sistemi kendiliğindenliğin yerine tümüyle geçebilseydi, kişiliğinin gölgeli derinliklerine dalmak için hiç bir neden kalmazdı.
  
• - İnsanın ruhsal açıdan yorumlanması, rastlantının payını ve insan yaşamına karışan mekanik olayları abartma eğilimine dayanır.