Seversintabi.com Türkiye'nin En Büyük Forumu Bence Seversin Tabi - Nicolai Hartmann Kimdir-Felsefesi-Sözleri-Eserleri

20. yüzyılın ilk yansında Alman felsefesini oldukça etkileyen[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] öğrencisi Takiyettin Mengüşoglu aracılığıyla Türkiye'deki felsefenin yol alışında da dolaylı etkileri bulunan[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] "yeni varlıkbilgisi" akımı ve öğretisinin başlıca kurucusu Alman filozof Hartmann'ın çizdiği düşünsel yörünge daha ilk bakışta çağdaşı Heidegger'inkine yakından benzemektedir.

Nitekim işe öncelikle bilgi ile bilginin temelleri sorusuna yönelik Yeni Kantçı ilgilerine son vererek başlayan Hartmann[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] daha sonra "varlıkbilgisi"[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] yani varlıkların Varlığı sorununa yönelmiştir. Ama Heidegger'in tam tersine bu bağlamda insanlara ya da "Dasein"a herhangi bir öncelik tanımamıştır. "Eleştiricilik uykusundan uyanması" ile birlikte Hartmann[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] aşkınsal idealizm[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] aşkınsal ben[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] pratik usun önceliği gibi pek çok Kantçı öğretiyi reddetmiştir.

Bilginin var olan bilgiyi üretmediğini[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bilinenleri de değiştiremeyeceğini gerekçe göstererek[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bilgi kuramının kimi Yeni Kantçılar'ın sandığı gibi felsefenin tek uğraş alanı olmadığını savunmuştur. Hartmann'a göre asıl araştırılması gereken varlık; bilinen nesneler ile o nesneleri bilenin varlığıdır. Yine de Hartmann'ın Kantçılığı bütünüyle en son anlamda reddetmediği aşağıdaki sözlerinden açıkça anlaşılmaktadır: "Filozoflar birtakım dizgeler kurmuşlar[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] belli sorunlar üzerine kafa yormuşlardır; ama tam da seçtikleri dizgeden ötürü birtakım saçma sonuçlara ulaşmışlardır. Dizgeler reddedilmelidir; onlar geçmişte kalmış şeylerdir. Ancak sorunlar ölümsüzdürler filozoflar da önerdikleri çözümlerle bu sorunlara kalıcı katkılarda bulunmuşlardır. Bu katkılardan biri Kant'ın deneyimimizin kategorilerden oluştuğu yönündeki düşüncesidir. Kategorilerin öznel oldukları çıkarımında bulunan Kant[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] deneyimimizin şeylerin kendilerine uygulanamaz olduğunu göstermiştir."

Kategorilerin hem bilişimizde hem de kendinde şeylerde bulunduklarını öne sürmesi Hartmann'ın Kant'tan ayrıldığı temel noktadır. Nitekim tam bu temel ayrılık noktasında Hartmann[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] etkileri özellikle görüngübilim geleneğinde son derece yakından duyumsanacak yeni bir varlıkbilgisinin temellerini atmıştır.

Hartmann'a göre kendilikler aralarında bir düzeyler sıradüzeni oluşturmaktadır. En alt düzeyde uzay ile nedensellik kategorilerine konu fiziksel kendilikler bulunmaktadır. Bunların üstünde organik kategorilere konu bitkiler bulunmaktadır. Bitkilerden sonra gelen[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bilinç ya da amaç gibi kategorilere konu çeşitli hayvan yaşamı formlarıdır. En sonra da toplumsal ve kültürel yaratılarıyla[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Hegel'i alıntılayarak nitelendirdiği "nesnelleşmiş tin" olarak insanlar gelmektedir. Bu düzeyler ya da varlık katmanları çeşitli biçimlerde birbirleriyle ilintilidirler ama alttaki kendilikler hiçbir zaman için üsttekileri oluşturamazlar.

Bu anlamda sözgelimi salt maddeden oluşan kendilikler bir bitkinin[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] hayvanın ya da insanın hiçbir bölümünde yer alamaz. Ne var ki bunun tam tersine yüksek bir varlık düzeyindeki kendilik daha aşağı düzeydeki bir kendilikte ya da ona karşılık gelen kategorilerde zorunlu olarak bulunmaktadır. Bu arı varlıkbilgisel ayrım doğrultusunda Hartmann[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] değerler alanını nasıl temellendirilmesi gerektiği sorusuna yönelmiştir. Nitekim Hartmann'ın felsefeye yaptığı en büyük katkı hiç kuşkusuz "değer-bilgisi" alanında kendisini göstermektedir. Hartmann[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] en genel anlamda söylenecek olursa[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] değerlerin ne Kant'ın düşündüğü gibi ussal istencin yaşamasına dayalı olarak var olduklarını[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ne de herhangi bir biçimde ahlaksal "yapmalısın" buyruğunca temellendirilebilir olduklarını düşünmektedir.

Değerler[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] aynı matematik ile mantık doğruları gibi nesnel bir özler alanı oluşturmaktadırlar; dahası aynı onlar gibi a priori olarak keşfedilmeleri olanaklıdır. Değerler bu anlamda Hartmann'a göre karmaşık sıradüzenli bir dizge oluşturmaktadır. Tıpkı varlıkbilgisinde olduğu gibi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] daha yüksek değerlerin gerçekleşimi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] daha düşük değerlerin[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] yani öncelikle ahlâksal olmayan ya da en yalınkat olan değerlerin gerçekleşimine dayalıdır. Bu anlamda Hartmann'a göre ilişki önce aile değerlerine sahip çıkılmadan ya da toplum yaşamındaki ödevler yerine getirilmeden herhangi bir biçimde "aziz" olunması olanağı yoktur.

Bununla birlikte değerler kendi aralarında bir çatışma yaşayabilirler. Nitekim böyle özel durumlarla karşılaşıldığında doğru eylemin ne olduğunu belirlemek için yapılması gereken[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] farklı değerlerle çoğunlukla birbiriyle çatışan erdemler arasında bir değer bileşimi oluşturmaktır. Değerlerin insan eylemleri olmadan gerçekleştirilmelerinin olanaklı olmadığını savunan Hartmann[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] değerlerin en son gerçekleşimine kefil olabilecek insanüstü bir güç olmadığına inanmaktadır. Bu bağlamda insanın olmadığı bir dünyada değer ile anlamın varlığı da söz konusu değildir. Eğer bunun tersi gerçek olsaydı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Hartmann'a göre insan özgürlüğü çok büyük ölçüde sınırlanmış olacaktı. Bu durumda önceden gerçekleştirilmiş değerleri gerçekleştiremeyeceğimiz gibi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] değerlerin en son anlamda gerçekleştirilmeleri de söz konusu edilemezdi; çünkü bengisel anlamda değerlerin gerçekleşmesi Tanrı'ya özgü bir yetiyi zorunlu kılacaktı.

Hartmann'ın felsefi düşünceleri ile 20. yüzyıl Alman düşünürleri arasında yakın benzerlikler söz konusudur. Sözgelimi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bir yandan Scheler gibi nesnel değerlerin varlığına inanan Hartmann[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] öte yandan Heidegger gibi varlığın bilgiden önce geldiğini düşünmektedir. Bununla birlikte aralarında birtakım ayrımlar da yok değildir. Scheler de Heidegger de kendilerini felsefenin akış yönünü değiştirme savıyla ortaya çıkmış birer devrimci olarak görmüşlerdir.

Buna karşı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Hartmann'a göre felsefe açıkça demirbaş[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] başsız sonsuz sorunların çözümüyle ilerlemektedir. Bu anlamda felsefe[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] felsefe için yapılmak zorundadır; yoksa Heidegger'in belirttiği üzere yaşama ya da var oluşa yazılmış ya da yazılacak bir önsöz değildir felsefe. Bu açıdan bakıldığında[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Hartmann için herhangi bir özne tasarımına[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] "Dasein"ın Heidegger felsefesinde taşıdığı öncelik gibi varlıkbilgisel bir öncelik tanınamaz. Heidegger düşüncelerinde yukarıdan aşağıya doğru ilerlerken[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Hartmann tam tersi yönde ilerlemeyi doğru görerek daha aşağıda olan varlık katmanlarından başlayarak giderek daha yukarıdakilere yönelen bir düşünme yordamını benimsemiştir. Sözgelişi "gerçek zaman"[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] fiziksel nesneler ile olayların meydana geldiği birlik içinde akan zamandır.

Ek Bilgiler

Nicolai Hartmann (Niklāvs Hartmanis).

1882[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Riga[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Latvia - 1950. Ünlü Alman spekülatif metafizikçisi. Bilgi ve varlık öğretisi dışında[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] insan ve insani değerleri ön plana çıkartan ahlak anlayışıyla da[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] 20. yüzyıl felsefesinin en önemli düşünürlerinden biri olan Hartmann Batı felsefesi geleneğinin[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Descartes'tan beri[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] düşünen özneden hareket ettiğini ve bunun da büyük bir yanlış olduğunu savunmuştur. Ona göre[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bağımsız bir gerçekliğe ilişkin bir kavrayış[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bene ilişkin kavrayış kadar doğrudan ve aracısızdır. Hartmann bu bağlamda tüm felsefi problemlerin ontolojik nitelikte problemler olduğunu söylemiştir; onlar[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bize verilen varlık türünü anlama yönündeki girişimlerdir. Hartmann'a göre[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bilgi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] her zaman bir nesnenin kavranmasıdır. Bu kavrayış da nesnelerin kendiliğinden bizim bilincimize düşmesiyle değil de[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] tam tersine düşünen varlık olarak öznenin kendisini aşıp nesneleri kavramasıyla gerçekleşir. Bu ise[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bir tasarım yoluyla olur. Bilgi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] nesnenin bilinçteki yansıması olan tasarımlar yoluyla gerçekleşir. Hartmann'a göre[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] tasarım her ne kadar bilginin nesnesi ile var olsa da[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] nesnenin kendisi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bilgi söz konusu olmadığı zaman bile var olmaya devam eder. Bundan dolayı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Hartmann ontolojinin bilgi kuramına değil[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] fakat bilgi kuramının ontolojiye dayandığını savunmuştur. Çünkü ona göre[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] nesnenin bilgisinin söz konusu olabilmesi için[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] önce nesnenin var olması gerekir.