Seversintabi.com Türkiye'nin En Büyük Forumu Bence Seversin Tabi - Herakleitos Kimdir-Felsefesi-Sözleri-Eserleri

Efesli Heraklitos (Yunanca Hράκλειτος Herakleitos) (M.Ö.535? - 475). Anadolu'da Efes'de yaşayan Sokrat öncesi (Pre-Socratic) filozof. Efes'in yerlisi olduğu ve babasının adının Bloson olduğu gibi detaylar dışında hayatı hakkında pek az şey bilinmektedir. Batı felsefe tarihinde dinamik bir felsefi sistem ortaya koyan ilk kişidir.

Felsefesi

Heraklitos'un günümüze eserlerinden fragmanlar kalabilmiştir. Diogenes Laertius'un "Lives and Opinions of Eminent Philosophers" adlı eserinde bildirdiğine göre Heraklitos bir kitap yazmış ve bunu döneminin en büyük tapınaklarından biri olan Artemis Tapınağına adamıştı. Heraklitos doğadaki her şeyin sürekli değişim içinde olduğunu öne sürmüştür. Doğanın bilgisi için bu değişimi gözlemlemek gerekmekteydi. Felsefe tarihinde Heraklitos'un genellikle değişmez bir ilkeden söz etmediği[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ünlü bir nehirde iki kere yıkanılmaz deyişi gibi fragmanlarından bazı parçalar kullanılarak iddia edilmiş olmasına karşın Heraklitos'un her şeyde bulunan düzenleyici bir ilkeden söz etmektedir. Bu ilke Logos 'tur. Heraklitos[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Delf mabedindeki rahibinin kehanetlerinin bir şeyi ne gizlediği ne de ifşa ettiğini sadece işaretler kullandığını söylemekte kendisi de fragmanlarında sözel yapbozlar kullanmakta[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] kelime oyunları yapmakta[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] retorik ve edebiyatın türlü oyunlarından yararlanmaktadır. Onun fragmanlardan alınma şu sözü de döneminin kahinlerinin sözünden hiç de aşağı kalmayan bir gizemi bugüne taşımaktadır: "Her şeyden ortak olan şeyin bizi yönetmesine izin vermeliyiz. Logos her şeyde ortak olmasına rağmen çoğu insan sanki kendilerine özgü bir akılları varmış gibi yaşamaktadırlar." (Fragmanlar II.)

Bilgi Kuramı (Epistemolojisi)

Bilgi bakımından[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] empirik ya da duyusal bilgiye değer veren Herakleitos[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] aklın yol göstericiliği olmazsa gözlerin ve kulakların kötü tanıklar olduğunu öne sürerek[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] rasyonalizmin savunuculuğunu yapmıştır. Çok şey bilmeye[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ansiklopedik bir bilgiye karşı çıkmış[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] sadece çok şey bilmenin akıllı olmayı öğretmediğini söylemiştir. Siyasi alanda[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] demokrasi karşıtı eğilimlerini[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] çoğunlukla geniş halk yığınlarına karşı duyduğu kuşkuyla birleştiren ve "bir kişinin[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] yetkin biriyse eğer[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] kendisi için[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] on bin kişiden daha değerli olduğunu" söyleyen Herakleitos'un metafiziğinin en önemli tezi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] hiç kuşku yok ki[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] çatışma ve savaşın her şeyin babası olduğu düşüncesidir. Ona göre[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] karşıtların savaşı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] varlık ya da oluşun tek ve en önemli koşuludur. Zira bu savaş olmasaydı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] hiçbir şey varolmayacaktı. Bundan dolayı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] varlıkların doğuş ya da varlığa gelişi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] birbirlerine karşıt olan ve dolayısıyla birbirlerini varlıkta tutan karşıtların çatışmasına bağlıdır. Herakleitos kendisinden önceki filozofların boşu boşuna evrende kalıcılık ve süreklilik aradıklarını[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] oysa evrende kalıcılık bulunmayıp[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] mutlak bir değişmenin söz konusu olduğunu öne sürmüştür. Nehir akıp gittiği için[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] o aynı nehre iki kez giremeyeceğimizi belirtir. Evrende hiçbir nesne[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] nesnelerin hiçbir özelliği yoktur ki[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] değişmeden aynı kalsın. Her şey bir başka şeyin yıkımı ve ölümü sayesinde varlığa gelmekte ve daha sonra yok olup gitmektedir. Evrendeki tüm öğeler arasında sürekli bir çatışma ve savaş hali vardır ve değişmeyen tek şey[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bu değişme halinin sonucu olan kozmik denge durumudur.

Evren Anlayışı

Ona göre tüm evren ateşten var olmuştur ve bir süre sonra yine ateşe dönecektir. Evrenin var oluşu ve yok oluşu olayı periyodik olarak sonsuz kere yinelenecektir. Evren[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] belirli dönemlerde var olan ve yine belirli bir dönemde yok olan bir olgudur.

Heraklit'te yeni olan taraf; evrenin birden bire bir oluş ve yok oluş olgusu olarak görülmesidir. Milet okuluna göre evren özü somut olan bir şeyden; sudan ya da havadan yapılmıştır[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] her şeyin özünde bu maddeler bulunur. Heraklit ise ateşi ana madde yapmakla[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] varlıkların özde bir madde değil[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bir olgu olduğuna dikkat çekmiştir.

Ek Bilgiler

İoania filozoflarından dördüncüsü. Ephesos’ta (Efes) doğup yetişmiştir. Aşağı yukarı M.Ö. 540-480 yılları arasında yaşadığı hesaplandığına göre[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Herakleitos[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Milet’li filozoflardan daha genç[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Ephesos’un aristokrat bir ailesinden. Yapıtı çok güç anlaşılır[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] karanlık bir üslup ile[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] özdeyişler biçiminde yazılıymış. Onun için ilk çağda ona “karanlık Herakleitos” denmiştir.Yurdunun politik sosyal gelişmesinin beğenmeyip köşeye çekilen[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bu yalnızlığı içinde varlıkların özünü kavramaya çalışan Herakleitos[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] yığını hor görür. Ona göre yığın anlayışsızdır[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] her şeyin dış yönüne takılıp kalır[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] boş inançlar içinde yuvarlanıp gider.

Ona göre evrenin temel maddesi ateş’tir. Ateş[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bütün varolanların ilk gerçek temelidir[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bütün karşıtların birliğidir[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] içinde bütün karşıtların eridiği birliktir. Herakleitos şunu belirtmekten usanmaz: Evren boyuna akan bir süreçtir[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] başı sonu olan bir değişmedir[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] hiç durmayan[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]bu değişme içinde kalan[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] sürüp giden hiçbir şey yoktur. “Panta rei” her şey akar: Bu onun ana görüşü. İşte ateşin ilk madde (arkhe) olduğu düşüncesine de Herakleitos buradan varıyor. Örneğin[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bir tahtayı yakıp kemiren alevin yakından bakıldıkta[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] boyuna ilerleyen bir süreç olduğu görülür; alev[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] tahtayı boyuna yakıp kemirir[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] onu boyuna duman ve buğuya çevirir. Evren de böyle tükenmez canlı bir ateştir[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] sürekli bir yanma sürecidir. Daha doğrusu[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] dönümlü(periyodik) bir süreçtir bu. Bunda sürekli olarak[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bir “yokuş yukarı” çıkaran[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]bir de “yokuş aşağı” indiren yol vardır. Evren ateşten meydana gelmiştir ve burada olup bitenlerin sonundaki “büyük yıl”da yeninden ateş tarafından kemirilecektir –yeninden doğmak için. Bu[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] böylece[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] dönüşümlü olarak[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] hiç tükenmeden sürüp gider.

Bu sürekli oluş içinde durucu[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] kalıcı bir şey bulduğumuzu sanırsak[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Herakleitos’a göre[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bu[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bir yanılmadır[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bir aldanmadır. “Aynı ırmakta iki kez yıkanamayız. İkinci kez girdiğimizde bu ırmak büsbütün başka bir ırmaktır artık. Bu arada[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] akıp giden sular onu başka bir ırmak yapmışlardır.” Karşımızda[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] “aynı şey”in bulunduğunu sandığımız her yerde durum böyledir. Kalıcı şeyler varmış sanısına kapılmamız[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]değişmenin kuralsız değil de[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] belli bir düzene[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] belli bir ölçü ve yasaya göre olması yüzündendir. Bu ölçüye[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bu yasaya[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Herakleitos “logos” diyor.Evrende egemen olan yasadır[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] düzen ve akıldır (logos).