Seversintabi.com Türkiye'nin En Büyük Forumu Bence Seversin Tabi - Jürgen Habermas Kimdir-Felsefesi-Sözleri-Eserleri

Jürgen Habermas (d. 18 Haziran 1929[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Düsseldorf) Alman felsefeci[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] sosyolog ve siyaset bilimci. Eleştirel kuram ve Amerikan pragmatizmi geleneğine mensuptur. En çok kuramında temellendirdiği kamusal alan (public sphere) kavramı ve iletişimsel eylemin pragmatizmi ile tanınır. Çalışmaları bazen Yeni-Marksist olarak adlandırılır; sosyal kuramın temelleri ve epistomoloji; gelişmiş kapitalst endüstri toplumu ve demokrasi analizi; eleştirel sosyal evrimci içerikte yasaların hükmü; ve çağdaş –özellikle Alman—siyaseti üzerine odaklanır. Modern liberal kurumlar içinde gömülü akılcı-eleştirel iletişim ve insanların iletişim[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] tartma ve akılcı çıkarlar peşine düşme yeteneklerinde aklın olabilirliğine[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] özgürleştirilmesine yönelik kuramsal bir sistem geliştirmiştir.

1961 yılında Marburg'da doçent oldu. 1961-1964 yılları arasında Heidelberg'de felsefe dersleri verdi. 1964 yılında Frankfurt Üniversitesi'nde felsefe ve sosyoloji profesörü oldu. 1971-1981 yıllarında Starnberg'deki[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bilim-teknik dünyasının yaşam koşullarını araştıran Max Planck Enstitüsü'nün müdürlüğünü yaptı. 1981'de Berkeley Üniversitesi'nde konuk profesör olarak bulundu. 1982 yılında Frankfurt Üniversitesi'ne profesör olarak geri döndü. 1994 yılında buradan emekli oldu ve Northwestern University'de konuk profesör olarak seminerler verdi.

Kuramı

Habermas geniş çerçeveli bir sosyal kuram ve felsefeye son derece zengin düşüncelerle uğraşmıştır:

Immanuel Kant[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Friedrich Schelling[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Georg Hegel[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Wilhelm Dilthey[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Edmund Husserl[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ve Hans-Georg Gadamer’in Alman felsefi düşüncesi.

Marksist gelenek – hem Karl Marks’ın düşüncesi hem de Frankfurt Okulunun eleştirel yeni-Marksist kuramı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Max Horkheimer[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Theodor Adorno[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ve Herbert Marcuse gibi.

Max Weber[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Émile Durkheim[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ve George Herbert Mead’in sosyolojik kuramları.

Ludwig Wittgenstein[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] J.L. Austin[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ve John Searle’in dilbilimsel felsefe ve konuşma etkinliği (speech act) kuramları.

Charles Sanders[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Peirce ve John Dewey’in Amerikan pragmatiklik geleneği[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ve Talcott Parsons ve Niklas Luhmann’ın sosyolojik sistemler kuramı Yeni-Kantçı düşünce.

Jürgen Habermas[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] kendi en büyük başarısı olarak iletişimsel akıl ya da iletişimsel rasyonalizm kuramı ve kavramını görür. Bu akılcı gelenekten akılcılığı kişilerarası dilbilimsel iletişim yapıları içine yerleştirmesiyle ayrılır[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] kozmozun ya da bilme öznelinin yapılarına yerleştirmez. Bu sosyal kuram[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] kapsayıcı bir evrensel ahlaki çerçeve oluştururken[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] insan özgürleşmesi amaçlarına ilerler. Bu çerçeve evrensel pragmatiklik denilen –ki tüm konuşma eylemlerinin içsel bir telos’u (Yunanca amaç ya da hedef) vardır—karşılıklı anlayış hedefi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ve insanoğlu böyle bir anlayış getirebilecek iletişimsel yeterliliğe sahiptir tartışmasına yaslanır. Habernas bu çerçeveyi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Ludwig Wittgenstein[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] J. L. Austin[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ve John Searle’nin konuşma-eylemi (speech-act) felsefesi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] George Herbert Mead’in zihin ve kendi’nin interaktif oluşumu sosyolojik kuramı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Jean Piaget ve Lawrence Kohlberg’in ahlaki gelişim ve Heidelberg’in çalışma arkadaşı Karl-Otto Apel’ın ahlak tartımı (discourse ethics) kuramları üzerinden inşa etmiştir.

Habernas[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Kant’ın[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] aydınlanma ve demokratik sosyalizmin geleneklerini ilerletir; vurguladığı dünyayı dönüştürme gizilgücüyle ve daha insanca[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] adil ve eşitlikçi topluma insanın akli gizilgücünün gerçekleştirilmesiyle[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] kısmen de ahlaki tartım (discourse ethics) yoluyla ulaşılmasıdır. Habernas aydınlanmamın bitmemiş bir süreç olduğunu teslim ederken[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] düzeltilmesi ve tamamlanması gerektiğini tartışır[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] atılmasını değil.

Sosyoloji için[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Habermas’ın en büyük katkısı toplumun evrimi ve modernizasyonu hakkındaki kapsamlı kuramıdır[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bir yandan iletişimsel akılcılık ve rasyonalizasyon arasındaki ayrıma ve diğer yandan stratejik/araçsal akılcılığa ve rasyonalizme odaklanır. Bu[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Talcott Parsons’un bir oğrencisi Niklas Luhmann’ın ayrım-bazlı sosyal sistemler kuramının[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] iletişimsel duruş açılı bir eleştirisini içerir.

Modernite ve sivil toplumu savunusu pekçok başkaları için bir esin kaynağı olmuştur[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ve postyapısalcılık çeşitlemelerine karşı en önemli felsefi alternatif olarak adlandırılır. Ayrıca geç kapitalizm ile ilgili de etkili bir analiz de sunmuştur.

Habermasda toplumun akılcılaşması[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] insanlaşması ve demokratikleşmesi görüşü[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] salt insan türüne özgü iletişimsel yetkinliğinin doğasındaki akılcılık gizilgücünün kurumsallaştırılmasıdır. Habernas iletişim yetkinliğinin evrim sürecinde geliştiğine inanır[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] fakat çağdaş toplumda çoğu zaman bastırılmış ya da zayıflatılmıştır; pazar[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] devlet ve örgütler gibi sosyal yaşam ana alanlarında[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] stratejik/araçsal akılsallık tarafından galebe çalınarak ve böylece yaşamdünyası yerine sistem mantığı geçirilerek.

Kamusal Alan

Jürgen Habermas[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] kamusal alan (public sphere) kavramı üstüne yoğun olarak yazmıştır. 18’inci yüzyılda Fransa’daki "café"lerde (coffee houses) geçen diyalogları kullanmıştır. Politik sorunların akılcı tartışıldığı yer kamusal alandı ki[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] burjuva kültürünün kahvehaneler[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] entelektüel ve edebiyat salonları ve yazılı basın gibi merkezler etrafında gelişmesiyle parlamenter demokrasi mümkün olabilmişti. Bu da Aydınlanmanın eşitlik[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] insan hakları ve adalet ideallerini ileri götürebilmişti. Halk alanında bir çeşit akılcı fikir alışverişi ve eleştirel tartışma normu kılavuzdu ve kişinin tartıştığı fikirlerin gücü kişinin kimliğinden daha önemliydi.

Habermas’a göre bu etkenlerin değişkenleri nihayetinde Aydınlanmanın burjuva halk alanının çürümesiyle sonuçlandı. En önemlisi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] yapısal güçler[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] özellikle de ticari kitle medyası[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] öyle bir durumla sonlandı ki medya daha çok bir emtia –mal[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] tüketilecek bir şey oldu— halk tartışma alışveriş alanı aracı yerine.

Habermas bu alanı hem onu destekleyen gerçek bir içselyapısal hem de eleştirel politik tartımın yeşermesine yardım eden normlar ve pratikler olarak tanımlar. Kamusal alana bir kavram olarak bakmak ile tarihsel bir oluşum olarak bakmak arasında ayrım yapar. Görüşüne göre[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] kamusal alan fikri şu tasarımı da içerir[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] özel varloluşlar bir halk varoluşu olarak beraber gidecek ve akılcı mutaalalarla[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] devleti etkileyecek karar alımlarıyla uğraşacaktır. Tarihi bir yapılanma olarak halk alanı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] aile yaşamından[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] iş dünyasından ve devletten ayrı bir “uzam” içerir.

Baş eseri Theory of Communicative Action -İletişimsel Eylem Kuramı- (1984) kitabında ekonomik ve yönetimsel akılcılaşma güçlerinin yaptığı tek yanlı modernleşme sürecini eleştirmiştir. Habermas günlük yaşamımızda resmi sistemlerin artan müdahalelerini[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] refah devleti[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] tekelci büyük şirket kapitalizmi ve kitle tüketim kültürü gelişmeleri paralelinde işlemiştir. Bu zorlayıcı eğilimler halk yaşamının gitgide daha geniş sahalarını akılcılaştırmaktadır[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] bunları etkililik ve denetimin genelleştirici mantığına indirgemektedir. Rutin politik partiler ve çıkar gurupları katılımcı demokrasinin yerini alırlar[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] toplum gitgide artarak yurttaşların girdilerinden uzak düzlemlerde yönetilmektedir. Sonuç olarak[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] halk (kamusal) ile özel[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] birey ile toplum[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] sistem ile yaşamdünyası arasındaki sınırlar bozuklaşmaktadır. Demokratik halk (kamu: public) yaşamı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] yurttaşlara halkca önemli sorunları tartışabilmelerine kurumların izin verdiği yerlerde gönenebilir. “İdeal konuşma durumu”nun ("ideal speech situation") ideal bir tipini tanımlar; aktörler eşit tartışım yetenekleriyle donatılmıştır[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] birbirlerinin temel toplumsal eşitliğini tanırlar ve konuşma ideoloji ya da yanlış kabullerle çarpıtılmaz.

Habermas kamusal alanın yeniden canlandırılması konusunda iyimserdir. Ulus-devleti etnik ve kültürel benzerlikler temelinde aşmakta olan politik toplumun[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] eşit haklar ve yükümlülüklü yurttaşların yasal koruma donatılı olması halinde[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] yeni dönemdeki geleceği için ümitlidir. Demokrasinin bu değişkenlikli kuramı (discursive theory of democracy) öyle bi toplum gerektirir ki birlikte politik istem belirleyebilsin ve bunu yasama sistemi düzeyinde uygulayabilsin. Bu politik sistem eylemci bir kamusal alan gerektirir[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] burada ortak çıkar sorunları ve siyasi konular tartışılabilir[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ve kamuoyunun gücü karar verme sürecini etkileyebilir.

Bazı önemli akademisyenler Habermas’ın kamusal alan görüşüyle ilgili çeşitli eleştiriler yapmışlardır. John Thompson[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] University of Cambridge sosyoloji profesörü[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Habermas’ın kamusal alan görüşünün[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] kitlesel-medya iletişimlerindeki katlanarak büyümeden dolayı modasının geçtiğini savunur. San Diego University of California’dan Michael Schudson[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] daha genelde tartışır[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] kamusal alan saf akılcı bağımsız tartışmanın hiçbir zaman varolmadığı bir yerdir.

Avrupa kamusal alanında laiklik ve dinin yerine dair görüşlerini dile getirdiği[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] 2004’de yayımlanan Geçiş Zamanı adlı kitabında yer alan "Tanrı ve Dünya üzerine" başlıklı makalesinde geçen şu ifadesiyle takipçilerini şaşırtmıştır Habermas: "Batı uygarlığının dayandığı özgürlük[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] vicdan[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] insan hakları ve demokrasi kavramlarının temelinde Hıristiyanlık ve yalnızca Hıristiyanlık yatar." Ayrıca Habermas'a göre "bugün hâlâ bu temelden faydalanıyoruz - başka bir seçeneğimiz yoktur; geri kalan her şey postmodern zırvalamalardan ibarettir"

Habermas bir bilim adamı olduğu kadar halk aydını (public intellectual) olarak da ünlüdür[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] en çok[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] 1980’lerde populer basını tarihçilere (yani Ernst Nolte[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Michael Stürmer ve Andreas Hillgruber) saldırmakta kullanışıyla[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ki onlar tartışılır olarak Nazi yönetimini ve soykırımı (Holocaust) genel Alman tarihinden ayrı tutmuşlar[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Nazizmi Bolşevizme bir tepki olarak açıklamışlar[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ve Alman ordusu (Wehrmacht)’ın 2. Dunya Savaşındaki kötü ününü kısmen iyileştirmeye çalışmıştılar. Daha yeni olarak[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Habermas Amerikanın Irak işgaline karşı olduğunu açıklamıştır.

Başlıca eserleri

- Strukturwandel der Öffentlichkeit (1962[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] "Kamusal Alanın Yapısal Dönüşümü");
- Erkenntnis und Interesse (1968[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] "Bilgi ve İlgi");
- Technik und Wissenschaft als 'Ideologie' (1968[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] "İdeoloji" Olarak Teknik ve Bilim);
- Zur Logik der Sozialwissenschaften (1970[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] "Sosyal Bilimlerin Mantığı Üzerine");
- Theorie der Gesellschaft oder Sozialtechnologie. Was leistet die Systemforschung? (Niklas - Luhmann'la birlikte[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] 1971[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] "Toplum Kuramı ya da Sosyal Teknoloji. Sistem Araştırması Neye Yarar?");
- Zur Rekonstruktion des histo- rischen Materialismus (1976[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] "Tarihsel Materyalizmin Yeniden İnşası Üzerine");
- Theorie des kommunikativen Handelns (1981[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] "İletişimsel Eylem Kuramı");
- Der philosophische Diskurs der Moderne (1985[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] "Modernin Felsefî Söylemi");
- Die nachholende Revolution (1990[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] "Arkadan Yetişen Devrim");
- Faktizität und Geltung (1992[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] "Olgular ve Normlar").