Linux Dosya Sistemi Yapısı

Bu bölümde Linux'un kullandığı dosya sistemi hakkında bilgi verilecektir. Dosya sistemini oluşturan dizinler, kapsadıkları dosyalar ve bunların Linux işletim sistemindeki görevleri de kısaca belirtilecektir.

Bir işletim sisteminin dosya sisteminin performansı, hızı ve buna benzer çeşitli özellikleri sistemin verimli ve kararlı çalışması üzerinde doğrudan etkisi vardır. Linux dizin yapısının geliştirilmesinde FSSTND (file system standard) grubunun çalışmalarının payı çok büyük oldu. Programcılardan oluşan grup, standartların belirlenmesinde ve uygulama aşamasında Linux ile ilgilenenlere yardım etti. 1993 yılında Olaf Kirsh, Linux haber grubuna yazdığı bir e-postasında Linux dosya sistemi üzerindeki çalışmaların tamamlandığını haber verdi. O yıldan bu yana linux dosya sistemi standardı üzerinde kayda değer değişiklik olmamıştır.

Linux dizin yapısında bazı dizinlerin işlevi birbiriyle aynıdır. Bu durum, özellikle birbirini takip eden iki Linux sürümünde belirginleşir. Örnek olarak bir dağıtımda /usr/bin dizini altında yeralan dosya, diğer sürümde /bin altına yerleştirilebiliyor.

Dosya sistemleri ve dizinler paylaşımlı olarak da kullanılabilir. Birden fazla kişisel bilgisayarın bağlandığı ağda, disk alanından yer kazanmak için bir makina sunucu (ana makina) olarak tayin edilir. Ağ üzerindeki diğer makinalar da sunucu üzerindeki diski paylaşır. Buna örnek olarak kullanıcı ev dizinlerinin yeraldığı /home, çalıştırılabilir dosyaların bulunduğu /usr, e-posta ve haber grubu bilgilerinin bulunduğu /var/spool/mail ve /var/spool/news dizinleri verilebilir.

Kök dizini, kendisine bağlı diğer tüm dizinleri de içerdiğinden, Linux dosya sisteminde önemli bir yere sahiptir. Linux açılırken önce kök dizini /etc/fstab dosyasına uygun şekilde bağlanır. Diğer dosya sistemlerinin onarımı ve kontrolü için gerekli olan fsck programları bu dizinde bulunmalıdır. Benzer şekilde yedekleme için gerekli olan tar, zip, compress gibi arşiv programlarına da kök dizin altından erişilebilmeli, açılış esnasında hafızaya yüklenen çekirdek de kök dizininde yeralmalıdır.

Bir programı yerine koymadan önce bazı "dengelerin" gözönünde tutulmasında yarar vardır. Programlanan her yazılımı kök dizinine koyarsanız, bir süre sonra bu dosya sisteminin şiştiğini görürsünüz. Kök dizinini başlangıçta küçük (20-30Mb kadar) tutmak, geliştirilen programları daha önceden belirlenen başka bir dosya sistemi altına koymak akıllıca olur. Bu yol, ağ üzerinden genellikle paylaşımı mümkün olmayan kök dizininin her makinadaki sabit diskte mümkün olan en az yer işgal etmesini sağlar.

Sistemdeki önemli dizinlere göz atarsak,

/bin :
Sistemin açılışı ve kontrolü için gerekli komutlar. Hem kullanıcıların, hem de sistem görevlisinin kullanabileceği dosyalar (kök dizinde ise fazla şişmemesi koşuluyla) buraya atılabilir. Sadece root kullanıcının ihtiyaç duyacağı init, getty, updatedb gibi programlar /sbin veya /usr/sbin'de durabilir. Bu dizinde bulunan dosyalara örnek olarak cat, chgrp, chown, date, dd, df, ln , mkdir, mount, ps, rm, sh, su, sync ve umount'u sayabiliriz.
/dev :

G/Ç dosyaları. Linux çekirdeğinde desteklenen her aygıta ait dosya /dev dizini altında bulunur. Kurulum anında bu dosyalar yerine yerleştirilir, bu dosyaların silinmesi durumunda /dev/MAKEDEV ile tekrar yaratılabilirler.
/etc :

Sistem konfigürasyon dosyaları. Bu dizinde çalıştırılabilir dosyalar bulunmamalıdır.

* skel : Buradaki dosyalar, kullanıcı hesabı açıldığında kullanıcının ev dizinine kopyalanır.
* rc.d : Bu dizinin içinde, init sürecinin başvurduğu konfigürasyon dosyaları vardır.
* passwd : Kullanıcı şifre veritabanı
* fstab : Linux'un açılışı esnasında bindirilecek dosya sistemleri burada listelenir.
* group : passwd'e benzer şekilde kullanıcıların gruplarını tutar.
* inittab : init daemon için konfigürasyon dosyası
* motd : Kullanıcı sisteme girdikten sonra ekranına basılması istenen mesaj burada tutulur.
* profile : Kullanıcı sisteme girdiği zaman çalıştırılan dosya (csh ve sh türevi kabuklar için)
* shells : Sistemde kullanılabilecek kabuk isimleri burada tutulur.
* login.access : login komutu için konfigürasyon dosyası. Sisteme girişi kullanıcı bazında sınırlamak için kullanılır.
* limits : İşlemci performansının kullanıcı bazında kısıtlanmasını sağlar

/home :

Kullanıcılara ayrılmış dizin. Başka şekilde ayarlanmamış ise, açılan her hesaba ait kullanıcı, burayı kullanacaktır. Büyük sistemlerde, bu kısım alt parçalara ayrılabilir (/home/ftpadm , /home/ogrenci gibi)
/lib :

Kütüphane dosyaları.
/mnt :

Geçici bağlanan dosya sistemleri. Sadece bu iş için kullanıldığından sistem görevlisine zaman kazandırır.
/proc :

Süreç kontrollerini ve diğer sistem bilgilerini tutan dosya sistemi. Bu dosya sistemi aslında disk üzerinde yer kaplamaz, tüm dosyalar çekirdeğin bir uzantısı sayılabilir.

* cpuinfo : işlemci modeli, tipi ve performansını bildirir.
* devices : Halihazırda çalışan çekirdek içinde desteği bulunan aygıt sürücülerini listeler.
* dma : Hangi dma kanallarının kullanıldığını belirtir.
* filesystems : Halihazırda çalışan çekirdek içinde desteği bulunan dosya sistemlerini listeler.
* interrupts : Hangi kesintilerin kullanımda olduğunu söyler.
* iports : Halen hangi giriş/çıkış iskelelerinin kullanıldığını belirtir.
* kcore : Sistem hafızasının görüntüsü

/root :

Sistem görevlisinin ev dizini. Mümkünse bu dizini sistemdeki diğer kullanıcıların görmeyeceği şekilde ayarlayın.
/sbin :

Hayati sistem komutları. Bir zamanlar bu dosyalar /etc dizini altında yeralıyorlardı. Sadece sistem görevlisinin ihtiyacı olan komutlar, /sbin veya /usr/sbin içinde bulunur.
/tmp :

Geçici dosyaların koyulduğu dizin. Belirli zaman aralıklarında temizlenmelidir.
/usr :

Diğer önemli sistem dosyalarını tutar. Bu bölüm genelde en kalabalık dizindir, zira yeni kurulan tüm programlar buraya konulur.

* X11R6: X Window sistemi bilgileri tutulur.
* doc: Belge ve dokümanlar, genellikle HOWTO ve FAQ dosyaları.
* lib: Bazı kütüphaneler
* man: Man dosyaları
* src: Bazı kaynak dosyaları ve linux çekirdeğini oluşturan kodları (/usr/src/linux) içeren dizin.
* sbin : Kök dosya sisteminde yeralması gerekmeyen çalıştırılabilir sistem görevlisi dosyaları

/var :

Sürekli değişen sistem bilgileri burada tutulur. İstisnalar dışında diğer makinalarla paylaştırılmaz.

* adm: Sistem yönetimini ilgilendiren kayıtlar
* preserve : Sistemin göçmesinden sonra zarar görmesi mümkün dosyaların kaydedildiği yer.
* spool : Sonra işlenecek olan veriler buraya atılır (e-posta gibi)

Eğer sistem yöneticisi iseniz düzenli olarak dosya ve dizin yapısını kontrol etmelisiniz. Örneğinn /tmp dizini normal kullanıcıların kullanımına açık olduğu için çok kısa bir sürede dolabilir. Burayı periyodik olarak silmek için find komutu işe yarayabilir :

# find /tmp -atime +7 -exec rm -rf {} \;

Yukarıdaki komut, tmp dizini altında yeralan tüm dosyaları kontrol edecek ve 7 günden daha eski dosyaları silecektir. Benzer şekilde, kullanıcıların dosyalarının yer aldığı /home dizini de çok kısa bir sürede dolmaya mahkumdur. Sistemde ne kadar büyük sabit disk olursa olsun bir gün gelecek burası dolacaktır. Periyodik olarak buraya da göz gezdirmek gerekir. Aşağıda yeralan kısa program, /home dizininde yeralan kullanıcı dizinlerideki disk kullanımını büyükten küçüğe doğru disk isimli dosyaya yollayacaktır. Bu dosyanın incelenmesiyle hangi kullanıcıları "cezalandıracağınızı" görebilirsiniz

# du -skx /home/* | sort -rn > disk

du (disk usage), sistem kullanıcılarının sıkça başvurduğu bir komuttur. Kullanılabilecek parametreler için du(1) kılavuz sayfasına bakın.

UNIX, (ve dolayısıyla Linux) iki tip aygıt tanır. Bunlardan ilki karakter aygıtları, başka bir deyişle veri alışverişini bayt bazında yapan cihazlar, diğeri de blok aygıtları, yani veri alışverişini blok cinsinden yapan cihazlardır. Karakter aygıtlarına örnek olarak seri bağlanan cihazlar ve teypler, disk aygıtlarına örnek olarak da diskler verilebilir. Bu cihazlardan bir bilgi yazılıp okunduğunda dosya sistemi altında bunları tanımlayan dosyalar (/dev/*) kullanılmış olur. Örnek olarak bir yazıcıya bilgi göndermek için,

$ cat dosya > /dev/lp1

komutunu kullanabilirsiniz. Dosya, düz metin gibi, yazıcının anlayabileceği bir yapıda olmalıdır.

Her aygıt, bir dosya olarak dosya sisteminde kendine yer bulduğuna göre hangi aygıt dosyalarının (düğüm ) bulunduğunu görmek mümkün olabilir.

$ ls -l /dev/cua0
crw-rw-rw- 1 root uucp 5, 64 Nov 30 1993 /dev/cua0

İlk kolondaki ilk karakter (c), bu dosyanın bir karakter aygıtına ait olduğunu belirtiyor. Normal dosyalar için buradaki karakter '-' olmalıydı. Benzer şekilde blok aygıtlar için ise 'b' kullanılr.

Aygıt sürücü desteği çekirdekte olmasa bile /dev dizini altında genellikle tüm aygıt dosyaları (düğümler) bulunur. Bu demektir ki /dev/sda dosyasına sahip olduğunuz halde bir SCSI sabit diski sistemde takılı olmayabilir. Tüm aygıt sürücülerinin bulunması, programların kurulumunu ve yeni donanımın eklenmesini kolaylaştırır.