İŞLETMELERİN HUKUKİ YAPILARI
İşletmenin kurulmasına karar verilince sıra amaca uygun bir işletme biçiminin seçimi ve ona şahsiyet (kişilik) verilmesine gelir.
Kişilik, hak sahibi olmak için hukuka aranan şarttir. Hukuka göre kişi: Hak sahibi olan, haklarindan faydalanabilen varliklardir. Hak kavrami ise hukuken kanunun himaye ettigi menfaatler anlamina gelir.
Hukuk düzeni gerçek kişilerle birlikte, bazi kurum ve kuruluşlari da hak sahibi yapmakta ve bu haklardan tasarruf.kişi bahsetmektedir .Kurulmasi ona karar verilen işletmenin hak ve yetkilerini kullanip, koruyabilmesi, kişilik kazandirilmasi, öncelikle işletmenin hukuki yönünün tespiti ile mümkündür.
Ülkemizde uygulanan karma ekonomi sistemine ve yürürlükte bulunan ilgili yasalara göre işletmeleri dört başlik altinda inceleyecegiz. Bunlar.
Özel İşletmeler
Kamu İşletmeleri Karma İşletmeler
Yabancı sermayeli ve Çok Uluslu İşletmeler .
A- ÖZEL İŞLETMELERİN HUKUKİ YAPILARI
Özel işletmelerin hukuki yapilari yönünde tasnifi: 1- Tek Kişi Işletmesi 2- Şirket (Ortaklik) Adi Şirket
a-Ticaret Şirketleri
aa- Şahis Şirketleri.

Kollektif Şirket
Komandit Şirket
b-Sermaye Şirketleri
ba-Anonim Şirket
bb-Limited Şirket
bc-Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket
c- Kooperatifler
1- Tek Kişi işletmesi
Oldukça eskilere dayanan, kurulması basit ve çok uygun olan bir işletme türüdür. İşletmenin faaliyetlerini yürüten ve sahibi olan tek kişidir.Ticaret Kanununa göre bu kişi tacirdir. Ticaret Kanununda ''Bir ticari işletmeyi kismen dahi 0lsa,kendi adina işleten kişiye tacir'' denilmektedir.(1)İşletmenin sahibi işletme ile hukuki yönden aynı tutulmaz.
İşletmenin kar ve zararı işletme sahibine aittir .Tüm risklere de işletme sahibi tek başına katlanır.
Tek kişi işletmesinin, az sermaye ile dahi kurulabilmesi, küçük işletmeleri için en uygun hukuki yapi oldugu uygulamada görülen bir gerçektir. Bununla beraber bir işletmenin hukuki yapisi işletmenin büyüklügünü veya küçüklügünün ölçüsü degildir. Tek kişi işletmesi olup büyük çapli (sermayeli) işletmeler de mevcuttur.
a- Üstünlükleri
1-Kurulması Kolaydır: İşletme kurulurken,yasal bir emre uymak zorunluluğu yoktur.Bazı hallerde yasa veya nizamlara veya özel yasalara uygun şekilde kurmak, işletme izni almak gerekir. İlgili yasalarda (Ticaret Kanunu ve Vergi Kanunlarında) kuruluşla ilgili formaliteler (şekille ilgili meseleler) belirtilmiştir.
2-Yetkiler İşletme sahibi olan kişide toplanmıştır. İşletme sahibi aynı zamanda, işletme yöneticisi, pazarlayıcı, programlayıcı ve uygulayıcıdır.Başka şahıslara danışmak, onaylarını almak gibi zorunlulukları yoktur. Tüm bu özellikler işletmenin sürat ve serbestliğini sağlar.
3-Faaliyetlerde Gizlilik Vardır: İşletme ile ilgili problemler , alınan ve uygulanan kararlar ve programlar sadece işletmede kalır.İşletme dışına yayılmaz,yani işletme kapalı bir kutu gibi işler.
4-Kar Tek Bir Elde Toplanır:Karlar işletme sahibinin elinde birikir.İşletme sahibi olan ki§inin kar amacıyla çalışması ve de bu kan başkalarıyla paylaşmaması tek kişi İşletmesinin belirtici özelliğidir.
5-İşletme Örgütü Esnek Yapıya Sahiptir: Değişen iş kollarına ve yeni gelişmelere ve alıcıların isteklerine kolayca uyabilir.Bu özellik işletmenin verimliliğini artırır .


3- Akit Unsuru:Ortak amaca ulaşmak için ortaklar arasinda bir akit yapilmalidir .
4- Sermaye Unsuru:Belirli hedefe ulaşmak için para,mal veya emek ortaliga sermaye olarak katilmalidir .
a- Adi Şirket
Borçlar Kanununda düzenlenen adi şirketin en belirgin özelligi birden fazla kişinin bir araya gelerek bir işletmeyi bir ekonomik amaca ulaşmak için faaliyette bulunmalaridir. Adi Şirketin, şirketi meydana getiren fertlerden ayri bir kişiligi yoktur.Bu özelligi adi şirketi diger Ticaret Şirketlerinden ayirt eden özelligidir. Adi Şirketin kuruluşu yasalarca özel bir biçime baglanmamiştir.Gerçek veya tüzel kişilerin bir araya gelip, şirketi kurmaya karar verip, faaliyete başlamalariyla şirket kurulmuş olur. Ayrica, uyulmasi gereken formaliteler yoktur.Gerçek kişiler veya tüzel kişiler mesela kollektif şirketin adi şirketi kurmak için sözlü olarak veya kapali olarak anlaşmalariyla adi şirket kurulmuş olur. Anlaşmanin varligi ve kapsaminin tespiti için yazili olarak yapilmasi amaca uygun olandir.
Şirketin kazanci ortaklar arasinda, belirtilen oranda veya eşit olarak dagitilir. Zarar da kar gibi paylaşilir.Ortaklarin sorumluluklari sinirsizdir.Her ortak şirketin alacaklarina karşi,tüm şahsi mal varligiyla sorumludur.Her ortagin yö netimde yetkisi vardir.Yönetim yetkisi devredilebilir.Bir kişiye oldugu gibi,birden fazla kişiye de şirketin yönetimini birakabilir. Bütün ortaklarin onayi ile ortaklar arasinda degişiklik yapilabilir.Şirketten ayrilan ortagin şirket alacaklarina karşi sorumlulugu bir süre devam eder.
ÖZELLİKLERİ:
1- Adi Şirketin Tüzel Kişiligi yoktur. Yasalara göre adi şirkete, şirketi meydana getiren şahislardan ayri bir kişilik taninmamiştir.
2- Adi Şirket Bir Ticaret unvani seçmek zorunda degildir.Ticaret siciline, şirket olarak kayitli olmak mecburiyeti yoktur.
3- Adi Şirket sözleşmesi yazili veya sözlü olarak yapilabilir.Yasalarda özel bir şekil şarti aranmamiştir.
4- Adi Şirketin her ortagi, mal, para, alacak ve benzeri bir degeri sermaye olarak koyma borcu vardir.Her ortagin ayni degerde sermaye koymasi uygun olandir. Fakat sözleşme ile degişik oranda sermaye konulabilir.
Üstünlükleri:
1- Sermaye Birikimi Vardır: Adi Şirketi birden çok kişi birlikte kurduğu için, tek kişi işletmesine göre şirketin kuruluş sermayesi daha çok olabilir. Şirketin gelişmesi için sermayeye ilave olarak sermaye elde edebilme imkanı çoktur.
2- Yönelim Daha İyidir: Adi Şirketle birden çok kişinin yetenekleri birleşeceği için, işletmenin yönetimi daha iyi olur.İşletmenin başarıya ulaşması için bu kişiler hep birlikte el ele verip çalışırlar.
3- Kredi Alma Kolaylığı Vardır: Adi Şirkette birden fazla kişinin bütün varlıklarıyla sorumlu olmaları, kredi veren kuruluşlara güvence verir.Tek kişi işletmesine nazaran kredi alma kolaylığı vardır.

4- Örgütlenmek Kolaydır: Adi Şirket, kurulu ve teşkilatlanma yönünden yasal formalitelerin azlığından dolayı Ticaret Şirketlerine nazaran daha seri şekilde örgütlenip kurulabilir .
Sakıncaları:
1- Yetkiler Bölünür: Adi Şirkette şirkete ait tüm işlemler sözleşmede aksine
hüküm olmadıkça tüm ortaklar tarafından yapıldığı için yetkiler bölünür. Her ortağın yaptığı işler işletmeyi etkiler. Ortaklar arasında görü§ ayrılıkları ve anlaşmazlıklar çıkabilir. Bu gibi anlaşmazlıklar ve ayrılıklar işletmeyi ilgilendiren meselelerin çözümünü geciktirir .Hatta işletmedeki verimlilik azalır , önlem alınmazsa şirketin devamı tehlikeye girer.
2- Şirketin Devamliligi Sinirlidir: Adi şirket de ortaklardan birinin ölümü ayrilmasi şirketin sona erme sebebi oldugu için işletme devami belirli degildir.
3- Alacaklara Karşi Sorumluluk Sinirsizdir: Adi Şirkette her ortak alacaklilara karşi tüm varliklariyla sorumludurlar. Ortaklardan birinin işletme ile ilgili hata ve yanliş davranişi tüm ortaklarin sorumlulugu gerektirir. Bu gibi yanliş davranişlar şirket ortaklarini zarara ugratir .
4- Diğer İşletmelerle İlişkiler Kısa Sürelidir: Adi şirket kuruluş ve işleyiş özellikleri dolayısıyla büyük çapta işlere girişemez ve de diğer işletmelerde adi şirketle ilişkilerini daha çok kısa vadeli olarak tanzim ederler.
b- Ticaret Şirketleri
Ticaret Şirketleri şahis şirketleri ve sermaye şirketleri olmak üzere ikiye ayrilir.
Şahis Şirketleri: Şahis şirketlerinde şirketi meydana getiren ortaklarin kişilikleri çok önemli ve ön plandadir. Bunun sonucu olarak: Her ortak idare, temsil ve murakabe hakkina sahiptir (aksi kararlaştirilabilir), ortaklik mukavelesi oy birligi ile degişir, ortakliga girmeye çikmada böylece oy birligine tabidir. (veya mahkeme karari) ortaklardan birinin (ölümü veya iflasi, esas itibariyle ortakligin son bulmasina yol açar.Bunun için genellikle birbirini taniyan ve birbirine güvenen kişiler şahis şirketlerini kurarlar. Bu yüzden ortaklarin sayisi azdir: Şahis şirketlerine en uygun tip Kollektif Şirkettir .
aysegul
12.12.07, 17:08:36

Kollektif Şirket: Türk Ticaret Kanunu 153. maddesi Kollektif Şirketi ''Ticari bir işletmeyi bir iş ünvan altinda işletmek maksadi ile hakiki şahislar arasinda kurulan ve ortaklardan hiç birinin mesuliyeti şirket alacaklarina karşi tahdit edilmemiş olan şirket'' diye tanımlanır.
Kollektif Şirket ticarethane , fabrika veya benzeri kurumlari işletmek amaciyla gerçek kişiler tarafindan kurulur. Kuruluş için yazili bir sözleşme yapmalari gerekir. Kolektif şirkette müşterek bir ünvan altinda birden fazla gerçek kişi bir ticari işletmeyi işletmek amaciyla bir araya geldiginden, ortaklarin şirket borçlarindan dolayi sorumlulugu sinirsiz ve zincirleme sorumluluktur. Adi şirketten farkli
olarak Kollektif Şirketin ayri bir varligi vardir .Şirketin karlari şirket sözleşmesinde belirtilen şekilde dagitilir .
Kollektif Şirkette tüm ortaklarin yönetim hakki vardir. Bununla beraber şirket sözleşmesiyle kollektif şirketin yönetimini tek .bir ortaga veya birden fazla ortaga birakabilir .Şirketin sermayesini ortaklar miktar olarak istedikleri gibi degiştirebilirler. Bu sermayeyi çogu kez yaptiklari iş belirler. Kollektif şirket şahis şirketi olmasi, ortaklar arasindaki ilişkinin güvene dayanmasi ve ortaklarin alacaklilara karşi tüm varliklariyla sorumlu olmalari dolayisiyla ortaklarin degiştirilmesi zorlaştirilmiştir .
Kollektif Şirketin Özellikleri 1- Kollektif şirket ticaret şirketlerinin tipik örnegi oldugu için şahislar ilk planda, sermaye ise ikinci plandadir.
2- Kollektif şirketi ancak gerçek kişiler kendi aralarinda kurabilirler , tüzel kişiler kollektif şirket kuramadiklari gibi,.kollektif şirkete ortak olamazlar.
3- Kollektif şirketin kurulabilmesi için en az iki gerçek kişi olmalidir. Üst sinir yasada belirtilmemiştir.
4- Kollektif Şirketin bir ticaret ünvani olmalidir. Şirket işletmesini bu ünvan altinda işletmelidir. Şirketin ticaret ünvani, ortaklardan en az birisinin adi ve soyadi ile şirket (yani kollektif oldugunu) gösteren bir ibareden teşekkül eder (TK. m.44 fl. ). (Örnegin: Cem Ak ve Ortaklari Kollektif Şirketi)
5- Kollektif şirkette, şirket alacaklarina karşi ortaklarin sorumlulugu sinir- sizdir.
6- Kollektif şirket tüzel kişilige sahiptir ve ayrica şirketin özel bir mal varligi vardir .
7- Kollektif şirket bir ticari işletmeyi işletmek için kurulur.
8- Kollektif Şirketin kurulabilmesi için ortaklar arasinda yazili bir şirket sözleşmesi yapilmali ve kurucularin imzalari noterce tasdik edilmelidir. Kollektif Şirketin Tutmak Zorunda Oldugu Defterler:
Her tacir işletmesinin iktisadi ve mali durumunu, alacak ve borç münasebetlerini, her mali yili içerisinde elde edilen sonuçlari tesbit etmek amaci ile, işletmenin mahiyeti ve öneminin gerektirdigi bütün defterleri tutmak zorundadir.


Kollektif şirketler aşagida belirttigimiz defterleri zorunlu olarak tutmak zorundadirlar .
1- Yevmiye defteri
2- Defteri kebir ,
3- Envanter defteri
4- Karar defteri ,
Kollektif Şirketin Üstünlükleri :
-Sermayesi az veya hiç olmayan, fakat emeğiyle hizmet verebilecek kişiler bu ortaklığa girebilirler .

-Şirketin borçlarindan dolayi ortaklarin sinirsiz sorumlu olmalari, piyasada ortakligin sayginligini arttirir.
-Faaliyetleri genişleyen fakat tek başina olan tacire yardimci olmak, beraber
işletmeyi yönetmek için sorumlulugu da paylaşan ortaklarin bulunabilmesi yönünden Kollektif ortaklik daha çekicidir.
-Kollektif şirkette sinirsiz sorumluluk ilkesi, ortaklar arasinda yakin ilişkiler ve güvenin gerekliligi dolayisiyla bütün şirketler uygulamada yakin akrabalar arasinda kurulan, ortak sayisi fazla olmayan şirketlerdir.
Sakıncaları:
-Kollektif şirketin genel yapisi dolayisiyla ortak sayisinin sinirliligi sermaye birikimine engel olur.
-Kollektif şirket şahis şirketi olmasi dolayisiyla, şirketi meydana getiren şahsin ölümü veya ayrilmasi ile şirketin devami ve varligini tehlikeye sokarlar.
-Kollektif şirkette yetkili bir ortagin hatasini diger ortaklarin da çekmesi olumsuz bir özelliktir.
Adi Komandit Şirket
Komandit şirketin birbirinden farkli iki türü vardir .Bir şahis şirketi olan Adi Komandit Şirket ve bir sermaye şirketi olan hisseleri (sermayesi paylara bölünmüş) komandit şirket. Biz bu bölümde şahis şirketleri olan Adi Komandit Şirketi inceleyecegiz.
Adi Komandit Şirket bir şahis ortakligi olup pek çok yönden kollektif şirkete benzer yönleri vardir. Adi Komandit Şirkette iki tür ortak vardir. Komandite (sinirsiz sorumlu) ortaklar; bu ortaklarin kollektif şirket ortaklarindan farki yoktur. Bunlar şirketin yönetimini ellerinde bulundurup, risklere sinirsiz olarak katIanmayi kabullenen kişilerdir. Komanditer ortak, sorumlulugu taahhüt ettigi sermaye miktari ile sinirli olan ortakliktir. Bu bilgiler işigi altinda Adi Komandit Şirketin tanimini yapalim.''Ticari bir işletmenini bir ticari ünvan altinda işletme amaciyla kurulan ve şirket alacaklarina karşi ortaklarin bir veya bir kaçinin sorumlulugu sinirlanmamiş digeri ortaklarin sorumlulugu belirli bir sermaye ile tesbit edilmiş bir şirkettir'' .
Adi Komandit Şirketin ÖzeIlikleri:
1- Adi Komandit Şirket, bir ticarethaneyi işletmek için kurulur.
2- Komandit. Şirket bir ticaret ünvanina sahiptir. Ünvanda Komandite ortakIardan en az birisinin adi ve soyadi ile şirketin ürünü (Komandit) gösteren kayitin bulunmasi şarttir.
3- Ticaret ünvanında ancak komandite ortakların ismi bulunabilir. Komanditer ortakların isimleri bulunursa bu ismi bulunan ortakların üçüncü kişilere karşı komandite ortaklar gibi sınırsız sorumlu olmalarını gerektirir.
4- Adi Komandit Şirket şahis şirketi grubuna dahildir.
5. Komanditer Ortakların sorumluluğu şirketteki sermaye payları ile sınırlıdır.
6- Şirketin tüzel kişiligi vardir. Ortaklik ticaret siciline tescille tüzel kişilik kazanir. Tüzel kişilik vergi yönünden vergi dairelerine muhatap degildir. Komandite ortaklar , Kollektif Şirket ortaklari gibi gelir vergisine tabidirler .Komanditer ortaklarin kar payi ise menkul sermaye iradi (kazanci) sayilabilir.
7- Komandite ortaklar gerçek şahislardan ibaret oldugu halde, Komanditer ortaklar gerçek şahis veya hükmi şahislar da olabilir.
C- Sermaye Şirketi Sermaye Şirketlerinde ise şahislar önemli olmayip (özellikle hisse senetleri nama yazili şirketlerde), şahsin sermayesi önemlidir. Sermaye şirketleri bir araya gelen ortaklar ve ortaklarin getirdikleri katilma paylarindan meydana gelir. Sermaye şirketlerinde katilma yapilarindan meydana gelen sermaye önemlidir. Bu sermaye yasalarca konulur , şirketi ortaklar degil de ortaklarin organlari idare eder, ortakliga girme ve çikmalar kolaydir, ortagin ölümü, ayrilmasi şirketin sonu için sebep sayilmaz. Bu sebeplerle sermaye şirketleri daha uzun ömürlü ve daha çok ragbet gören şirketlerdir .Bu şirketlere, Anonim Şirket, Sermayesi paylara bölünmüş Komandit Şirket ve Limited Şirketleri örnek verebiliriz.
İşte bu belirttiğimiz sebeplerle, devamlılık arzeden iş ve hizmetlerin sürekli devam edebilmesi, yeteri kadar maddi güç ve yaşam süresi sınırlı olmayan ölümsüz varlıklara hukuk düzenince kişilik (şahsiyet) tanınmasıyla mümkün olmaktadır. Bu gerçek kişi olmayan varlıklar, hukuk sistemimizde hükmi şahısların veya tüzel kişiler diye isimlendirilmektedir. Örnek olarak Kızılay'ı verebiliriz.
Tüzel Kişilerin Çeşitleri:
Kuruluş gayeleri ve bagli olduklari mevzuat yönünden: Medeni Hukuk Tüzel Kişileri
-Dernekler
-Vakıflar
Ticaret Hukuku Tüzel Kişileri
1 -Ticaret Şirketleri
Ticari Bir işletme işleten Dernekler
-Kamu Tüzel Kişileri