Genel Paylaşım Forumu - Bağlama'da şelpe tekniği

Kendi içinde çok değişik şekilleri ve çeşitli özellikleri bulunan şelpe tekniğindehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif elin bütün tellere yukarıdan aşağı ve aşağıdan yukarı vurulması gibi iki temel fonksiyon vardır. Vuruş şeklihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ifade ve tını olarak farklı anlayışta olan bu iki fonksiyonhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kendi içinde de çeşitli özellikler göstermektedir.

Yukarıdan aşağı yapılan vuruşlar genellikle iki türlüdür. Bunlardan biri; başparmak hariçhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif diğer dört parmakla yukarıdan aşağı bütün tellere vurulmasıdır. Bünyesinde bir çok özelliği barındıran bu vuruş da kendi içinde ikiye ayrılmaktadır. Bunlardan birihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bütün tellere başparmak hariç diğer dört parmakla bir bütün halinde vurulmasıdır.

Diğeri ise başparmak hariç serçe parmakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yüzük parmağıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif orta parmak ve işaret parmağının sırasıyla bütün tellere taramalı olarak hızla vurulmasıdır.

Bu vuruşlar ezginin ilk darpları olmaları nedeniyle önemlidir. Çok yumuşak uygulanabildiği gibi genellikle belli bir şiddetten çok kuvvetliye kadar değişik sertlik derecelerinde yapılmaktadır. Böylece ezginin yapısına ve karakterine göre usulün çok değişik zamanlamalarına gelebilen bu vuruşlarınhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kesik kesik ve kuvvetli uygulanmasıyla da ezginin ruhunda dirilik ve coşku yaratılmış olmaktadır. Genellikle usullerin başındahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif http://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ortasında veya hem başında hem de ortasında yer alabilen bu tanforlarhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kimi zaman usulün çok değişik yerlerine gelebilmektedirler. Bu da monotonluktan uzaklaşmada ve havanın değişmesinde etkili olmaktadır.

Genellikle yalın ve küçük ezgileri belli bir ritim kalıbı temeline oturtuphttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif uzun bir zaman dilimi içinde çalıp söyleyen Doğu Bölgesi Alevi-Bektaşilerinde tanfor anlayışının en ince örneklerini görmek mümkündür. Öyle kihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif zaman zaman inançlarında önemli bir yeri olan Allahhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Muhammethttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Ali üçlemesini ifade eden üç tanforuhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif peş peşe getirerek ezginin çeşitli yerlerinde ustalıkla kullanabilmektedirler. Bunun yanında Anadolu genelinde tanforlarla şekillenmiş çok çeşitli ezgi ve ritim kalıpları meydana gelmiştir. Bir eserin tümü zaman zaman bu tarz şekillenmiş ezgi ve ritim kalıplarının birleşmesinden oluşabilmektedir. Teke bölgesinde sıkça rastlanılan bu uygulamaya Avşar Beyleri adlı ezgi iyi bir örnektir. Bu tarz uygulamalara Doğu bölgelerimizde de rastlanılmaktadır. Örneğin Aşık Nesimi Çimen; kendi anlayışına göre oluşturduğu tanforlardaki 7/8'lik usul kalıbını farklı usuldeki ezgilerin bitişinde dahi kullanmaktadır. Bu uygulamayı çokça benimsemiş olan Çimen'in uzun hava tarzı açışlarında özellikle tanforlarla süslediği hızlı ezgilerle karar sesine varması dikkat çekicidir. Anadolu'nun genelinde sağ elin yukardan aşağı vuruluşunda dikkat edilecek bir husus da tırnak ve el hışırtısının çıkan tınıya katılması ve bunun bir zevke dönüşmüş olmasıdır. Özellikle Doğu Anadolu Alevi-Bektaşi'leri için tırnak hışırtısı vazgeçilmez bir alışkanlık durumundadır.

Anadolu'da sağ elin yukardan aşağı vuruluşuna ait genelde görülen bir diğer özelliktehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif tellerle birlikte aynı zamanda göğse de sert bir darp vurarak ses çıkarılmasıdır. Bu uygulama Doğu yörelerimizde de görülmesine rağmen genellikle Teke Bölgesi Yörükleri ile karakterize olmuştur. Özellikle zeybek havalarında karşılaşılan değişik kullanımları vardır. Teke bölgesi Yörüklerinde "fiskehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif fıskahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif tıska ve tokatlama" gibi adlar alan bu vuruşta önce sağ el başparmağı işaret ve orta parmağın ortasına gelecek şekilde yumruk yapılır. Bunu takiben önce orta parmak sonrada işaret parmağı olmak üzerehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif iki parmak peşpeşe ve hızla göğse vurularak el aşağıda açık konuma getirilir.

Bu vuruşta işaret ve yüzük parmağı da göğse değiyor gibi görünse de asıl işlevi orta ve işaret parmağı yapmaktadır. Zeybeklerde bu ifade adetahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif zeybek oynayan çok sayıdaki kişinin ayak seslerini tasvir etmektedir. Bu darplar genellikle düzenli olarak tek yapıldığı gibihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif istenildiğinde üst üste iki defada uygulanabilmektedir ( Ömek Ağır Zeybek ve Fethiye Zeybeği). Bunun yanında piano ve forte olmak üzere değişik şiddetlerde görülen bu vuruşlarınhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bir ezgi içinde çok aralıklı olarak uygulandığı da görülür. Göğse parmaklarla darp vurularak ses çıkarılması ve bu sesin müziğin içinde kullanılması fikrihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kopuzun tarihinde çok eskilere dayanmaktadır. Asya Türklerinde de bu uygulamaya sıkça rastlanılmaktadır. El ile çalmanın çok eski dönemlerinden beri süregelen bu vuruşhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif mızrap kavramıyla birlikte devam ettirilmiştir. Günümüzde hala sürdürülen bu ifade ile ezginin istenilen herhangi bir yerinde göğse bir ya da peşpeşe iki darp vurularak renk katılmaktadır.

göğse vurularak ses çıkarılmasıdır. Genellikle doğu bölgelerimizde adeta ezgiye dem tutarcasına kullanılan bu ifadede dehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif daha çok işaret parmağı ile ezgi çalınırken orta parmakla göğse vuruşlar yapılmaktadır. Bu uygulama da mızraplı bağlamaya geçmiştir Mızraplı bağlamada da alışkanlığa görehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif orta veya yüzük parmağı göğse darplar vurmak suretiyle ezgiye eşlik etmektedir.

Sağ el şelpe tekniği ifadelerinden bir diğeri dehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yalnızca işaret parmağı ile bütün tellere yukarıdan aşağı vurmadır. Bu vuruşta diğer üç parmak hafifçe kapatılarak işaret parmağının hareket alanı genişletilir ve yukardan aşağı bütün tellere vurulur. Burada da vuruluş şiddetine bağlı olarak tırnak hışırtısıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif kesik ifade ve tanfor özellikleri gerçekleştirilebilir. Ancakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bunların hiç biri olmadan yumuşak bir vuruş da yapılabilir. El ile çalışın görüldüğü hemen her yörede rastlanılan bu vuruşhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif saz boyunun büyükçe olması dolayısıyla doğu bölgelerimizde daha rahat ve özgür bir yapıdadır. Teke bölgesinde isehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif üçtelli bağlamaların küçük boyda olmaları nedeniyle bu vuruşhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif daha küçük hareketlerle yapılmaktadır.

Şelpe tekniğinin temel fonksiyonlarından bir diğeri dehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif aşağıdan yukarıya yapılan vuruşlardır. Kendi içinde çok değişik şekilleri ve özellikleri bulunan bu vuruşlar genellikle ezginin işlenmesihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif tanforların belirlenmesihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif tanforların dışındaki yerlerin doldurulması vb. işlevleri yerine getirmektedir.

Aşağıdan yukarı yapılan vuruş şekillerinden biri. elin aşağıda açık pozisyonda iken yukarı doğru vurulmasıdır. Bu vuruşta ağırlıkhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif İşaret parmağındadır. Diğer parmaklarda hafifçe tellere değseler bilehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif asıl vuruş işaret parmağının iç kısmıyla yapılmaktadır.

Aşağıdan yukarı vuruş şekillerinden bir diğeri ortahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yüzük ve serçe parmaklarının hafifçe kapatılması ve işaret parmağı ile tellere aşağıdan yukarı doğru vurulmasıdır. Bir önceki vuruşa göre çok daha rahat ve hızlı olabilmesi bakımındanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif genellikle tercih edilen vuruş budur. Teke yöresinde bu vuruşa ''tekli''de denmektedir. Bu yörede bir ikinci tekli vuruş çeşidi de orta parmakla yapılandır. İşaret parmağı ve orta parmakla yapılan tekli vuruşlarınhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif bir bütün halinde düşünülüp peşpeşe uygulanmaları ile oluşan vuruşa Teke yöresinde genellikle ''ikili'' ya da ''iki parmak'' denilmektedir. İkili vuruşta işaret parmağıhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif biraz orta parmağın hizasına kaydırılarak parmaklar arasında bir paralellik sağlanır. Yüzük ve serçe parmaklarının hafifçe kapatılması ile rahatlayan bu iki parmakla tellere kısa aralıklarla hızla vurulur. Parmakların tellere peşpeşe vurulması nedeniyle hızlı bir senkop oluşturan bu vuruşunhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Doğu bölgelerinde özel bir adı olmamakla birlikte özellikle "Aşıklama" denilen tavırda kullanılmaktadır. Arguvan Emirler yöresinde çokça rastlanılan bu kullanımın yanındahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif aşıklama ifadesinin bilinen en yaygın vuruş şeklihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif alttan yukarı başparmak ve işaret parmağının hızla vurulması ile yapılandır.

Göğse darp vurarak ses çıkarılmasında Anadolu'da karşılaştığımız ikinci şekilhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif yalnızca orta parmağın Şelpe tekniği alttan yukarı vuruşlarındanhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Teke yöresinde olup dahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif doğu bölgelerimizde görülmeyen önemli bir ifadehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif adına genellikle "tarama'' denilen vuruş şeklidir. Alttan yukarı sırasıyla yüzükhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif orta ve işaret parmaklarının peşpeşehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif hızla vurulmalarıyla oluşan bu ifadehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Teke yöresinin karakteristik ve temel bir vuruşudur. İlgili parmakların bükülmek suretiyle uygulandığı bu vuruşhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Teke yöresinde adeta bir kalıp haline dönüşmüştür. Genellikle aşağıdan yukarıya parmaklar hızlahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif peşpeşe vurulur. Ancak ezgiye göre parmak hareketlerinin yavaş ve tek tek uygulandığı da görülmektedir.

Anadolu el ile bağlama çalma geleneği şelpe tekniğihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif üstten ve alttan vuruşlarının birlikte uygulanışında iki olgu göze çarpmaktadır. Birincisihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif ezgiye göre üstten ve alttan yapılan vuruş çeşitlerinden birinin veya bir kaçının düzensiz olarak uygulanmasıdır. Çeşitli vuruşların birleşiminden oluşan bu kalıplarınhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif zaman zaman bir ezginin hemen bütünü boyunca devam ettiği görülebilir. Teke yöresinin Avşar Beyleri adlı uzun havası buna iyi bir örnektir. Dikkat edilecek olursahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif üstten tek vuruş ve iki kez tekrarlanan alttan üç parmak tarama vuruşunun birleşiminden oluşan kalıp eserin bütününde uygulanmaktadır. Bunun gibihttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif daha fazla sayıda üstten ve alttan vuruşların birleşiminden oluşup ezgi bütününde tekrarlanan geniş vuruş kalıpları da vardır. Ezgi boyunca genel bir icra temasının oturtulduğu bu anlayışahttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif değişik şekilleriyle Teke ve doğu yörelerimizde rastlanılmaktadır. Bir üçüncü şekilde bu iki olgunun birlikte uygulanmasıdır. Bir ezgi bütününde üstten ve alttan serbest yapılan vuruşların yanında düzenli vuruş kalıplarının da kullanıldığı bu uygulamaya Teke ve doğu yörelerimizde rastlanılmaktadır.

Şelpe tekniğinin yurt genelinde bağlamada asıl uygulanma :.eri göğüstehttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif sap birleşimine yakın bir noktadadır. Ancakhttp://www.uslanmam.com/images/smilies/virgul.gif Teke yöresinde sap üzerinde çalınan parmak vurma tekniği ile beraber sap üzerinde de uygulanabilmektedir. Şelpenin hemen her hareketinin yapılabildiği bu bölgede çıkan şelpe tonu göğüstekinden biraz farklıdır.