En küçük rahatsızlıkta bile ilk akla gelen ilaç antibiyotiktir. Bu nedenle antibiyotiklerin yanlış kullanımına toplumda çok rastlanır. Özellikle de grip gibi yaygın hastalıklarda antibiyotik kullanımı yarar yerine vücuda daha fazla zarar getirir.
Sık kullanılan ilaçlar arasında ilk sıralarda yer alan antibiyotik, ne yazık ki çoğunlukla doktora danışılmadan alınan bir ilaçtır. Her hastalıkta fayda sağlamadığı gibi vücuda çok ciddi zararlar da getirebilir. Amerikan Hastanesi Check-up Bölümü'nden Dr. Hayri Aydın, merak edilen soruları yanıtladı:
- Antibiyotik hangi rahatsızlıklar için kullanılır?
Genel olarak antibiyotik dendiği zaman aklımıza gelen bakteriler için üretilmiş olan ilaçlardır. Bunlar genelde sinüzit, farenjit gibi üst solunum yolu enfeksiyonları veya bronşit, zatürre gibi alt solunum yolu enfeksiyonları için kullanılır.
Bunun dışında sindirim sistemindeki ishallerin bakteriler ile olanları ve idrar yolu enfeksiyonları gibi diğer bakteriyel enfeksiyonlarda da kullanılır. Bildiğimiz antibiyotikler viral enfeksiyonlarda, yani virüslerin yol açtığı enfeksiyonlarda herhangi bir fayda göstermez. Ancak son yıllarda özellikle değişik virüslere karşı antiviraller geliştirilmiş olup, bunları genel antibiyotik diye tanımlamaktan kaçınmak lazım.
- Gripte antibiyotik kullanılır mı?
Bizim grip diye adlandırdığımız hastalıklar aslında çok çeşitlidir. Grip denince influenza virüsünün yol açtığı solunum yolu hastalığı anlaşılmalıdır. Bunun dışında bir çok solunum yolu virüsünün veya bakterisinin yol açtığı solunum yolu şikayetleri gösteren rahatsızlıklar bulunabilir. İnfluenza virüsünün yol açtığı gripte bu güne kadar alıştığımız antibiyotiklerin herhangi bir rolü yoktur. Ancak son yıllarda 2 tane yeni antiviral çıkmıştır ve bunlar eğer influenza virüsü hastalığa sebep oldu ise, erken dönemde alınırsa hastalık süresini kısaltıp fayda sağlayabilir.
Fakat grip mi yoksa başka bir solunum yolu virüsüne bağlı bir hastalık veya bakteriyel bir enfeksiyon mu olduğunun ayırt edilebilmesi lazım. Bunlardan sadece sonuncusunda antibiyotiğin yeri vardır.
- Gripte antibiyotik kullanımı gereksiz midir?
Grip denince eğer influenza virüsü tarafından yaratılmış bir solunum yolu hastalığından bahsediyorsak o zaman bildiğimiz sıradan antibiyotiklerin herhangi bir faydası yoktur. Zaten genel olarak üst solunum yolları hastalıklarının yani burun akması, hapşırma, boğaz ağrısı, öksürük, kırıklık, ateş gibi şikayetlerle seyreden rahatsızlıkların %60-70'i viral kökenli olup, bildiğimiz antibiyotiklere cevap vermezler. Ancak influenza virüsünün yol açtığı solunum sistemi hastalıklarında influenzaya karşı geliştirilmiş olan antivirallerin yani virüs antibiyotiklerinin faydası olabilir.
- Gereksiz antibiyotik kullanımını önlemek mümkün müdür? Nasıl?
Öncelikle bu konuda hem hastaların hem hekimlerin sürekli olarak eğitilmesi gerekiyor. Gereksiz antibiyotiği önlemenin en kesin yolu tabii ki hangi hastalığın bakteriyel hangi hastalığın viral olduğunun, belirli bir kesinlikte ayırt edilebilmesi. Maalesef bugünkü teknolojiyle bu konuda çok yeterli değiliz. O açıdan daha çok doktorun ve hastanın karşılıklı olarak bilgiyi doğru paylaşması, iyi bir iletişim kurması ve hastanın antibiyotik kullanımının ertelenmesine olumsuz bir yaklaşımı olmaması gerekir. Tereddüt edilen durumlarda mümkün ise bir kaç gün beklenip şikayetlerin iyiye mi, kötüye mi gittiği gözlenebilir. Bu şekilde de rahatsızlığın viral ya da bakteriyel olduğu konusunda bir fikir elde edilinebilir. Bunun dışında antibiyotiklerin reçetesiz satılması tabii ki en çok gereksiz kullanımı artıran olgudur. Çoğu zaman eczanelerde antibiyotik tavsiyelerinde bulunulmaktadır.
Doktorların zorlandığı antibiyotik kullanımı konusu bu eğitimi almamış kişiler açısından çok daha zordur.
- Grip sırasında antibiyotik kullanmanın ne gibi sakıncaları oluyor?
Antibiyotikler her ne kadar rahatlıkla tolere edilebilen, genel olarak problem çıkarmayan ilaçlar olsa da neticede bir ilaçtır. Hepsinin etkisinin yanı sıra yan etki ihtimali de vardır. Her şeyden önce Penisilin ve benzeri antibiyotikler daha çok olmak üzere hepsi alerji geliştirebilir.
Eğer geçmişte bir kullanıma bağlı allerji hikayesi yoksa bunu önceden kestirebilmek çok kolay değildir. Bunun dışında sindirim sistemi şikayetleri yaratabilir. Çok daha nadir olarak karaciğer, böbrek toksisiteleri oraya çıkabilir. Hanımlarda daha sık olarak bu antibiyotik kullanımı çeşitli jinekolojik enfeksiyonlara sebep olabilir. Bu faydalı bakterilerin öldürülüp yerine zararlı bakteriler veya mantarların hakimiyet kurması ile ortaya çıkar. Yine antibiyotik kullanımı kadın ve erkek bağırsağındaki faydalı bakterileri öldürerek zararlı bakterilerin yol açtığı kanamalı kolitler ortaya çıkarabilir.
Bir de tabii ki kullandığınız her antibiyotik bir şekilde vücuttan doğaya atılmakta, hem vücutta, hem vücut dışında doğada bu antibiyotiklerin bulunuşu bunlara karşı bakteriler tarafından direnç gelişmesine sebep olmaktadır. Antibiyotik dozları yıllar içerisinde gitgide artmakta veya bazı antibiyotikler direnç gelişimi sebebi ile artık işimize yaramaz hale gelmektedir. Bu yüzden sürekli yeni antibiyotikler bulmaya çalışılmaktadır.