dünya
(Yer, Yeryüzü, Acun, eski dilde Arz), [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]'nin [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]'e uzaklık açısından üçüncü sıradaki [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]. Üzerinde yaşam barındırdığı bilinen tek doğal gök cismidir. Katı ya da 'kaya' ağırlıklı yapısı nedeniyle üyesi bulunduğu [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] grubuna adını vermiştir. Bu gezegen grubunun kütle ve hacim açısından en büyük üyesidir. Büyüklükte, Güneş Sistemi'nin 8 gezegeni arasında [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] büyük farkla arkasından gelerek beşinci sıraya yerleşir. Tek doğal uydusu [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]' dır.
Konu başlıkları
Yapılan araştırmalar sonucu gezegenimizin yaşı 4,5 milyar yıl olarak hesaplanmıştır.Geçen bu zaman dilimi, karmaşık bileşik yapılar ve içerdiği elementler göze alındığında, [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL], Dünya ve diğer gezegenler dahil [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]'ndeki yapıları oluşturan moleküler bulutsunun kaynağı, ömrünü önceden tamamlamış bir genç tip [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]'ın dağılmış artıklarının ve yıldızlarası maddenin bir merkez etrafında dönerek gittikçe yoğunlaşmasıyla oluşmuştur. Merkezde yoğunlaşan çoğunlukla Hidrojen ve Helyum molekülleri yeni bir G2 türü yıldızı, yani Güneş'i oluşturmaya başlamış, çevre disklerdeki yoğunluklu bölgelerde ise gezegenler oluşmaya başlamıştır. Dünyamız ise Güneş'e 3. sırada yakınlıkta bulunan karasal bir iç gezegendir.
Oluşum diskleri süreci ve sonrasında bu karasal gezegenler ağır göktaşı çarpışmalarına sahne olmuştur. Göktaşları yapısında bulunan donmuş buzlar ve silikat ve metal yapılar, karaların ve okyanuslarının oluşmasını sağlamış, merkezde yoğunlaşan ağır demir ve nikel elementleri ise gezegenimizin çekirdeğini oluşturmuştur. Ağır göktaşı bombardımanı, asteroid kuşağının Jüpiter'in güçlü çekim etkisi sonucu daha kararlı hale gelmesiyle gittikçe azalmıştır. Uygun koşullar oluştuğunda gelişmeye başlayan canlı hayat sonrasında özellikle bitkiler ve yaptıkları [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ile [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]'imizin yapısal bileşimi önemli oranda değişmiş ve oksijen oranının yükselmesine neden olmuştur.
Dünya'nın Yaşı
Dünya'nın yaşı doğrudan doğruya [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] yaşıyla ölçülemez. Çünkü bilinen en yaşlı kayaçların bile bugün artık yeryüzünde var olmayan daha yaşlı kayaçlardan oluştuğunu biliyoruz. Bugüne kadar saptanabilen en yaşlı kayaçlar [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]'ın batısında bulunmuştur ve 3,8 milyar yaşındadır. Demek oluyor ki Dünya'nın yaşı bundan daha fazladır.
Bugün Dünya'nın yaşını hesaplamak en iyi yöntem elde edilen radyoaktif elementlerin yarılanmaları sonucu başka elementlere dönüşümleridir. Örneğin radyoaktif [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] elementinin uranyum-238 ve uranyum-235 gibi iki ayrı tipte atomu ([Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]) vardır. Bu atomların ikisi de çok yavaş bir süreçle [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] dönüşür. Öbür uranyum izotopundan biraz daha ağır olan uranyum-238'in dönüşümüyle daha hafif bir kurşun izotopu olan kurşun-206, uranyum-234'in dönüşümüyle de biraz daha ağır bir izotop olan kurşun-207 atomları oluşur. Uranyum-235'in kurşuna dönüşme hızı uranyum-238'in dönüşme hızından altı kat daha fazladır. Bu nedenler, incelenen bir kayaçtaki kurşun-206 ve kurşun-207 atomlarının oranı kayacın yaşına bağlı olarak değişir. En yaşlı olduğu düşünülen bir kurşun minerali ile bugün [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] oluşan kurşunun izotop yapısı arasındaki fark, ancak bu iki örneğin oluşumları arasında 4,55 milyar yıllık bir zaman dilimi olmasıyla açıklanabilir. Bu süre de Dünya'nın yaşı olarak kabul edilebilir. En eski kayaçların yaşını hesaplamak için radyoaktif [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] elementinin stronsiyuma dönüşme süreci de temel zaman ölçeği olarak alınabilir. Bunun sonucunda dünyamızın tahminen 5.5 milyar yıllık olduğu varsayılmaktadır.
Biçimi
Ana madde: [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Dünya'nın üzerindeki topografik oluşumlar ve kendi ekseni etrafındaki eksantrik hareketi nedeniyle düzgün bir geometrisi yoktur.Geoibs bir biçimdedir, fakat ekvatordaki yarıçapı kutuplardaki yarıçapından fazladır. Bu kutuplarından basık küresel geometrik şekil "geoid" ([Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL], [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Geo "dünya") yani "Dünya şekli" diye adlandırılır. Referans küremsinin ortalama çapı 12.742 km'dir (~40.000 km/π). Yer'in ekseni etrafında dönmesi ekvatorun dışarı doğru biraz fırlamasına neden olduğu için ekvatorun çapı, kutupları birleştiren çaptan 43 km daha uzundur. Ortalamadan en büyük sapmalar, [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] (denizden 8.848 m yüksekte) ve [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] dur (deniz seviyesinin 10.924 m altı). Dolayısıyla ideal bir elipsoide kıyasla Yer'in %0,17'lik toleransı vardır. Ekvatorun şişkinliği yüzünden Yer'in merkezinden en yüksek nokta aslında [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL].
İç yapısı
Ana madde: [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Yer'in içi, diğer gezegenler gibi, kimyasal olarak tabakalardan oluşur. Yer'in [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] oluşmuş bir kabuğu, yüksek viskoziteli bir mantosu, akışkan bir dış çekirdeği ve katı halde bir iç çekirdeği vardır.
Yer'in tabakaları aşağıda belirtilen derinliklerdedir:
Derinlik (Km)Tabaka0–60[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] (5 ila 200 km arası değişir)0–35... [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] (5 ila 70 km arası değişir)35–60... mantonun en üst kısmı35–2890[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]100–700... [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]2890–5100[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]5100–6378[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
Konu başlıkları
- <LI class=toclevel-1>[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
- [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
- [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
- [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
Yapılan araştırmalar sonucu gezegenimizin yaşı 4,5 milyar yıl olarak hesaplanmıştır.Geçen bu zaman dilimi, karmaşık bileşik yapılar ve içerdiği elementler göze alındığında, [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL], Dünya ve diğer gezegenler dahil [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]'ndeki yapıları oluşturan moleküler bulutsunun kaynağı, ömrünü önceden tamamlamış bir genç tip [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]'ın dağılmış artıklarının ve yıldızlarası maddenin bir merkez etrafında dönerek gittikçe yoğunlaşmasıyla oluşmuştur. Merkezde yoğunlaşan çoğunlukla Hidrojen ve Helyum molekülleri yeni bir G2 türü yıldızı, yani Güneş'i oluşturmaya başlamış, çevre disklerdeki yoğunluklu bölgelerde ise gezegenler oluşmaya başlamıştır. Dünyamız ise Güneş'e 3. sırada yakınlıkta bulunan karasal bir iç gezegendir.
Oluşum diskleri süreci ve sonrasında bu karasal gezegenler ağır göktaşı çarpışmalarına sahne olmuştur. Göktaşları yapısında bulunan donmuş buzlar ve silikat ve metal yapılar, karaların ve okyanuslarının oluşmasını sağlamış, merkezde yoğunlaşan ağır demir ve nikel elementleri ise gezegenimizin çekirdeğini oluşturmuştur. Ağır göktaşı bombardımanı, asteroid kuşağının Jüpiter'in güçlü çekim etkisi sonucu daha kararlı hale gelmesiyle gittikçe azalmıştır. Uygun koşullar oluştuğunda gelişmeye başlayan canlı hayat sonrasında özellikle bitkiler ve yaptıkları [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] ile [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]'imizin yapısal bileşimi önemli oranda değişmiş ve oksijen oranının yükselmesine neden olmuştur.
Dünya'nın Yaşı
Dünya'nın yaşı doğrudan doğruya [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] yaşıyla ölçülemez. Çünkü bilinen en yaşlı kayaçların bile bugün artık yeryüzünde var olmayan daha yaşlı kayaçlardan oluştuğunu biliyoruz. Bugüne kadar saptanabilen en yaşlı kayaçlar [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]'ın batısında bulunmuştur ve 3,8 milyar yaşındadır. Demek oluyor ki Dünya'nın yaşı bundan daha fazladır.
Bugün Dünya'nın yaşını hesaplamak en iyi yöntem elde edilen radyoaktif elementlerin yarılanmaları sonucu başka elementlere dönüşümleridir. Örneğin radyoaktif [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] elementinin uranyum-238 ve uranyum-235 gibi iki ayrı tipte atomu ([Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]) vardır. Bu atomların ikisi de çok yavaş bir süreçle [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] dönüşür. Öbür uranyum izotopundan biraz daha ağır olan uranyum-238'in dönüşümüyle daha hafif bir kurşun izotopu olan kurşun-206, uranyum-234'in dönüşümüyle de biraz daha ağır bir izotop olan kurşun-207 atomları oluşur. Uranyum-235'in kurşuna dönüşme hızı uranyum-238'in dönüşme hızından altı kat daha fazladır. Bu nedenler, incelenen bir kayaçtaki kurşun-206 ve kurşun-207 atomlarının oranı kayacın yaşına bağlı olarak değişir. En yaşlı olduğu düşünülen bir kurşun minerali ile bugün [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] oluşan kurşunun izotop yapısı arasındaki fark, ancak bu iki örneğin oluşumları arasında 4,55 milyar yıllık bir zaman dilimi olmasıyla açıklanabilir. Bu süre de Dünya'nın yaşı olarak kabul edilebilir. En eski kayaçların yaşını hesaplamak için radyoaktif [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] elementinin stronsiyuma dönüşme süreci de temel zaman ölçeği olarak alınabilir. Bunun sonucunda dünyamızın tahminen 5.5 milyar yıllık olduğu varsayılmaktadır.
Biçimi
Ana madde: [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Dünya'nın üzerindeki topografik oluşumlar ve kendi ekseni etrafındaki eksantrik hareketi nedeniyle düzgün bir geometrisi yoktur.Geoibs bir biçimdedir, fakat ekvatordaki yarıçapı kutuplardaki yarıçapından fazladır. Bu kutuplarından basık küresel geometrik şekil "geoid" ([Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL], [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Geo "dünya") yani "Dünya şekli" diye adlandırılır. Referans küremsinin ortalama çapı 12.742 km'dir (~40.000 km/π). Yer'in ekseni etrafında dönmesi ekvatorun dışarı doğru biraz fırlamasına neden olduğu için ekvatorun çapı, kutupları birleştiren çaptan 43 km daha uzundur. Ortalamadan en büyük sapmalar, [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] (denizden 8.848 m yüksekte) ve [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] dur (deniz seviyesinin 10.924 m altı). Dolayısıyla ideal bir elipsoide kıyasla Yer'in %0,17'lik toleransı vardır. Ekvatorun şişkinliği yüzünden Yer'in merkezinden en yüksek nokta aslında [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL].
İç yapısı
Ana madde: [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] Yer'in içi, diğer gezegenler gibi, kimyasal olarak tabakalardan oluşur. Yer'in [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] oluşmuş bir kabuğu, yüksek viskoziteli bir mantosu, akışkan bir dış çekirdeği ve katı halde bir iç çekirdeği vardır.
Yer'in tabakaları aşağıda belirtilen derinliklerdedir:
Derinlik (Km)Tabaka0–60[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] (5 ila 200 km arası değişir)0–35... [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] (5 ila 70 km arası değişir)35–60... mantonun en üst kısmı35–2890[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]100–700... [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]2890–5100[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]5100–6378[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]