17. ve 18. yy. Azerbaycan hanliklari
 

Azerbaycan hanliklari Nadir shah Ashar sirasinda ilk basta Shaki vilayetinin 1743'de Haci Celebi ile 1746 ya kadar Iran shahina karsi isyanlara, sonra da bashta Urmiya, Karabag, Kuba, Shaki hanliklari basta olmakla merkezi Iran hakimiyeti ve kendi aralarinda guc cekishmelerine sebep olusdur. Bu saydigim dort hanlik asil guclu ve Azerbaycan tarihine katkisi olan hanliklar olmusdur ve bunlar hur hanliklar olarak bilinirle. Diger olusan hanliklar ise zamanla bu hanliklar tarafindan veya dis gucler tarafindan (Karli ve Katheya charligi, Rus charligi ve s.) ele gecirilimislerdir. Bunlar da yari hur hanliklar olarak bilinirler. Bir de olusan sultanliklar ve meliklikler vardi ki bular da Ruslarin Kafkas'daki gozu kulagi olmuslardi ve ileride hanliklara basa bela olacaklardi.

Urmiya Hanligi: Gunumuz Orumiyeh etrafinda kurulan bu hanlik Fath' Ali Han Afshar(1747-1763) tarafindan kurulmusdu. Bu han merkezi ve guney Irana gucunu salip birde Azerbaycanda buyuk bir hanlik yaratmak istiyordu. O zamanlar Tebrizde bir isyan olmusdu ve bu sirada oranin hakimi olan Muhammed han Afshar da olduruldukten sonra Fath' Ali han Tebrizi ele gecirip bashkenti bura yapti. O Irana karsi guclu muttefikler de kazanmisdi bir yandan da Azerbaycanda kendi mevkisini guclendirmek icin Hoy hani Shahbaz hani kendi tarafina cekmisdi. Ayni zamanda o zamanlar daha bashi bosh olan ve dini ozellikleriyle bilinen Karadagi, Maragayi, ve Serabi almisdi. Bu sirada o muttefiki Adil han ile Iran hakimleri Kerim han Zend ve Muhammedhasan han Kacar ile savasa basladi. Bu savas ilk basta sadece Kerim han Zend ile Fath' Ali han Afshar arasinda icinde Fath' Ali hanin kazandigi Miyana(1752),Karachimen(1761), ve ayni zamanda Fath' Ali hanin Kacar ve Zendler uzerinde galip geldigi Astrabad, Gilan, Mazandaran, Resht savaslari (1753-1754) olmusdur. Ama kaynak ve asker azligindan dolayi Fath' Ali han ilk bashta Tebrizi aldi. Bunun uzerine Fath' Ali han Urmiya kalesine kacti. Kerim han Zend akilli bir liderdi ve Fath' Ali hanin hem Azerbaycan, hem de Iranda dusman kazanmasina sebep oldu. Kuzeyde Karabag hani Panahali han ile Fath' Ali hana ihanet etmish Hoy hani Shahbaz hani, guneyde ise Kacarlar ve Afkanlari muttefik edindi ve Urmiya sehrine saldirlar ve Fath' Ali hani ele gecirdiler. Kerim han Zend hem muttefiklerini mutlu etmek hem de onlari bir sureligine hanliklarindan uzak tutmak icin Shiraz sehrinde misafir etdi ve o sirada orada Fath' Ali hani idam etdirdi. Ama onun bu misafirlik icin asil maksadi basarili olamdi ve Urmiya hanlikini Rustem Beye verip Irana geri dondu.

Arkadaslar diger hanliklarda geliyor derleyip yazacagim

Karabag Hanligi: Nadir Shah zamani Karabagdaki beyler ve tayfalar (Cavanshir, Yirmidortler, Otuzikiler, Kebirli, Ziyadogullari, Baharli) ona karsi ayaklamislardi. Buna karsi da Nadir Shah onlari Horasan vilayetine gonderir. Bu sirada, o kafileden kacan Penaheli bey 1738'de Iran Sarayini terk edib 10 yil icerisinde Karabag hanligini yaratti. Merkezi Shusha sehri idi. Penaheli han hakimiyete gelir gelmez etrafina ve henuz sahiplenmemis yerlere kaleler yerlestirib oyle bir siyaset guderek etrafi kendi topraklarina katiyordu. Diktigi kalelerden en onemlileri Kebirli, Bayat(1748) Ternekut(1751). Hatta Bayat Savasinda Shaki hani Haci Celebiyi geri tutmayi basharmishdi. En onemli kale ise orayi buyuk ticaret ve savunma merkezi hatta 1920'de dahi Ermenileri zora sokacak olan Shusha kalesini dikmishti. Penaheli han bir donemde Iranin Guneyine kadar uzanan bir hanlik yaratmishdi.