Anaokulunda İnatçı Çocuklar

Bir istek üzerine anaokulu ortamındaki çocuklarda görülen inatçılık sorununa basit çözümler sunarak öğretmenlere rehber olacak nitelikte bir yazımı kaleme aldım. Umarım faydalı olur.

İnatçılık duygusal gelişimin bir sonucudur. Çocuklar kişiliklerini geliştirme amaçlı, büyüklerini sınama girişimlerinde bulunurlar. Hedef öncelikle anne babayken, okula başlayınca bu sınama girişimini öğretmenleri üzerinde sürdürürler. Bazı çocuklar buna hemen başlarken, bazıları da okul ortamına ve öğretmenine alışmayı bekler.

Çocukların inatçılık yapmaları için özel dönemler olsa da her dönemde inatçılık davranışı gözlenebilir. Özellikle 2 ila 3 yaşındaki çocukların böyle özel bir dönemleri vardır ve serkeşlik dönemi diye adlandırılır. Bu dönemde çocuklar öfkelerini genelde tepinerek gösterirler. Çocuğun bu dönemden itibaren inatçılık davranışını içselleştirmesini istemiyorsanız, haklı isteklerini ve temel ihtiyaçlarını anında karşılamaya dikkat etmelisiniz. Tartışmaya girmeden diğer karşılanamayacak isteklerine de tercüman olarak rahatlamasını sağlamak gerekir. Eğer istediği o an için yapılamayacak bir şeyse, onu anladığınızı, fakat bunun şu an için mümkün olamayacağını belirtmelisiniz. Yeterince anlattığınız halde, o sizin açıklamalarınızı dinlemiyor ve inadına devam ediyorsa, sabretmeli ve artık onunla ilgilenmeyeceğinizi söylemelisiniz ki, bu konudaki kararlılığınızı anlasın. Sustuğu anda tekrar ilgilenip oyuna veya derse katabilirsiniz.

Öğretmenlerin dikkat edeceği önemli bir nokta da çocuğun 'inatçı' şeklinde etiketlenmemesidir. Çocuğun yanında onun inatçı olduğundan asla bahsedilmemelidir. Çocuk derste inatçılık yapıyor, sınıfta oturmak istemiyor ve o an için huzuru bozup derse engel oluyorsa, yardımcı öğretmen soğukkanlı davranarak çocuğu dışarı çıkarmalı ve derdinin ne olduğuyla ilgilenmelidir. Olumsuz davranışlarla ilgi çekmeye alışan çocuk, zamanla bu davranışı yaşam tarzı şekline getirir ve kişiliğinin bir parçası olur. Bu yüzden bir müddet sonra uygun tonda konuşmadığı zamanlar, onun dediklerini duyamadığınızı söylemelisiniz.

Okul servisinde bunu yapıyorsa huzuru bozamayacak şekilde bir oturma düzeni ayarlamalısınız. Çocuğa kararlı olunduğu hissettirilmelidir. Çocuk kontrolden çıktığında, siz kontrolü kaybetmemelisiniz. Bazen yaptıkları merak yüzünden olabilir. Tahtaya ya da duvara yazmasını istemiyorsanız kâğıt vererek 'Resim çizeceksen kâğıda çiz' diyebilirsiniz. Ve istemediğiniz şeyleri yaptığında telâfi etmesini sağlamalısınız: Sınıftaki şekerleri yediyse yerine almalı, arabayı bilerek kırdıysa yenisini getirmeli, duvarı çizdiyse temizlemeli, sınıfı dağıtınca toplamalıdır, v.s.

4 yaş civarındaki çocuklar küfür etme, büyükleri öfkelendirme davranışlarında bulunabilirler. İlk tepkiniz duymazlıktan gelmek olacaktır. Duymazlıktan gelmek, çocuğa yaptığı davranışın doğru olup olmadığını düşünme fırsatı verecektir. Bir başka yararı ise öfke teşebbüslerini suya düşürmektir. Fakat inatçı bir çocuksa sizin sabrınızı zorlamak için bu sözleri tekrarlayacaktır. Arkadaşlarına lâkap takan bir çocukla karşı karşıyaysanız yalnız olarak onunla bu konuyu konuşmalı ve evde de ailesinin konuşmasını sağlamalısınız. Bu davranışının arkadaşlarının kalbini kıracağını ve kendisine söylense neler hissedebileceğini konuşup empati kazanmasını sağlamalısınız. Empati kazanırsa davranışını değiştirecektir. Size karşı ya da başka büyüklerine karşı tavrı varsa, onu karşınıza alıp şu sözü söylemelisiniz: 'Bir büyüğe ne kadar öfkelenmiş olursan ol, kesinlikle kötü bir söz söylemeyeceksin.'
Eğer çocuk sınıfta sizin koyduğunuz sınırları aşıyorsa, çocuğun neden insanları kızdırmak ya da küfretmek istediğini anlamaya çalışmalısınız. Başkalarıyla alay eden çocuklar görünürde kendine güvenli gibi gözükse de özgüvenden yoksundurlar ve güven duymak için hırçınlığa başvururlar. Ne var ki, bu savunmaya devam etmesi onu güç bir yola sokacaktır. Sebebi bu çocuğun kendi gücünden çok başkasının zaafından yararlanmasıdır. Başkalarına takılması, küfretmesi, alay etmesi zamanla arkadaşlarının onu zorba olarak görmesine ve alışverişi kesmesine neden olacaktır. Çocuğa saldırganlığını gemlemesini sağlayacak yollar göstermelisiniz. 'Arkadaşına kızmanın nedenini, ona sakin bir biçimde açıklaman daha doğru olur' demek gibi.

İnatçılık yapan çocuk, olumlu davrandığında bu davranışlarını övün.

Öğretmen sınıfta kendini gözlemleyerek sinirlendiği ya da çaresiz kaldığı durumları gözlemeli, sınıfta çocuklarla bu konu hakkında konuşmalı beraber kurallar koymalıdır. Kurallara uymayanlara verilecek cezalar sınıf içinde belirlenip, sınıf içinde çözüme ulaşmayanlar için evden yardım istenmelidir. TV'den, bilgisayardan, sinemadan, sürprizden mahrum etme gibi.

Seçenek sunmak da inatçı çocuklar için iyi bir çözümdür. Yemekte pilavı mı yersin, ıspanağı mı? Kuru boyayla mı boyamak istersin, pastel boyayla mı? Sağdaki sayfayı mı yapmak istersin, soldakini mi? Kırmızının mı, sarının mı İngilizcesini söylemek istiyorsun? Soracağımız sorular 'Evet' veya 'Hayır' şeklinde değil, seçim yapmaya yönelik sorular olmalıdır.

Öğretmenin çocuğa örnek olması da çok önemlidir. Öğle yemeğini beğenmediğini belirtir konuşuyorsa, mesai arkadaşlarıyla çocukların önünde emreder tarzda muhatapsa, etrafında kimseyi beğenmeyip sadece kendi yaptıklarına saygı duyuyor, her yönüyle çocuğa örnek olmuyorsa kendi işi de zorlaşacaktır.

Aşağılık duygusu, bazı şeyleri becerememek çocuğun çevresine karşı öfkelenmesini kolaylaştırabilir. Çocuğun derste diğerlerinden geri olduğunu hissediyorsanız, evden destek istemelisiniz. Okul başında ailelerin beklentilerini iyi kavramaya çalışın. Başarılı bir öğretmen bir haftanın sonunda öğrencilerin potansiyelini kavramayı başarır. Çocuğun gösterdiği çabaları takdir etmeyi öğrenmelisiniz. Çocuk geriliğinden ötürü sıkıntı yaşadığı bir andaysa bu öfkeye dönüşmeden dikkatini hoşlandığı başka yöne kaydırmalı, bildiği bir soruyu ona sorarak moralini geri kazanmasına yardımcı olmalısınız.
Bazen evdeki disiplin gevşektir. Bunu aileyle konuşarak destek alabilirsiniz. Aileye kararlı bir tavırla hareket etmelerini, gerektiğinde çocuğun beklentilerini kısmaları gerektiğini söyleyebilirsiniz. Eğer evde çok sıkı bir disiplin varsa bu durumda da çocuklar zincirden boşanmış gibi davranabilirler. Bu durumlarda aileyle konuşarak çocuğun evde kendini ifade etmesine imkan vermelerini sağlayabilirsiniz. Çocuğun problemi evden değil de çocuğa sıkıcı gelen öğretmen yöntemlerinden kaynaklanıyorsa, o zaman yöntem değişikliği yapmayı denemelisiniz. Kimi çocuk şarkıyla, dramayla, işitsel, görsel yolla, ya da hareketlerle daha kolay öğrenir. Planı buna göre yapmalısınız. Özellikle inatçı ve kafa tutan çocuklarda, tüm ödevlerin ilgi alanları etrafında toplanarak kişiselleştirilmesi gerekebilir.
Genellikle belli bir disiplini olmayan bakıcılarla büyümüş veya ailesi tarafından her isteği karşılanmış çocuklarda, tüm ödevlerin ilgi alanları etrafında toplanarak kişiselleştirilmesi gerekebilir. Övgü ve takdiri dozunda ayarlamak gerekir. Bir çocuk beklediğinizden daha çok performans gösterdiğinde, bunu abartmadan övgüyü kullanmalıyız. Abartılı davrandığımızda bazı çocuklar lakayt davranışlar gösterebilirler. Çocuk sizin takdirinizi kaybetmekten de korkmalıdır, övgünün dozunun da iyi ayarlanması gerekir.

Çocuk ısrarcı olursa çevreyi değiştirebilirsiniz. Ya da ona özel görev verebilirsiniz.
Çocuğun her davranışını da inat olarak algılamamak gerekir. Bazen de çocuk bazı şeylere mantığına uymadığı için itiraz eder. Çocuğun davranışının nedenine yoğunlaşmamız doğru olacaktır. Normal isteklerine aldırılmayan, fakat bağırıp çağırdığında ilgilenilen ya da istediği yapılan çocukların inatçı olduğunu görürsünüz.

Eğer çocuğun yaptığı inatçılık yüzünden zarar gören birileri varsa bunu çocuğa söylemeli, sebep sonuç ilişkileri açıklanmalı, böylece vicdan gelişimine katkıda bulunmalıdır. 'Eğer sırada itişirsen, arkadaşını düşürüp canını acıtabilirsin; bir gün bu yüzden senin de canın acıyabilir' diyebilirsiniz. Sınıfta bunu drama yoluyla anlatmaktan daha güzel bir yol yoktur. Eğer bu uyarılara rağmen aynı davranışlar devam ediyorsa, yaptığına uygun cezalar alır. Yemeğe giderken sırada durmuyorsa, yemeğe en son o gönderilir. Derste arkadaşını dinlemiyorsa, sırası geldiğinde kendisinin de dinlenilmeyeceği söylenebilir.