Nixie
12 August 2009, 09:06
(Yer, Yeryüzü, Acun, eski dilde Arz), Güneş Sistemi ([Only Registered Users Can See Links];C3%BCne%C5%9F_Sistemi)'nin Güneş ([Only Registered Users Can See Links])'e uzaklık açısından üçüncü sıradaki gezegeni ([Only Registered Users Can See Links]). Üzerinde yaşam barındırdığı bilinen tek doğal gök cismidir. Katı ya da 'kaya' ağırlıklı yapısı nedeniyle üyesi bulunduğu yer benzeri gezegenler ([Only Registered Users Can See Links]) grubuna adını vermiştir. Bu gezegen grubunun kütle ve hacim açısından en büyük üyesidir. Büyüklükte, Güneş Sistemi'nin 8 gezegeni arasında gaz devlerinin ([Only Registered Users Can See Links]) büyük farkla arkasından gelerek beşinci sıraya yerleşir. Tek doğal uydusu Ay ([Only Registered Users Can See Links](uydu))' dır.
Konu başlıkları
<LI class=toclevel-1>1 Yerkürenin oluşumu ([Only Registered Users Can See Links].C3.BCrenin_olu.C5.9Fumu)
1.1 Dünya'nın Yaşı ([Only Registered Users Can See Links].C3.BCnya.27n.C4.B1n_Ya.C5.9F.C4.B1)
<LI class=toclevel-1>2 Biçimi ([Only Registered Users Can See Links].C3.A7imi) <LI class=toclevel-1>3 İç yapısı ([Only Registered Users Can See Links].C4.B0.C3.A7_yap.C4.B1s.C4.B1) <LI class=toclevel-1>4 Yerkabuğu ([Only Registered Users Can See Links].C4.9Fu) <LI class=toclevel-1>5 Levha hareketleri ([Only Registered Users Can See Links]_hareketleri)
5.1 Aşınma ([Only Registered Users Can See Links].C5.9F.C4.B1nma)
<LI class=toclevel-1>6 Dünya'nın hareketi ([Only Registered Users Can See Links].C3.BCnya.27n.C4.B1n_hareketi)
7 Ayrıca bakınız ([Only Registered Users Can See Links].C4.B1ca_bak.C4.B1n.C4.B1z)
Yerkürenin oluşumu
Yapılan araştırmalar sonucu gezegenimizin yaşı 4,5 milyar yıl olarak hesaplanmıştır.Geçen bu zaman dilimi, karmaşık bileşik yapılar ve içerdiği elementler göze alındığında, Güneş ([Only Registered Users Can See Links]), Dünya ve diğer gezegenler dahil Güneş sistemi ([Only Registered Users Can See Links])'ndeki yapıları oluşturan moleküler bulutsunun kaynağı, ömrünü önceden tamamlamış bir genç tip yıldız ([Only Registered Users Can See Links])'ın dağılmış artıklarının ve yıldızlarası maddenin bir merkez etrafında dönerek gittikçe yoğunlaşmasıyla oluşmuştur. Merkezde yoğunlaşan çoğunlukla Hidrojen ve Helyum molekülleri yeni bir G2 türü yıldızı, yani Güneş'i oluşturmaya başlamış, çevre disklerdeki yoğunluklu bölgelerde ise gezegenler oluşmaya başlamıştır. Dünyamız ise Güneş'e 3. sırada yakınlıkta bulunan karasal bir iç gezegendir.
Oluşum diskleri süreci ve sonrasında bu karasal gezegenler ağır göktaşı çarpışmalarına sahne olmuştur. Göktaşları yapısında bulunan donmuş buzlar ve silikat ve metal yapılar, karaların ve okyanuslarının oluşmasını sağlamış, merkezde yoğunlaşan ağır demir ve nikel elementleri ise gezegenimizin çekirdeğini oluşturmuştur. Ağır göktaşı bombardımanı, asteroid kuşağının Jüpiter'in güçlü çekim etkisi sonucu daha kararlı hale gelmesiyle gittikçe azalmıştır. Uygun koşullar oluştuğunda gelişmeye başlayan canlı hayat sonrasında özellikle bitkiler ve yaptıkları fotosentez ([Only Registered Users Can See Links]) ile atmosfer ([Only Registered Users Can See Links])'imizin yapısal bileşimi önemli oranda değişmiş ve oksijen oranının yükselmesine neden olmuştur.
Dünya'nın Yaşı
Dünya'nın yaşı doğrudan doğruya kayaçların ([Only Registered Users Can See Links]) yaşıyla ölçülemez. Çünkü bilinen en yaşlı kayaçların bile bugün artık yeryüzünde var olmayan daha yaşlı kayaçlardan oluştuğunu biliyoruz. Bugüne kadar saptanabilen en yaşlı kayaçlar Grönland ([Only Registered Users Can See Links])'ın batısında bulunmuştur ve 3,8 milyar yaşındadır. Demek oluyor ki Dünya'nın yaşı bundan daha fazladır.
Bugün Dünya'nın yaşını hesaplamak en iyi yöntem elde edilen radyoaktif elementlerin yarılanmaları sonucu başka elementlere dönüşümleridir. Örneğin radyoaktif uranyum ([Only Registered Users Can See Links]) elementinin uranyum-238 ve uranyum-235 gibi iki ayrı tipte atomu (izotop ([Only Registered Users Can See Links])) vardır. Bu atomların ikisi de çok yavaş bir süreçle kurşun ([Only Registered Users Can See Links]) atomlarına ([Only Registered Users Can See Links]) dönüşür. Öbür uranyum izotopundan biraz daha ağır olan uranyum-238'in dönüşümüyle daha hafif bir kurşun izotopu olan kurşun-206, uranyum-234'in dönüşümüyle de biraz daha ağır bir izotop olan kurşun-207 atomları oluşur. Uranyum-235'in kurşuna dönüşme hızı uranyum-238'in dönüşme hızından altı kat daha fazladır. Bu nedenler, incelenen bir kayaçtaki kurşun-206 ve kurşun-207 atomlarının oranı kayacın yaşına bağlı olarak değişir. En yaşlı olduğu düşünülen bir kurşun minerali ile bugün okyanuslarda ([Only Registered Users Can See Links]) oluşan kurşunun izotop yapısı arasındaki fark, ancak bu iki örneğin oluşumları arasında 4,55 milyar yıllık bir zaman dilimi olmasıyla açıklanabilir. Bu süre de Dünya'nın yaşı olarak kabul edilebilir. En eski kayaçların yaşını hesaplamak için radyoaktif rubidyum ([Only Registered Users Can See Links]) elementinin stronsiyuma dönüşme süreci de temel zaman ölçeği olarak alınabilir. Bunun sonucunda dünyamızın tahminen 5.5 milyar yıllık olduğu varsayılmaktadır.
Biçimi
Ana madde: Jeodezi ([Only Registered Users Can See Links]) Dünya'nın üzerindeki topografik oluşumlar ve kendi ekseni etrafındaki eksantrik hareketi nedeniyle düzgün bir geometrisi yoktur.Geoibs bir biçimdedir, fakat ekvatordaki yarıçapı kutuplardaki yarıçapından fazladır. Bu kutuplarından basık küresel geometrik şekil "geoid" (Latince ([Only Registered Users Can See Links]), Eski Yunanca ([Only Registered Users Can See Links]) Geo "dünya") yani "Dünya şekli" diye adlandırılır. Referans küremsinin ortalama çapı 12.742 km'dir (~40.000 km/π). Yer'in ekseni etrafında dönmesi ekvatorun dışarı doğru biraz fırlamasına neden olduğu için ekvatorun çapı, kutupları birleştiren çaptan 43 km daha uzundur. Ortalamadan en büyük sapmalar, Everest Dağı ([Only Registered Users Can See Links]) (denizden 8.848 m yüksekte) ve Mariana Çukuru ([Only Registered Users Can See Links]) dur (deniz seviyesinin 10.924 m altı). Dolayısıyla ideal bir elipsoide kıyasla Yer'in %0,17'lik toleransı vardır. Ekvatorun şişkinliği yüzünden Yer'in merkezinden en yüksek nokta aslında ekvatordadır ([Only Registered Users Can See Links]).
İç yapısı
Ana madde: Yer'in yapısı ([Only Registered Users Can See Links]) Yer'in içi, diğer gezegenler gibi, kimyasal olarak tabakalardan oluşur. Yer'in silikattan ([Only Registered Users Can See Links]) oluşmuş bir kabuğu, yüksek viskoziteli bir mantosu, akışkan bir dış çekirdeği ve katı halde bir iç çekirdeği vardır.
Yer'in tabakaları aşağıda belirtilen derinliklerdedir:
Derinlik (Km)Tabaka0–60Litosfer ([Only Registered Users Can See Links]) (5 ila 200 km arası değişir)0–35... Kabuk ([Only Registered Users Can See Links]) (5 ila 70 km arası değişir)35–60... mantonun en üst kısmı35–2890Manto ([Only Registered Users Can See Links])100–700... Atmosfer ([Only Registered Users Can See Links])2890–5100Dış kabuk ([Only Registered Users Can See Links])5100–6378İç kabuk ([Only Registered Users Can See Links])
Konu başlıkları
<LI class=toclevel-1>1 Yerkürenin oluşumu ([Only Registered Users Can See Links].C3.BCrenin_olu.C5.9Fumu)
1.1 Dünya'nın Yaşı ([Only Registered Users Can See Links].C3.BCnya.27n.C4.B1n_Ya.C5.9F.C4.B1)
<LI class=toclevel-1>2 Biçimi ([Only Registered Users Can See Links].C3.A7imi) <LI class=toclevel-1>3 İç yapısı ([Only Registered Users Can See Links].C4.B0.C3.A7_yap.C4.B1s.C4.B1) <LI class=toclevel-1>4 Yerkabuğu ([Only Registered Users Can See Links].C4.9Fu) <LI class=toclevel-1>5 Levha hareketleri ([Only Registered Users Can See Links]_hareketleri)
5.1 Aşınma ([Only Registered Users Can See Links].C5.9F.C4.B1nma)
<LI class=toclevel-1>6 Dünya'nın hareketi ([Only Registered Users Can See Links].C3.BCnya.27n.C4.B1n_hareketi)
7 Ayrıca bakınız ([Only Registered Users Can See Links].C4.B1ca_bak.C4.B1n.C4.B1z)
Yerkürenin oluşumu
Yapılan araştırmalar sonucu gezegenimizin yaşı 4,5 milyar yıl olarak hesaplanmıştır.Geçen bu zaman dilimi, karmaşık bileşik yapılar ve içerdiği elementler göze alındığında, Güneş ([Only Registered Users Can See Links]), Dünya ve diğer gezegenler dahil Güneş sistemi ([Only Registered Users Can See Links])'ndeki yapıları oluşturan moleküler bulutsunun kaynağı, ömrünü önceden tamamlamış bir genç tip yıldız ([Only Registered Users Can See Links])'ın dağılmış artıklarının ve yıldızlarası maddenin bir merkez etrafında dönerek gittikçe yoğunlaşmasıyla oluşmuştur. Merkezde yoğunlaşan çoğunlukla Hidrojen ve Helyum molekülleri yeni bir G2 türü yıldızı, yani Güneş'i oluşturmaya başlamış, çevre disklerdeki yoğunluklu bölgelerde ise gezegenler oluşmaya başlamıştır. Dünyamız ise Güneş'e 3. sırada yakınlıkta bulunan karasal bir iç gezegendir.
Oluşum diskleri süreci ve sonrasında bu karasal gezegenler ağır göktaşı çarpışmalarına sahne olmuştur. Göktaşları yapısında bulunan donmuş buzlar ve silikat ve metal yapılar, karaların ve okyanuslarının oluşmasını sağlamış, merkezde yoğunlaşan ağır demir ve nikel elementleri ise gezegenimizin çekirdeğini oluşturmuştur. Ağır göktaşı bombardımanı, asteroid kuşağının Jüpiter'in güçlü çekim etkisi sonucu daha kararlı hale gelmesiyle gittikçe azalmıştır. Uygun koşullar oluştuğunda gelişmeye başlayan canlı hayat sonrasında özellikle bitkiler ve yaptıkları fotosentez ([Only Registered Users Can See Links]) ile atmosfer ([Only Registered Users Can See Links])'imizin yapısal bileşimi önemli oranda değişmiş ve oksijen oranının yükselmesine neden olmuştur.
Dünya'nın Yaşı
Dünya'nın yaşı doğrudan doğruya kayaçların ([Only Registered Users Can See Links]) yaşıyla ölçülemez. Çünkü bilinen en yaşlı kayaçların bile bugün artık yeryüzünde var olmayan daha yaşlı kayaçlardan oluştuğunu biliyoruz. Bugüne kadar saptanabilen en yaşlı kayaçlar Grönland ([Only Registered Users Can See Links])'ın batısında bulunmuştur ve 3,8 milyar yaşındadır. Demek oluyor ki Dünya'nın yaşı bundan daha fazladır.
Bugün Dünya'nın yaşını hesaplamak en iyi yöntem elde edilen radyoaktif elementlerin yarılanmaları sonucu başka elementlere dönüşümleridir. Örneğin radyoaktif uranyum ([Only Registered Users Can See Links]) elementinin uranyum-238 ve uranyum-235 gibi iki ayrı tipte atomu (izotop ([Only Registered Users Can See Links])) vardır. Bu atomların ikisi de çok yavaş bir süreçle kurşun ([Only Registered Users Can See Links]) atomlarına ([Only Registered Users Can See Links]) dönüşür. Öbür uranyum izotopundan biraz daha ağır olan uranyum-238'in dönüşümüyle daha hafif bir kurşun izotopu olan kurşun-206, uranyum-234'in dönüşümüyle de biraz daha ağır bir izotop olan kurşun-207 atomları oluşur. Uranyum-235'in kurşuna dönüşme hızı uranyum-238'in dönüşme hızından altı kat daha fazladır. Bu nedenler, incelenen bir kayaçtaki kurşun-206 ve kurşun-207 atomlarının oranı kayacın yaşına bağlı olarak değişir. En yaşlı olduğu düşünülen bir kurşun minerali ile bugün okyanuslarda ([Only Registered Users Can See Links]) oluşan kurşunun izotop yapısı arasındaki fark, ancak bu iki örneğin oluşumları arasında 4,55 milyar yıllık bir zaman dilimi olmasıyla açıklanabilir. Bu süre de Dünya'nın yaşı olarak kabul edilebilir. En eski kayaçların yaşını hesaplamak için radyoaktif rubidyum ([Only Registered Users Can See Links]) elementinin stronsiyuma dönüşme süreci de temel zaman ölçeği olarak alınabilir. Bunun sonucunda dünyamızın tahminen 5.5 milyar yıllık olduğu varsayılmaktadır.
Biçimi
Ana madde: Jeodezi ([Only Registered Users Can See Links]) Dünya'nın üzerindeki topografik oluşumlar ve kendi ekseni etrafındaki eksantrik hareketi nedeniyle düzgün bir geometrisi yoktur.Geoibs bir biçimdedir, fakat ekvatordaki yarıçapı kutuplardaki yarıçapından fazladır. Bu kutuplarından basık küresel geometrik şekil "geoid" (Latince ([Only Registered Users Can See Links]), Eski Yunanca ([Only Registered Users Can See Links]) Geo "dünya") yani "Dünya şekli" diye adlandırılır. Referans küremsinin ortalama çapı 12.742 km'dir (~40.000 km/π). Yer'in ekseni etrafında dönmesi ekvatorun dışarı doğru biraz fırlamasına neden olduğu için ekvatorun çapı, kutupları birleştiren çaptan 43 km daha uzundur. Ortalamadan en büyük sapmalar, Everest Dağı ([Only Registered Users Can See Links]) (denizden 8.848 m yüksekte) ve Mariana Çukuru ([Only Registered Users Can See Links]) dur (deniz seviyesinin 10.924 m altı). Dolayısıyla ideal bir elipsoide kıyasla Yer'in %0,17'lik toleransı vardır. Ekvatorun şişkinliği yüzünden Yer'in merkezinden en yüksek nokta aslında ekvatordadır ([Only Registered Users Can See Links]).
İç yapısı
Ana madde: Yer'in yapısı ([Only Registered Users Can See Links]) Yer'in içi, diğer gezegenler gibi, kimyasal olarak tabakalardan oluşur. Yer'in silikattan ([Only Registered Users Can See Links]) oluşmuş bir kabuğu, yüksek viskoziteli bir mantosu, akışkan bir dış çekirdeği ve katı halde bir iç çekirdeği vardır.
Yer'in tabakaları aşağıda belirtilen derinliklerdedir:
Derinlik (Km)Tabaka0–60Litosfer ([Only Registered Users Can See Links]) (5 ila 200 km arası değişir)0–35... Kabuk ([Only Registered Users Can See Links]) (5 ila 70 km arası değişir)35–60... mantonun en üst kısmı35–2890Manto ([Only Registered Users Can See Links])100–700... Atmosfer ([Only Registered Users Can See Links])2890–5100Dış kabuk ([Only Registered Users Can See Links])5100–6378İç kabuk ([Only Registered Users Can See Links])