DÜNYANIN KATMANLARI


Üzerinde yaşadığımız yerküre etrafını saran bir hava katmanı yeryüzünün 3/4'ünü kaplayan bir su tabakası ile yer kabuğu, mağma ve çekirdekten meydana gelmiştir.
1) Hava Küre (Atmosfer)
Dünyamızın etrafını saran ve dünya ile birlikte dönen gaz katmanın hava küre (atmosfer) adı verilir. Bu gaz katmanı yerin yüzeyinden itibaren sıcaklık farklılıklarına göre değişik özellikler gösteren bölgelerden oluşmuştur. Bu bölgeler aşağıdan yukarıya doğru troposfer, stratosfer, mezosfer, termosfer’dir.
a. Troposfer
Ortalama yüksekliği 11 km kabul edilen bu katmanın kalınlığı kutuplarda 8 km’ye düşer. Ekvatorda ise 16 km dir. Yeryüzünden itibaren yükselirken sıcaklık her km’de 6,5 0C azalır. Troposferin son bulduğu bölgede hava sıcaklığı -57 0C ye kadar düşer. Bulut, yağmur, rüzgar gibi hava olayları bu katmanda oluşur. Bu yüzden troposfer yer kabuğunu değişiminde önemli rol oynar.
b. Stratosfer
Yaklaşık 48 km kalınlığındaki bu atmanda troposferin bitiminden itibaren sıcaklık yükselmeye başlar ve 0 0C’ye çıkar. Bu katmanda bunan ozon tabakası Güneşten gelen mor ötesi ışınları soğurarak dünyadaki canlıları zararlı etkenlerden korur.
c. Mezosfer
Bu katman yaklaşık 35-45 km kalınlığındadır. Stratosferin bitimi mezosferin başlangıcı olan bölgede sıcaklık tekrar azalmaya başlar. Mezosferin bitiminde sıcaklık -100 0C’ye düşer.
d. Termosfer
Yeryüzünden başlayarak yaklaşık 80 km’den daha üstte bulunan bölgeye termosfer adı verilir. Mezosferin bitişi ile sıcaklık yeniden yükselmeye başlar. Güneşin etkinliğine göre 400 0C – 1800 0C arasında değişir. Termosfer yaklaşık olarak 800 – 900 km kalınlığındadır. Bu katmanın bitiminde sıcaklık Güneşin etkinliğine göre 0 0Cye düşebilir. Yani bu bölgede sıcaklık bakımından bir düzensizlik vardır. Termosferin üst katmanlarına doğru (yaklaşık 600 km) iyonlaşmış gazlar görülür. Bu yüzden iyonların bulunduğu bölgeye iyonosfer denir.
Hava kürede bulunan gazlar
Ortalama 1000 km kalınlığında kabul edilen Hava kürenin (Atmosferin) yerden itibaren ilk 100 km sinde %78 azot, %21 oksijen, %1 karbondioksit, su buharı, ozon, argon, klipton, ksenon, helyum, hidrojen gibi gazlar ayrıca is ve toz tanecikleri bulunur.
2) Su Küre (Hidrosfer)
Yerkürede bulunan denizler, göller, akarsular ve yer altı suları; su küreyi (hidrosferi) oluşturur. Yerküre yüzeyinin 3/4'ü sularla kaplıdır.
3) Yer Kabuğu (Litosfer)
Canlıların üzerinde yaşadığı çeşitli taşlar ve topraktan oluşan katmana taşküre (Litosfer) denir. Litosferin ortalama kalınlığı 60 km kadardır. Ancak bu kalınlık her yerde aynı değildir. Yer kabuğu okyanusların dibinde daha ince karalarda ise daha kalındır.
a. Yer Kabuğunun Bileşimi
Litosferin yüzeyinde en fazla silisyum ve alüminyum bileşikleri bulunur. Bu yüzden yer kabuğuna (Si-Al) adı verilir. Ancak bu bileşim yüzeydedir. Sial’den sonra silisyum ve magnezyum bakımından zengin (Si-Ma) tabakası yer alır. Derinlere inildikçe demir, nikel gibi elementlerin oranı artar. Yer kabuğunun bileşiminde bütün elementler az yada çok vardır. Yer kabuğundaki maddeler element yada bileşik halinde bulunur.
b. Kayaçlar
Yer kabuğunu oluşturan;
1. Püskürük Kayaçlar
2. Tortul Kayaçlar
3. Başkalaşım Kayaçları olmak üzere üç gruptur.

Kayaçların Çeşitleri
1. Püskürük Kayaçlar: Yer kabuğunda bulunan bütün kayaçların temeli püskürük kayaçlardır. Bunlar yer kabuğunun altında bulunan ve mağma adı verilen kızgın sıvı maddenin soğuyup katılaşmasından oluşurlar. Bazalt, trakit, sünger taşı püskürük kayaçlara örnektir.
2. Tortul Kayaçlar: İrili, ufaklı taş ve toprak parçalarının çukur yerlerde birikip çökmesiyle oluşan kayaçlara tortul kayaçlar denir. Tortul kayaçlar mekanik, kimyasal, organik kayaçlar olmak üzere üçe ayrılır. Mekanik kayaçlar; kumlar, kumtaşları, konglomeralardır. Kimyasal kayaçlar; kaya tuzu, sarkıt, dikit vb dir. Organik kayaçlar; kalker, tebeşirdir.
3. Başkalaşım Kayaçlar: Püskürük ve tortul kayaçların basınç ve sıcaklık etkisiyle değişime uğramasından oluşan kayaçlara başkalaşım kayaçları denir. Mermer, fillat başkalaşım kayaçları denir.
4) Ateş Küre (Mağma): Pirosfer
Yer kabuğunun altında bulunan ve kalınlığı yaklaşık 2900 km olan kısımdır. Bu bölgede sıcaklık yaklaşık 2000 0C’dir. Bu sıcaklıktaki bütün maddeler erimiş halde ve peltemsi yapıdadır. Erimiş maddelerden oluşan koyu kıvamlı sıcak olan sıvıya “mağma” denir. Mağma çoğunlukla silisyum ve manganezyum bileşiklerinden meydana gelmiştir.
5) Çekirdek (Ağır Küre – Barisfer)
Yerkürenin merkezinde bulunan ve ater küreden sonra gelen kısımdır. 2900 km derinlikten başlar, yerin merkezine kadar uzanır. Kalınlığı yaklaşık 3400 km’dir. Burada demir, nikel gibi yoğunluğu büyük olan maddeler yer alır. Çekirdeğin sıcaklığının 4000 – 4500 0C’nin üstünde olduğu sanılmaktadır. Bu sıcaklıktaki bütün maddelerin buhar halinde bulunması gerekir. Fakat büyük basınç altındaki çekirdeğin sıvı kalamayacağı, katı durumda olduğu sanılmaktadır.