|
|
#1
26 March 2009, 13:44
|
||||
|
||||
Cemşîd
Büyük Türk matematik ve astronomi bilgini olan Cemşîd, Kâş şehrinde doğdu. İsmi, Cemşîd bin Mesudülkası olup, lâkabı Gıyaseddin'dir. 1416'da Karakoyunlu Sultanı İskender'in hizmetine girdi. 1420'de Timur'un torunu Uluğ Bey tarafından Semerkant'ta kurulan ünlü rasathanenin müdürlüğüne getirildi. Aynı yıllarda ünlü bilgin Bursalı Kadızade-i Rumî'de Semerkant medresesinin başmüderrisi bulunuyordu.
15.yy'ın ilk yarısında, Batı Türkistan'da matematik ve astronomi bilimleri en yüksek derecesine ulaşmış ve Avrupalıların bu alandaki bilgilerini geride bırakmıştı. Mesela Cemşîd, 1427'de tamamlayıp Uluğ Bey'e sunduğu Miftah-ül-Hisab (Hesap Anahtarı) adlı eserinde, herhangi bir derecede kök almanın yollarını anlatır. Bunlardan biri, tabii üs için Lewton'un iki terimli formülünü uygulama temeline dayanır; bu formül Avrupa'da Cemşîd'in kitabından ancak yüz yıl sonra bulundu. Cemşîd ondalık kesirler kuralını ilk defa uyguladı ve bunlar üzerinde dört işlemi gösterdi. Bu kural, Avrupa'da ancak 16.yy'ın sonlarında, Hollandalı matematikçi Simon Stevin tarafından uygulanabildi. Cemşîd, yine aynı eserinde üçüncü derece denklemi çözebilecek bir yöntem de teklif etti. Risâle fi Muhit-ül Dâire (Dairenin Çevresi Hakkında El Kitabı) adlı eserinde de pi sayısının değerini 17 ondalık rakamla doğru olarak hesapladı. Bu hesap Avrupa'da ancak 1597'de Ludolf van Ceulen tarafından yapılabildi. Cemşîd, Uluğ Bey'in adıyla anılan astronomi cetvellerinin hazırlanmasına yardım etti; ayrıca hekimlikle de uğraştı. El yazması halindeki başlıca eserleri: Miftah-ül Hisab (1864'te Fransızcaya çevrildi.), Er-Risâlet-ül-Kemaliye (Olgunluk Risalesi) diğer adı Süllem-üs-Sema (Gök Merdiveni), Er-Risâlet-ül-Muhitiye fi İstihrac-i Muhiti Daire (Daire Çevresinin Bulunması Hakkında Risale), Risâle fi İstihrac-i Ceybi Derecet-in Vâhide (Bir Derecenin Sinüsünün Hesaplanması). Cemşîd'in üçüncü dereceli denklemin çözümü hakkındaki teklifi bu eserdedir. Cemşîd'in bunlardan başka ondan fazla eseri vardır. Cemşîd, 1437 yılında Semerkant'ta ölmüştür. 
|
Normal
