|
|
#1
27 November 2008, 08:07
|
|||
|
|||
Harita Hesaplamaları
Haritalarda Yer şekillerinin Gösterilmesi
Haritalarda Kullanılan Çizim Yöntemleri Yeryüzü şekillerini harita üzerine aktarmak için kullanılan yöntemler; - Kabartma Yöntemi Kabartma yöntemi ile yapılan haritalarda, yükseltiler belli oranda küçültülür. Yer şekilleri kabartılarak gösterilir. - Gölgelendirme Yöntemi Gölgelendirme yönteminde, Güneş ışınlarının yer şekilleri üzerine 45 derece açı ile geldiği kabul edilerek arazi yapısı gösterilir. Bu yöntemde gölgelerin açık veya koyu oluşu arazinin eğimi hakkında bilgi verir. Gölgelerin koyulaştığı yerlerde eğim azalır. Yer şekilleri ayrıntılı bir şekilde gösterilemediği için günümüzde yardımcı bir yöntem olarak kullanılır. - Tarama Yöntemi Tarama yöntemi ile yapılan haritalarda, yer şekilleri kısa, kalın, sık ya da ince, uzun, seyrek çizgilerle taranmış olarak gösterilir. Eğim arttıkça taramaların boyları kısalır, sıklaşır ve kalınlığı artar. Eğimin az olduğu yerlerde ise taramalar uzar, seyrekleşir ve incelir. Taramanın yapılmadığı yerler ise düzlükleri göstermektedir. Tarama yöntemi ile harita yapımının zor olması, yükselti, eğim bulma gibi hesaplamaların yapılamaması gibi nedenlerden dolayı bu yöntem günümüzde kullanılmamaktadır. - Renklendirme Yöntemi Eşyükselti eğrileriyle birlikte kullanılan bu yöntemde yükselti ve derinlik basamakları renklerle gösterilir. Fiziki haritalarda yükseltiler genellikle, yeşil, sarı ve kahverenginin çeşitli tonları, derinlikler ise açıktan koyuya mavi rengin tonları ile gösterilir. UYARI : Fiziki haritalarda kullanılan renkler, yer şekillerini göstermez. Yükselti ve derinlik basamaklarını göstermek için kullanılır. - İzohips (Eş yükselti) Eğrisi Yöntemi Bu yöntemle yapılan haritalarda yer şekilleri izohipsler yardımıyla gösterilir. İzohips (Eş yükselti) Eğrisi Deniz seviyesinden aynı yükseklikteki noktaları birleştiren eğriye eş yükselti (izohips) eğrisi, aynı derinlikteki noktaları birleştiren eğriye eş derinlik (izobath) eğrisi denir. İzohips Aralığı (Eş Aralık) İzohipsler haritaların ölçeğine uygun olarak belirlenen yükselti aralıkları ile çizilir. Bu aralığa izohips aralığı ya da eş aralık denir. İzohipslerin Özellikleri İzohipsler iç içe kapalı eğrilerdir. Her izohips, kendisinden daha yüksek izohipslerin çevresini dolaşır. Dik yamaçlarda izohipsler sık geçer Eğimin azaldığı yerlerde izohipsler seyrek geçer Doruk nokta ya da üçgen ile gösterilir. Çevresine göre çukurda kalan yerler yani çanaklar, içe doğru çizilen oklarla gösterilir. UYARI : Kıyı çizgisinden 0 m eğrisi geçer. Her eğri, kendisinden daha yüksek izohipslerin çevresini dolaşır. İzohipslerin sıklaştığı yerlerde eğim artar. Haritalarda Yer şekillerinin Gösterilmesi Yer şekillerinin gösteriminde en çok kullanılan yöntem izohips yöntemidir. İzohips yöntemi ile yapılan haritalarda izohipslerin uzanışına göre, tepe, sırt, boyun, yamaç, vadi, delta gibi yer şekillerini harita üstünde tanımlamak mümkündür. Tepe : Bir doruk noktası ve onu çevreleyen yamaçlardan oluşmaktadır. Sırt : İki akarsu vadisini birbirinden ayıran ve birbirine ters yönde eğimli yüzeyleri birleştiren yeryüzü şeklidir. Sırtların üzeri düz olabileceği gibi keskin de olabilir. Boyun : Birbirine ters yönde açılmış iki akarsu vadisinin en yüksek, iki doruk arasındaki alanın en alçak yerine boyun denir. Buralara bel ya da geçit de denir. Yamaç : Yeryüzündeki eğimli yüzeylerdir. Vadi : Akarsuyun açtığı, sürekli inişi bulunan, uzun, doğal oluktur. Delta : Akarsuyun taşıdığı maddeleri denize ya da göle ulaştığı yerde biriktirmesi ile oluşan yeryüzü şeklidir. UYARI : İzohipslerin “V” şeklini aldığı yerlerde, açık taraf akarsu akış yönünü gösterir. Akarsuların delta oluşturdukları yerlerde, izohipsler deniz veya göl yüzeyine doğru çıkıntı yapar. İzohipsin “V” şeklini aldığı yerlerde yükselti “V” nin açık ucuna doğru artıyorsa sırt, sivri ucuna doğru artıyorsa vadi vardır. Boyun olabilmesi için, karşılıklı iki tepe arasında, birbirine ters yönde uzanan iki akarsu vadisinin bulunması gerekir. Profil Çıkartma Topoğrafya yüzeyinin düşey düzlemde yaptığı ara kesite topoğrafik profil denir. Haritalarda yeryüzü kuşbakışı olarak görüldüğü için profil, yer şekillerinin yandan görünüşü hakkında bilgi verir. Profil eş yükselti eğrisi yöntemi ile yapılan haritalardan yararlanarak çizilir. Harita Hesaplamaları Gerçek Uzunluğu Hesaplama Gerçek uzunluk, diğer bir deyişle arazi üzerindeki uzunluk, Gerçek Uzunluk = Ölçek (Payda) * Harita Uzunluğu formülü ile ya da doğru orantı kurularak hesaplanır. Örnek : 1 / 850.000 ölçekli bir haritada A - B kentleri arası 8 cm ölçülmüştür. Buna göre iki kent arasındaki kuş uçuşu uzaklık kaç km’dir? Orantıyla Çözüm : Ölçeğe göre, arazi üzerindeki 850.000 cm haritada 1 cm gösterilmiştir. 1 cm 850.000 cm’yi gösterdiğine göre 8 cm x cm’yi gösterir. x = 8 * 850.000 / 1 = 6.800.000 cm cm’yi km’ye çevirmek için 5 basamak sola doğru gitmek gerekir. 6.800.000 cm = 68 km’dir. Formülle Çözüm : Gerçek Uzunluk = Ölçek * Harita Uzunluğu Gerçek Uzunluk = 850.000 * 8 Gerçek Uzunluk = 6.800.000 cm = 68 km’dir. Haritadaki Uzunluğu Hesaplama Harita üzerindeki uzunluk Harita Uzunluğu = Gerçek Uzunluk / Ölçek (payda) formülü ile ya da doğru orantı kurularak hesaplanır. Örnek : Arazi üzerindeki 180 km’lik uzunluk 1 / 900.000 ölçekli haritada kaç cm ile gösterilir? Orantıyla Çözüm : 1 / 900.000 ölçeğinde, 1 cm 9 km’yi gösteriyorsa x cm 180 km’yi gösterir. ———————————- x = 1* 180 / 9 = 20 cm’dir. Formülle Çözüm : Ölçeğe göre, arazi üzerindeki 900.00 cm haritada 1 cm gösterilmiştir. Harita Uzunluğu = Gerçek Uzunluk / Ölçek (payda) Harita Uzunluğu = 18.000.000 / 900.000 Harita Uzunluğu = 20 cm’dir. Haritadaki Uzunlukların Karşılaştırılması İki harita uzunluğunun karşılaştırılması esasına dayanan sorular ters orantı kurularak ya da iki aşamalı olarak çözülür. Örnek : 1 / 750.000 ölçekli bir haritada A-B noktaları arasındaki uzaklık 12 cm ölçülmüştür. Aynı uzaklık 1 / 1.500.00 ölçekli bir haritada kaç cm ile gösterilir. Çözüm l : 1 / 750.000 ölçekli haritada 12 cm’lik uzaklık, 1 / 1.500.000 ölçekli haritada x cm gösterilir. Ölçekler arasında 750.000 / 1.500.000 oranı bulunduğuna göre harita uzunlukları arasında 12 / x oranı vardır. x = 750.00 * 12 / 1.500.000 = 6 cm’dir. Çözüm 2: 1. haritadan yararlanarak gerçek uzaklığı bulalım 1 cm 7.5 km’yi gösteriyorsa, 12 cm x km’yi gösterir. —————————————————– x = 12 * 7.5 / 1 = 90 km’dir. 2. haritadan yararlanarak haritadaki uzunluğu bulalım : 15 km’yi 1 cm gösteriyorsa 90 km’yi x cm gösterir ——————————— x = 90 * 1 / 15 = 6 cm’dir. İzdüşümsel Alanın Hesaplanması İzdüşümsel alan, yer şekillerinin izdüşümünün alınması ile hesaplanan alandır. Arazi üzerindeki gerçek alan hesaplamalarında ise yer şekilleri yüzölçümü dikkate alınır. Bu nedenle bir yerin izdüşümü alanı ile gerçek alanı arasındaki fark yardımıyla arazinin engebeliliği hakkında bilgi edinilebilir. İzdüşüm alanı ile gerçek alan arasındaki fark fazla ise, arazinin engebesi de fazladır. İzdüşümsel alan, İzdüşümsel Alan = Ölçek (Payda)2 * Haritadaki Alana formülü ile ya da doğru orantı kurularak hesaplanır. Örnek : 1 / 700.000 ölçekli bir haritada bir adanın kapladığı alan 15 cm2 olduğuna göre adanın izdüşümsel alanı kam km2 dir? Orantıyla Çözüm : Ölçeğe göre, 1 cm 700.000 cm’yi göstermektedir. 1 cm2 49 * 1010 km2 yi gösterdiğine göre, 15 cm2 x km2′yi gösterir. ————————————————————– x = 15 * 49 * 1010 = 735 * 1010 cm2 dir. cm2′yi km2′ye çevirmek gerekir. 735 * 10 cm2 = 735 km2′dir. Formülle Çözüm : İzdüşümsel Alan = (Ölçek Paydası)2 * Haritadaki Alan İzdüşümsel Alan = (700.000)2 * 15 İzdüşümsel Alan = 49 * 1010 * 15 = 735 * 1010 cm2 cm2′yi km2′ye çevirmek gerekir. 735 * 1010 cm2 = 735 km2′dir. Haritadaki Alanı Hesaplama Haritadaki alan, Haritadaki Alan = Gerçek Alan / Ölçek (Payda)2 formülü ile ya da doğru orantı kurularak hesaplanır. Örnek : Gerçek alanı 590.4 km2 olan göl 1 / 1.200.000 ölçekli haritada kaç cm2 gösterilir. Orantıyla Çözüm : Ölçeğe göre ; 1 cm 12 km’yi göstermektedir. 1 cm2 144 km2′yi gösteriyorsa x cm2 590.4 km2′yi gösterir. ——————————————————– x = 590.4 / 144 = 4.1 cm2 dir. Formülle Çözüm : Haritadaki Alan = Gerçek Alan / Ölçek2 (Payda) Haritadaki Alan = 590.4 / (12)2 Haritadaki Alan = 590.4 / 144 = 4.1 cm UYARI : Haritalardaki alan hesaplanırken ölçek paydasının karesi mutlaka alınmalıdır. Ölçek Hesaplama Harita ve arazi üzerindeki uzunlukların verildiği sorularda ölçek, Ölçek (Payda) = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk formülü ya da doğru orantı kurularak hesaplanır. Örnek : Arazi üzerindeki 84 km’lik uzunluk, ölçeği bilinmeyen haritada 7 cm gösterildiğine göre, haritanın ölçeği nedir? Orantıyla Çözüm : 84 km cm’ye çevrilir. 7 cm 8.400.000 cm’yi gösteriyorsa 1 cm x cm’yi gösterir. ———————————————– x = 1 * 8.400.000 / 7 = 1.200.000 cm’dir. Ölçek : 1 / 1.200.000′dir. Formülle Çözüm : Ölçek (Payda) = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk Ölçek (Payda) = 7 / 8.400.000 Ölçek (Payda) = 1.200.000 cm Ölçek : 1 / 1.200.000′dir. Ölçek Hesaplama Harita ve arazi üzerindeki alanların verildiği sorularda ölçek Ölçek (Payda) = Haritadaki Alan / Gerçek Alan kesrinin karekökü formülü ya da doğru orantı kurularak hesaplanır. Örnek : Gerçek Alanı 4375 km2 olan bir göl, ölçeği bilinmeyen haritada 7 cm2 gösterildiğine göre haritanın ölçeği nedir? UYARI : Harita ve arazi üzerindeki alanların verildiği sorularda ölçeği hesaplarken kare kök almayı unutmayınız. 
|
Normal
