|
|
#1
12 December 2008, 15:35
|
|||
|
|||
Akarsular
AKARSULAR
a) Akarsuyun olusumu : Yeryuzundeki yataklarin degisik buyukluklerdeki yataklar icerisinde su toplanir ve bu yatak boyunca akmasina akarsu denir. - Akarsularin, kucuklerine dere denir. Buyuklerine ise cay, nehir denir. - Akarsuyun, ciktigi yere kaynak. Akarsuyun aktigi yere yatak denir. - Akarsuyun birim zamanda aldigi yola akarsuyun hizi denir. Bu hiz mualine denilen aracla olculur. b) Akarsuyun aglari, Su bolumu ve Akarsu Havzalari : : - En kucuk dereden ana ýrmaga kadar bir akarsuyun beslenme havzasý icinde tum kollariyla birlikte olusturdugu su yolu orgusune akarsu agi denir. - Havzalari birbirinden ayiran dogal sinira su bolumu cizgisi denir. - Akarsuyun denize ulastirabilen havzalara acik havza, ulastiramayan havzalara ise kapali havza denir. c) Akarsuyun debisi ve rejimi - Bir akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinde bir saniyede gecen suyun m3 cinsinden miktarýna debi denir. - Bir akarsuyun debisinde yil boyunca degismeye rejim denir. d) Selintiler ve Akarsular - Yuzeyleri kaplarcasina akan sulara selinti denir. - Bir akarsuyun asindirma gucu; su miktari, egim, bitki ortusu, akis hizi, yuk miktaridir. A) Turkiye'de Selintilerin Olusturdugu Asindirma ve Biriktirme Sekilleri a) Kirgibayir : Kimi yerleri yuksekce, kimi yerleri yarintilar biciminde olan sekillere denir. (Nevsehir yoresi) b) Peri Bacalarý : Volkan tuflerinin yaygýn oldugu bir arazide sellenme sonucu oluþmuþ yer þekilleridir. Üstteki dirençli kayalar aþýnmadýðý için sapka þeklinde bir gorunum oluþmuþtur. (Afyon) c) Birikinti Konileri : Bir dag yamacýnda asagiya inen akarsuyun egimi azaldiginda tasima gucude azalir ve tasidigi aluvyonlari koni seklinde biriktirir. Buna denir. - Birikinti konilerinin birlesmesiyle olusan ovalara Dag etegi ovasý denir. B) Akarsularin Asindirmasi ile Olusan Yer Sekilleri a) Vadiler : Ýçinde akarsularýn aktýðý, kaynaktan aðza doðru sürekli iniþli olan uzun çukur alanlarýdýr. Dört çeþit vadi vardýr - V vadi; V harfi biçimindeki vadilere denir. - Tabanlý vadi; orta çýðýrlarda;eðim az, su miktarý fazladýr. Derinlemesine hem de yanlamasýna aþýndýrma yapar. - Yayvan Vadi; yanlama, aþýndýrma ile vadi yamaclarý asinip yatiklarsir. - Yarma vadi; Bir duzlukte akmakta olan akarsu, önüne çýkan kabarikligi dar ve derin bir bicimde yardýktan sonra yeniden duzeyi cikarsa olur. - Kanyon vadi; cozunebilir taslarin bulunduðu arazilerde akarsu bir yandan aþýndýrma yaparken bir yandan da taþlar coker. Sonucta dar derin ve dik duvarli vadiler olusur. b) Dev Kazaný : Akarsularin, caglayan ve cavlanlarin yaparak dokuldukleri yerlerde, asinma sonucu olusan cukurluklara dev kazani (buget) denir. Turlu Buyuklukte olabilir. c) Sekiler : Akarsularýn iki yakasindaki yamaclarda gorulen basamak bicimindeki yer sekilleridir.. bu derinlestirme sonucu eski vadi tabani yukarida bir basamak halinde kalir ki buna seki denir. d) Yontuk duzler (Peneplen) : Akarsularin asindirma faaliyetlerinin son doneminde olusan dalgali duzluklere denir. C) Akarsu Biriktirmesi ile Olusan Yersekilleri Akarsu biriktirmesi sonucu olusan baslica sekiller sunlardir; a) Deltalar : Akarsuyun gole yada deniz ulastigi yerde, tasidigi aluvyonlari biriktirmesi sonucu olusur. Bir deltanin olusabilmesi icin; - Akarsuyun belli buyuklukte olmasi - Denizin cok derin olmasi - Kiyi boyunca guclu akýntýlarýn olmamasý gerekir. (Çukurova, Bafra) a) Birikinti Ovasý : Ýç kisimlardaki alanlarin aluvyonlarla dolmasi sonucu olusur. 2 cesittir. - Dað içi ovalarý : Daglik alanlarýn ic kisimlarda az egimli yerlerde, karstik canaklarda ya da tektonik çöküntülerde birikme sonucu oluþur. (Erzincan ovasý  - Dað eteði ovalarý : Bir daðýn yamacýndan aþaðý inen akarsu ve sellenme sularýnýn oluþturduðu birikinti ovasýdýr. c) Birikinti Konileri : Akarsuyun tasidigi aluvyonlarýn yelpaze biciminde cokelir. Bu cokmeye denir. - Menderesler: Akarsuyun asindýrma ve biriktirme sonucu faaliyetlerin ortak sonucu olusan yer þekillerinin en yaygin olanlarý mendereslerdir. - Yatak egimi azalmýþ olan bir akarsu, duzenli buklumler yaparak saga sola dolana dolana akar. Buna menderes denir. (Gediz nehri, B.Menderes) 
|
Normal
