DEVLETİN ADI: Guyana Kooperatif Cumhuriyeti
BAŞŞEHRİ: Georgetown
NÜFUSU: 748.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 215.000 km2
RESMİ DİLİ: İngilizce
DİNİ: Hıristiyan (% 57), Hindu (% 34),Müslüman (% 9)
PARA BİRİMİ: Guyana Doları (1 Guyana Doları=100 cent)

Güney Amerika kıtasının kuzey kıyısında, yer alan bir devlet. Eskiden İngiliz Guyanası olarak bilinen ülkenin sınır komşuları doğuda Surinam (Hollanda Guyanası), Güneydoğu, Güney ve Güneybatıda Brezilya, doğuda ise Venezuella’dır.

Tarihi

Okyanus kıyısındaki bu Güney Amerika ülkesinin Amerika kıtası tarihi üzerinde yeri büyük ölçüde tesirli olmuştur. Deniz aşırı seferlerde üs olarak kulanılabilmesi ve birçok yere uygun bağlantı şartlarına sahib olması sebebiyle, tarih boyunca çeşitli istilalara maruz kalmış, değişik zamanlarda İspanyol, Hollanda ve İngiliz işgali altına girmiştir. Ancak bir devlet olarak tarihi, 1831’de Demerara, Essoquibo ve Berbice bölgelerinin birleşerek Guyana’yı teşkil etmeleriyle başlar. 1834’e kadar nüfusunu sadece İngiliz ve yerlilerin teşkil ettiği bir devlet olan Guyana’ya, bu tarihte getirilen 240.000 kadar tarım işçisi de, ülke nüfusuna dahil olmuştur.

Bundan sonraki iki yüz yılda da sosyo-ekonomik bakımdan zayıf bir İngiliz sömürgesi olan Guyana, Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarından fiili olarak etkilenmemiş, ancak gelişmesi daha da yavaşlamıştır. 1953’te İngiltere’nin yardımı ile hızlı bir gelişme dönemine girilmesine rağmen, sosyalist temayüllü (meyilli) başbakan Cheddi Jagan bu faaliyetlere mani oldu. Bu hadise yaklaşan seçimlerde Jagan için bir dezavantaj olabilirdi. Ancak Jagan sürdürdüğü çalışmalar sonucu 1961’de Guyana’nın içişlerinde bağımsız olmasını sağladığından, halkın büyük sevgi ve desteğini kazandı. Bütün bunlara rağmen bu tarihten sonra gelişen siyasi durum, Forbes Burnham’ın lideri olduğu Milli Kongre Partisinin iktidarı ele geçirmesine, Jagan’ın da muhalefet durumuna düşmesine sebeb oldu. İki parti arasındaki rekabet İngilizlerin Guyana’ya tam bağımsızlık vermesini geciktirdi. İki senelik bir aradan sonra İngilizlerin bağımsızlık konusunu tekrar gündeme getirmeleriyle başlayan çalışmalar sonuçlandırılarak, Guyana 26 Mayıs 1966’da İngiliz Milletler Topluluğu üyesi bir devlet olarak bağımsızlığına kavuştu.

1970’den itibaren Venezuella’nın ülkenin batı kısmı üzerinde hak iddia etmesi üzerine yine gergin bir hava içine giren ülke, 1982’de anlaşmaya varılması ile rahatlamıştır. Guyana bugün Commorwealth (İngiliz Milletler Topluluğu) ve Birleşmiş Milletler üyesi bağımsız bir devlettir.

Fiziki Yapı

Fiziki bakımdan kıyı, orman ve savan olmak üzere üç bölgeye ayrılmıştır. Kıyı bölgeleri, denizden itibaren 10-60 km genişliğinde bir şerit olup, denizden birkaç yüz metrelik irtifada olan alçak bir bölgedir. Kıyı kısımları bu özelliğinden dolayı özel bant ve bariyerlerle korunur. Bu bölgeden iç kısımlara doğru gidildikçe ormanlar başlar. Bol yağış alan bu bölge, ülkenin toplam yüzölçümünün % 85’ini kaplar. Güneybatıda yeralan Rupunini bölgesi ise 200-250 km genişliğinde bir savan alanıdır. Ülkenin dağlık kesimi güney ve doğu bölgeleri olup, bu bölge ve Guyana’nın en yüksek noktası 2772 m irtifadaki Roraima Dağıdır.

Guyana’da yaygın olarak görülen akarsuların tamamı iç bölgelerden doğarak, Atlas Okyanusuna dökülürler. Bunların kayda değer büyüklükte olanları, Brezilya sınırından doğan Essequibo, ormanlık bölgeden doğan Demerera ve Berbice ile Brezilya-Guyana-Surinam sınırlarının keşistiği yerden doğarak Surinam sınırını teşkil eden Corantay ırmaklarıdır. Ülkenin topoğrafik durumu sebebiyle bu ırmaklar aynı zamanda birçok çağlayan meydana getirirler. Bunların en önemlileri, Demerera üzerindeki Büyük Şelale, Corantay üzerindeki Tiger ve Potaro üzerinde 225 m yüksekliğindeki Kaietaur Şelaleleridir.

İklim

Ülkenin okyanus kıyısında ve ekvatora çok yakın bir yerde olması sebebiyle iklim, herhangi bir türe tam uygunluk göstermemektedir. Ancak hakim iklim türünün tropikal tip olduğu söylenilebilir. Kıyı bölgeleri devamlı yağış alır ve Alize rüzgarlarının tesiri altındadır. Bu bölgede olan başşehir Georgetown’da yıllık sıcaklık ortalamaları 28°C dolayındadır. Bu bölgedeki senelik yağış ortalaması ise, 2500 mm kadardır. İç bölgelerde ise sıcaklık gittikçe düşer. Ormanlık bölgede yağış ortalaması 3000 mm’ye çıkmakla birlikte, sıcaklık 25°C civarındadır. Savan bölgeleri her iki bölgeden de ayrı bir iklime sahib olup, daha kurakçadır. İç bölgelere uzanan nehirler de savan bölgelerin iklimi üzerine müsbet yönde tesir edip, buraları ılımanlaştırmaktadır.

Tabii Kaynakları

Ülkenin büyük bir kısmını kaplayan ormanlar, genel bitki örtüsüdür. Okyanus kıyısında ve savan bölgelerinde de buralara has bitkiler yetişir. Mangrov bitkisi de denize yakın bölgelerin en önemli bitki örtüsüdür. Ülkenin ormanlık kesiminde rastlanan yabani hayvanlar da G.Amerika’ya uygunluk gösterir.

Guyana’nın önemli madenleri, Demerara ve Berbice nehirleri bölgesinde çıkarılan, boksit ve diğer bölgelerde çıkarılan manganez, altın ve elmastır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

748.000 nüfusun yaşadığı ülkenin halkını yerliler, İngiliz asıllılar, zenciler ve Hint asıllılar meydana getirir. Bunların içerisinde en kalabalık olanı % 55 oranıyla Hint asıllılardır. En büyük şehir başkent Georgetown’dur. Burada nüfusun dörtte biri yaşar. Resmi lisanın İngilizce olduğu Guyana’da, yerliler kendi lisanlarını kullanırlar. Avrupalılarla birlikte ülkeye gelen Hıristiyanlık günümüzde % 57 oranıyla en yaygın dindir. Hinduizmden sonra üçüncü sırayı alan İslamiyet ise zenci, Hint ve İngiliz asıllılar arasında büyük bir hızla yayılmaktadır. Nüfusun % 85’i okuryazar ve okul çağındaki çocukların % 62’si okula gitmektedir. 1000 kişiye 24 öğretmenin düştüğü Guyana’da yüksek öğrenim imkanı bulunmasına rağmen bu çağdaki öğrenciler eğitimlerini genellikle Kanada ve İngiltere’de devam ettirmektedir.

Siyasi Hayat

Ülkede Cumhurbaşkanı ve başbakan, seçimle beş yıllık bir süre için iş başına getirilirler. Ancak İngiltere kraliçesi selahiyet bakımından her ikisinden de üstündür. Yürütme vazifesini yapan başbakan ve bakanlar kurulunun kraliçenin onayını alması icab etmektedir. Yasama görevini yapan 53 üyeli meclis de 5 sene için seçilir. Adadaki İngiliz valisi de meclise etkileyici nitelikte tavsiyelerde bulunur.

Guyana’yı meydana getiren üç devlet, bugün de ülke yönetiminde ayrı eyaletler statüsündedir. Ancak bunlar iç işlerinde de hükümete bağlıdır. En büyük iki şehir, Georgetown ve New Amsterdam’dır. Bu iki şehir, büyük şehir ve merkez ilçe sistemiyle yönetilir.

Guyana’da siyasi faaliyet serbest olmakla birlikte, bugün sadece iki parti vardır. Bunlar iktidardaki Milli Kongre ve muhalefetteki Terakki Partisidir.

Ekonomi

Toplam arazinin ancak % 4’ünün kültür arazisi olduğu Guyana’da, halkın geçim kaynağının büyük bölümü ve ekonominin hammadde kaynağının yarısından fazlası tarıma dayanır. Tarım için en elverişli bölgeler, kıyıdaki alüvyon ovaları ve nehir kenarlarındaki sulak ovalardır. Guyana’da üretim sezonu nisan-ağustos ve ekim-ocak ayları arasıdır. Zirai üretimin büyük bölümünü şeker ve pirinç meydana getirir. Ülke arazisinin % 8,7’si orman olmasına rağmen, ahşap işleri gelişmemiştir.

Madencilik bakımından yabancı teknolojiye bağlıdır. Bu sektörde ülke ekonomisinde en büyük payı üretimde dünyada 5. sırayı alan boksit, alüminyum, manganez, altın ve elmastır. Ülkede sanayinin iki önemli hammadde kaynağı, tarım ve madenciliktir. Guyana’da sanayinin en önemli ürünleri nebati yağ, şeker, sigara, ilaç imali ve ağaç işleridir.

Eski bir İngiliz sömürgesi olması ve hala da İngiliz Milletler Topluluğu üyesi bulunması dolayısıyla, dış ticaret alanı kısıtlıdır. Hemen hemen sadece Kanada ve İngiltere ile ticari münasebetleri vardır. En önemli ihraç maddesi olan şekeri, boksit madeni izlemektedir. Pirinç, kereste, elmas ve altın da ihraç maddeleri arasındadır. Makina, işlenmiş gıda maddesi, petrol ürünleri ise ülke ithalatında en büyük yeri tutmaktadır. Guyana’nın ihracat ve ithalatı umumiyetle deniz yoluyla Georgetown’dan yapılmaktadır.

Ulaşım ise demiryoluna dayanır. Kıyı şehirleri arasında ve büyük nehirlerde gemi taşımacılığından yaygın olarak istifade edilmektedir. Ülkenin dış bağlantıları umumiyetle hava yoluyla temin edilmektedir.