Sözleşme Çeşitleri (İşgörme amacı olan sözleşmeler -Hizmet ve Vekalet Sözleşmesi)

A-Hizmet (iş)sözleşmesi

a-Tanımı ve özellikleri

BK313 e göre “hizmet akdi bir sözleşmedir ki onunla işçi muayyen (belirli) ve gayrimuayyen (belirsiz) bir zamanda işverenin talimatına uygun olarak hizmet görmeyi ve iş sahibi de ona bir ücret ödemeyi taahhüt eder.”
Tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerdendir ve aksi kararlaştırılmamışsa şekle tabi değildir.

Hizmet sözleşmesinde sürenin kesin olarak belirlenmesi zorunlu değildir.işin az çok bir süreklilik taşıması yeterlidir. İşçinin bu süre zarfında işverenin emrine uygun olarak çalışması yeterlidir. Bu bağlılık ilişkisi iş sözleşmeyi diğer sözleşmelerden ayırt eden bir özelliktir.
Ücret zaman itibariyle değil parça itibariyle (yapılan işe göre) verilmiş olsa bile eğer işçi belirli veya belirli olmayısısısan bir süre için alınmış veya çalışmış oldukça iş sözleşmesi yine mevcuttur buna parça üzerine hizmet veya ***ürü hizmet sözleşmesi denir.

b-Türleri
-Sözleşmede saatgün ayyıl gibi bir süre belirtilmişse belirli süreli
-Herhangi bir süre belirtilmemişse belirsiz süreli
-En çok 30 gün süren iş sözleşmesi mevcutsa süreli
-30 günden fazla süren iş sözleşmesi mevcutsa süresiz iş sözleşmesi söz konusudur.
+ İşçinin işverenle bizzat yaptığı bir sözleşmeye ferdi iş sözleşmesi
+ İşçi sendikalarının işveren sendikalarıyla yaptığı bir sözleşmeye toplu iş sözleşmesi
+Bir işçinin temsilci sıfatıyla birden çok işçi adına işverenle yaptığı sözleşmeye takım sözleşmesi
+İşveren veya derneklerin işçilerle veya derneklerle yaptığı sözleşmeye umumi sözleşme denir.

c-hükümleri

ca-işçinin borçları
İşçi işi bizzat yapma zorunluluk söz konusu ve fazla çalışabilecek durumdaysa fazla mesaiyi kabul özen gösterme sadakat ve işverenin emir ve talimatlarına uyma borçları altındadır.

cb-İşverenin borçları
İşçiye ücret ödeme iş verme araç ve gereç sağlama işçiyi gözetme buluşlarına ödül verme ve çalışma belgesi (bonservis) verme borçları ile yükümlüdür.

d-İş sözleşmesinin sona ermesi

da-kendiliğinden sona erme halleri
İş sözleşmesi belirli bir süre için yapılmışsa veya bu sürenin bittiği maksadından anlaşılıyorsa aksi sözleşmede kararlaştırılmamışsa feshin ihbarına gerek kalmaksızın son bulur.
Fakat sürenin gecmesinden (dolmasından) sonra her iki tarafın da sükutu (susması) halinde sözleşme 1 yıldan fazla olmamak kaydıyla tecdit edilmiş (yenilenmiş) sayılır.
-İşçinin ölmesi halinde sözleşme son bulur.İşverenin ölmesi her zaman sözleşmeyi sona erdirmez. Ancak eğer sözleşme başlıca onun (işverenin) şahsı nazara alınarak yapılmışsa son bulur.Bu durumda işçi uğradığı zarar için hakkaniyete uygun bir tazminat isteyebilir.



db-fesih bildirimiyle sona erme halleri

Sözleşmede süre tayin edilmez ve süre işin maksadından anlaşılmazsa her iki taraf ta fesih ihbarında bulunabilir.
Sözleşme 1 yıldan fazla devam etmişse bu sözleşme işçi veya işveren tarafından 15 gün önceden ihbar edilerek 15. günün sonunda feshedilebilir.(İhbar edildikten sonra girecek haftanın sonunda)
Uzun süreli yapılan sözleşmelerde deneme süresi şart koşulmuşsa ilk 2 ay içinde ihbardan sonra girecek haftanın sonunda sözleşme feshedilebilir.
Yaşam boyu veya 10 yıldan fazla süreli yapılan bir sözleşme mevcutsa hizmet akdi bir tarafın yaşadığı müddetçe veya 10 yıldan fazla süreli yapılmışsa bir aylık bir ihbar müddetine uymak şartıyla tazminat dahi vermeksizin feshedilebilir.



dc-Fesih yoluyla sona erme
haklı sebeplerin varlığı halinde hem işçi hem işveren bir ihbara gerek kalmaksızın her zaman sözleşmeyi feshedebilir
Belli başlı ahlaka veya iyi niyete aykırılıkla ilgili sebeplerin varlığı halinde ;taraflardan birini atık sözleşmeyi icra edememekte haklı gösteren her hal haklı bir sebep oluşturur.
Bu gibi durumlarda sebebin haklı olup olmadığına hakim karar verir.
İş sahibi (işveren) borcu ödemekten aciz olduğu takdirde işçinin talebiyle uygun bir süre zarfında ücreti için teminat verilmezse işçi sözleşmeyi feshetmek hakkına sahiptir.

B-Eser(istisna) sözleşmesi

a-Tanımı
Eser bir akittir ki onunla bir taraf (müteahhit) diğer tarafın (iş sahibinin) vermeyi taahhüt ettiği ücret karşılığında bir eser yaratmayısısısı borçlanmış olur.( BK 355) . Eser sözleşmesi rızai (isteğe bağlı) bir sözleşme olup hiçbir şekle tabi değildir.Müeahhit yaratılacak eseri kendi idaresi altında ve bizzat yapmayısısısa mecburdur. İşin mahiyeti müteahhidin şahsi tecrübesini gerektirmiyorsa eseri başkasına yaptırabilir.

Aksine hüküm olmadıkça (sözleşmede) müteahhit yaratılacak eser için gerekli araç ve gereçleri kendi masrafıyla(ödemesiyle) tedarik etmeye mecburdur.
Eser sözleşmesi iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. Emek karşılığı ücret söz konusudur. Ücretin miktarı baştan ve kesin bir miktar olarak belirlenmişse ***ürü ücret ücret ödeneceği belirtilmiş fakat miktarı kesinlik kazanmamışsa takribi ücret söz konusu olur.


b-Tarafların hak ve borçları

i-Müteahhidin (yüklenici) borçları
Müteahhidin eseri yapma ve teslim etme eseri sadakat ve özenle yapma bizzat yapmamalzeme ve araç sağlamabildirim zamanında başlama ve bitirme ayıbı üstlenme borçları vardır.

ii- Müteahhidin (yüklenici) hakları
Teslim ettiği eser karşılığında belirlenmiş ya da sonradan keşifle belirlenecek ücretin kendisine ödenmesini isteme hakkı mevcuttur. İlaveten İş sahibinin işi (eseri) kabul etmesini isteme ücret ***ürü olarak (baştan ) belirlenmişse sonradan ortaya çıkan olağanüstü giderler varsa ücretin artırılmasını isteme hakkı vardır.

iii-iş sahibinin (ısmarlayanın ) borçları
Ücret ödeme yapıtı gözden geçirme eser ayıplı ise ihbar etme borçları mevcuttur.Ücretin ödenmesinde müteahhidin temerrüdü( direnmesi-kaçınması) halinde müteahhidin sözleşmeyi fesih ve zarar ziyanı talep hakkı mevcuttur.
Eser (yapıt) sözleşmesinin konusu bir taşınmaz ise (örneğin konut) inşaatın ayıplı olmasından dolayı yüklenici ve yapıma katılan mimar ve mühendislere karşı açılacak davanın zamanaşımı süresi 5 yıldır.



c-Eserde meydana gelen hasarın geçişi
Tamamlanınca ferdiyle muayyen olmuş bir eser teslimden önce kusursuz olarak yok olmuşsa iş sahibi onu teslim almakta temerrüde (direnime) düşmedikçe müteahhit ücretin ve masrafların ödenmesini isteyemez. Ücret önceden ödenmişse müteahhit ücreti geri vermekle yükümlüdür.
Tamamlanınca nev’i ile muayyen olmuş bir eser teslimden önce kusursuz olarak yok olmuşsa Kusursuz imkansızlık aranmaz Çünkü nevi borçlarda imkansızlık söz konusu değildir

BK 368 e göre eser sözleşmesinde hasar yapılan şeyin teslimine kadar müteahhide aittir.
Bunun istisnaları ise iş sahibi eseri almakta temerrüde düşerse kaza sonucu yok olan malzeme iş sahibine aitse eser iş sahibine dayanan nedenlerle zarara uğrarsa ve kaza iş sahibi nezdinde ortaya çıkar ve bu nedenle eser tamamlanamazsa hasara iş sahibi katlanır.

d-Eser sözleşmesinin sona ermesi
-Bu sözleşme tarafların borçlarını sözleşmeye uygun şekilde ödemesiyle son bulur.
-İş sahibi yüzünden işin (hizmetin-eserin) yerine getirilmesinin imkansızlaşması
-İş sahibinin işin biten kısmının bedelini ödemesi halinde müteahhidin zarar ve ziyanını tazmin etmesi koşuluyla sözleşmeyi feshetmesi
-Eserin tümden yok olmasıyla edimin imkansızlaşması
-İşin şahsi beceriyi gerektirdiği hallerde müteahhidin ölümü veya işin yürümeyecek duruma gelmesi hallerinde de sözleşme sona erer.

C-Vekalet sözleşmesi

a-Tanım Özellikleri

BK madde 386’ya göre; vekalet bir akittir ki onunla vekil sözleşmede kendisine yüklenen işin idaresini ve kendisine yüklenen hizmetin ifasını üstlenir.

Vekil icra ettiği işi kendisine ücret verilmese de müvekkillin çıkarına ve iradesine uygun olarak yapmalıdır. Sözleşme ile ücret verileceğinin kararlaştırıldığı veya buna dair bir geleneğin varlığı hallerinde vekil ücret isteyebilir. Bunlardan anlaşıldığı gibi ücretin zorunlu bir öğe olmaması dolayısıyla vekalet sözleşmesi eksik iki tarafa borç yükleyen bir sözleme niteliğindedir.

Vekil işi icra etmeye başladıktan sonra işin tamamlanması ortaya çıkan mücbir sebeplerle olanaksızlaşırsa müvekkil yine de vekilin o ana dek yaptığı iş karşılığında uygun bir ücret ödemekle mükelleftir.

Vekalet sözleşmesi kural olarak hiçbir şekle bağlı olmamakla birlikte bazı özel düzen düzenlemelerle özel biçime bağlanabilir. Vekalet sözleşmesinin çeşitleri arasında yer alan gayrimenkul tellallığı itibar mektubu ve itibar emrinin yazılı şekilde yapması gerektiği BK’da açıkça belirtilmektedir.

b-Hükümleri

ba-Vekilin borçları

Vekil işi icra ederken gerekli özeni göstermek zorundadır. Özen borcunun yerine getirmediğini kanıtlamak müvekkile düşen. Vekilin diğer borçları da; işini vekalet verene bağlılıkla yapmak vekalet verenin emir ve talimatına uygun biçimde bir iş görmek kendisine verilen işi bizzat yapmak ve kendisine verilen işi görürken birtakım mallar ve belirli miktar para almışsa bunları vekalet verene iade etmek ve ona hesap vermektir. Bu borçlara uymama halinde vekil tazminat ödemekle yükümlü olur. Vekil eğer sözleşmede başkasını vekil olarak atamayısısısa yetkili kılınmış yada bu hususta bir gelenek mevcutsa yahut işi başkasına yaptırmak zorunda kalmışsı işi bizzat yapma yükümlülüğünden kurtulur.






bb- Müvekkilin (Vekalet Verenin) Borçları

Müvekkil ücret ödeme vekilin işin görülmesi dolayısıyla yaptığı giderleri ve ödemiş olduğu avansları faiziyle birlikte ona verme vekili işin icrasından dolayı üstlendiği borçtan kurtarma ve işin görülmesi dolayısıyla uğradığı zararları ödeme borcu altındadır.

Bir kimseyi birlikte vekil olarak tayin eden müvekkiller vekile karşı müteselsilen sorumludurlar. Aynı şekilde bir iş için birden çok vekilin atanması halinde de işin icrasını gerçekleştiren vekiller müvekkile karşı müteselsilen sorumlu olurlar.

c-Vekalet Sözleşmesinin Sona Ermesi

BK 396’ya göre vekaletten azil ve ondan istifa her zaman caizdir. Yani taraflar herhangi bir nedene dayanmadan ve belirli bir süreye bağlı kalmadan her zaman sözleşmeyi sona erdirebilir. Ancak münasip olmayısısısan bir zamanda vekalet azil veya istifa yoluyla sona erdirilmişse buna neden olan taraf diğer tarafın zararını tazminle mükellef olur.

Ölüm ehliyetsizlik ve iflas durumlarının varlığı halinde de sözleşme son bulur. Ancak vekaletin son bulması müvekkilin menfaatleri aleyhineyse müvekkil veya mirasçısı veya mümessili bizzat işlerini görebilecek hale gelinceye kadar vekil veya mirasçısı veya mümessili vekaleti sürdürmeye mükelleftir.

D-Vekaletsiz iş görme

a-Tanımı Özellikleri

BK 410’a göre vekaleti olmaksızın başkasının hesabına tasarrufta bulunan kimse o işi sahibinin menfaatine ve amacına uygun yapmakla mükelleftir.

Vekaleti olmaksızın tasarrufta bulunma hiç temsil yetkisinin olmaması anlamına geldiği gibi verilen talimatın yada temsil yetkisinin aşılmış olması da vekaleti olmadan tasarrufta bunan kimse her türlü ihmal ve tedbirsizlikten dolayı sorumludur.

Vekaletsiz iş gören kimse sözleşme yapmayısısısa yetkili değil ise yaptığı tasarruftan ancak kandığı ve kötü niyetle elinden çıkardığı miktarda sorumlu olur.

b-Hükümleri

ba. Vekilin Borçları

İş gören (vekil) işi iş sahibinin menfaatine uygun biçimde görmek ve başkası hesabına gördüğü işten elde ettiği yararları iş sahibine mal etmek ve ona hesap vermekle yükümlüdür.