Hukuk Baslangici - Hukuk Devleti
 

Prof.Dr. Şeref Gözübüyük:

Hukuk devleti anlayışının gerekleri konusunda değişik görüşlere rastlanmaktadır.Bununla beraber[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]hukuk devletinin gereklerinden önemli olanları şöyle sıralayabiliriz:
a)Temel haklar güvenliği[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
b)Anayasaya uygunluğun yargısal denetimi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
c)Yasal yönetim[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
d)Yönetimin yargısal denetimi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
e)Güçler ayrımı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
f)Demokratik rejim

Temel haklar güvenliği :Hukuk devletinin önemli gereklerinden biri[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]temel hakların güven altına alınmasıdır.

Temel hakların güvenlik altına alınmasını sağlayacak hukuksal önlemler şöyle sıralanabilir:
a)Temel hakların anayasada yer alması[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
b)Anayasanın katı bir anayasa olması[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
c)Temel haklar konusunda yapılacak sınırlandırma ve düzenlemelerin yasa
ile yapılması[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
d)Temel haklar yasayla düzenlerinken[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]temel hakların özüne dokunulmaması[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]
e)Yasaların anayasaya uygunluğunun yargısal denetiminin yapıması[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]gerekir.
Anayasa bunları gerçekleştirmek için gereken[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]kuralları koymuş ve temel hak ve özgürlükleri geniş bir biçimde düzenlemiştir.Temel hak ve özgürlükler;Anayasada açıklı olan hallerde ve Anayasanın öngördüğü ölçüde sınırlandırılabilir.




Anayasa uygunluğun yargısal denetimi:Yasama organının anayasaya uygun hareket etmesini sağlamak amacı ile uygulanan yollardan en etkili olanı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]yasaların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimidir.Ülkemizde bu denetim Anaayasa Mahkemesi ile sağlanmaktadır.

Yasal Yönetim:Hukuk devletinin diğer bir gereği yasal yönetim ilkesidir.
Yasal yönetim ilkesi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]yönetimin davranışlrına yasanın egemen alması demektirYasal yönetim deyimi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]kısaca[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]yönetimin temel kuruluşlarının ve yönetim ile yönetilenler arasındaki ilişkilerin yasa ile düzenlenmesi anl¤¤¤¤¤gelir.Anayasa [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]yasal yönetim ilkesini gerçekleştirmek için çeşitli kurallar koymuştur.
Yönetimin yetkilerinin yasaya dayandırılması yeterli değildir.Yöneti-min yürürlükte bulunan yasalara[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]gerçek anlamda uyması[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]kısaca[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]<saygı> duyması da gerekir.
Yönetimin yargısal denetimi:Toplumda kişinin hak ve özgürlüklerinin yalnız kişiler arasında[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]birbirlerine karşı korunması yetmez.Devlet etkinle- rine[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]özellikle yönetimin yasal olmayısan ve keyfi hareketlerine karşı korun-ması da gerekir.Yargı denetimi ile[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]yönetsel işlem ve eylemlerden haksız-lığa uğrayan kimse [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]yargı yerine baş vurarak[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]haksızlığın giderilmesini yahut yönetsel işlemin iptalini isteyebilir.Bu denetim[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]başında Danıştayın bulunduğu yönetsel yargı kuruluşları tarafından yapılır.Yönetimin yargı yolu ile denetimi yapılırken[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]önemli olan hususlardan biri de yargı yerleri- nin ve yargıçların bağımsızlığının sağlanmasıdır.Eğer bunların bağımsız- lığı sağlanmamış ise yönetim üzerine yapılacak denetim <biçimsel> olmaktan öteye gidemez.
Güçler Ayrımı:Hukuk devleti için[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]güçler ayrımı ilkesinin uygulanması[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] yani yasama[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]yürütme ve yargı erklerinin birbirinden ayrılması gerekmek- tedir.18. yüzyıl sonlarından beri gelen anayasacılık akımının genel amacı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] devlet yapısını ve bu yapının işlemesini belli kurallara bağlamak[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]devlet içindeki güçlerin bir elde toplanmasını önlemek olmuştur.Devlet içindeki güçlerin bir elde toplanması[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]özellikle yargı gücü ile yürütme görevinin ya da yasama ile yürütmenin bir elde toplanması[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]hukuk devletinin önemli gereklerinden olan[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]yönetimin yasallığı ilkesi ile yönetimin yargısal deneti- mi ilkesini[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]etkisiz bırakabilir.




Demokratik Rejim:Bir ülkede hukuk devleti anlayışının egemen ola- bilmesi için yukarıda sayılan ilkelere gerek vardır.Bu ilkelerin hukuk yön- ünden sağlanması çoğu kez tek başına yeterli değildir.Hukuk devleti anla- yışının yerleşebilmesi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]gelişebilmesi için o ülkede[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]siyasal özgürlüğe daya- nan demokratik bir rejiminin de olması gerekir.Bir bakıma hukuk devleti[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] demokratik rejimi sınırlayan bir görüştür.Seçimle işbaşına gelen yasama organının yetkileri[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]sert bir anayasa ve yasaların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi ile sınırlandırılmıştır.İktidarın hukuk devleti anlayışı ile sınırlandırılması[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]çoğunluk yönetimin baskısını önlemek için zorunlu bir koşul olarak görülmekte ve hukuk devleti demokratik rejimi ana ilkelerin- den biri sayılmaktadır.


Mümtaz Soysal:

Gerek yasaların anayasaya uygunluğunun denetlenme- sinde[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]gerek yönetimin hukuka bağlılığını sağlamakta[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]gerekse genel olarak bütün yasaların uygulanmasında yargı organlarının bağımsızlığı son derece önem taşımaktadır.Hukuk devletini gerçekleştirme yollarından biri de yargı bağımsızlığını yerleştirmek ve yargı kuruluşlarına güven duyulmasını sağlamaktır.

Hıfzı Veldet Velidedeoğlu:

Demokratik parlementer yönetim[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]ister sivil ister askeri nitelikte olsun[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]bütün yargının bağımsızlığı idarenin yargısal denetimi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]insan hak ve özgürlüklerinin güvence altına alınması[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]sosyal devlet[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]yani kişinin ekonomik ve sosyal durumunun ve geleceğinin devletçe güvence altına alınması[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]kavramlaı gerçek hukuk devletini oluşturan temek ilkeler[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]temel öğelerdir.








Anayasa Mahkemesi:

Hukuk devleti[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]insan haklarına saygı gösteren ve bu hakları koruyucu adil bir düzen kuran ve bunu devam ettirmeye kendini zorunlu sayan ve faaliyetlerinde hukuka ve ananyasaya uygun bir devlet olmak gerekir.

Hukuk devleti[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]her organının hukuka uygun davrandığı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]bu uygunluğun yargı organı tarafından denetlendiği durum- larda söz konusu olabilir.

Hukuk devleti ilkesi[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]genel anlamda anayasayla ku- rulan düzene[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]hukukun temel kurallarına saygı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]bağlılık ve uygunluğu an- latır.

Hukuk devleti[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]insan haklarına saygı duyan ve bu hakları koruyan[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]toplum yaşamında adalete ve eşitliğe uygun bir hukuk düzeni kuran;bu düzeni sürdürmekte kendisini hükümlü sayan[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]bütün davranışlarında hukuk kurallarına ve anayasaya uyan[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]işlem ve eylemleri yargı denetimine bağlı olan devlet demektir.


Hukuk Devleti Kavramının Tarihi



Hukuk devleti kavramı[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]zaman içersinde ve bakış açılarına göre türlülük göstermiştir.Devlet gücünün hukuka bağlanmasında ve ölçülü kılınmasında[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]kişisel özgürlüğün korunmasında özünü bulduğu- muz hukuk devletinin kökenleri Antik Çağdan Ortaçağa kadar uzanmakta- dır.Özgürlük düşüncesi kadar[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]egemenin hukuka boyun eğmesi gerektiği de Antik Çağdan beri siyasi düşüncenin temel öğelerindendir.Aritoteles insan- ların değil[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]aklın hüküm sürmesi gerektiğinden söz eder.Ortaçağda egemen- in yasadan bağımsızlığı kadar onun sub lege konumuda söz konusudur.




Onun hukuku korumak görevinden.ülkesinin temel yasalarına uymak görevi de türer.Her ne kadar kıta Avrupasında gereğince gelişememiş olsa da bu bağlılık Anglosakson çevrede sonraki gelişmeleri etkileyecek derecede kök salmıştır.Bu düşünce nihayet Locke’un<Yasa- koyucu ya da en yüce güç keyfilikle ve rastlantısal kararlarla yönetebilmek yetkesine sahip olduğu sanısına kapılmamalıdır.Bu güç adaleti kamuya du- yurulmuş sürekli yasalar ve tanınmış ve yetkilendirilmiş yargıçlar yardımı ile gerçekleştirmelidir.>savına dek uzanmaktadır.Montesqueieu’nün güçler ayrılığı kuramı da[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]örneğin Sir John Fortuscue’nün[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]tiranların despotluğu karşısında ancak karışımlı ve hukukla dengeli bir yapıyla ılımlılaştırılmış bir egemenlikten[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]yani rex politice imperans’ından esinlenmektedir.Nihayet[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] hukuk devletinin temelinde gerilere doğru uzanan bir diğer öğe ise yurttaş- ın[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]egemenin keyfiliğine sınırlar çeken ve haklarda özgürlük olarak korunan o eski özgürlüğüdür.Ortaçağ özgürlüğü bir hukuki bağımlılıktan özgürlük değil[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]aksine bir status’ta[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]bir status hukukunda köklenmiş bir konumdur ki bu[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]insanın 17. yüzyılda doğal hukukla ileri sürülen doğal özgürlüğü ile iliş- kilendirilerek[Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL]18.yüzyılda devletin sınırı ve amacı olacaktır.