Prof.Dr. Şeref Gözübüyük:

Hukuk devleti anlayışının gerekleri konusunda değişik görüşlere rastlanmaktadır.Bununla beraberhukuk devletinin gereklerinden önemli olanları şöyle sıralayabiliriz:
a)Temel haklar güvenliği
b)Anayasaya uygunluğun yargısal denetimi
c)Yasal yönetim
d)Yönetimin yargısal denetimi
e)Güçler ayrımı
f)Demokratik rejim

Temel haklar güvenliği :Hukuk devletinin önemli gereklerinden biritemel hakların güven altına alınmasıdır.

Temel hakların güvenlik altına alınmasını sağlayacak hukuksal önlemler şöyle sıralanabilir:
a)Temel hakların anayasada yer alması
b)Anayasanın katı bir anayasa olması
c)Temel haklar konusunda yapılacak sınırlandırma ve düzenlemelerin yasa
ile yapılması
d)Temel haklar yasayla düzenlerinkentemel hakların özüne dokunulmaması
e)Yasaların anayasaya uygunluğunun yargısal denetiminin yapımasıgerekir.
Anayasa bunları gerçekleştirmek için gerekenkuralları koymuş ve temel hak ve özgürlükleri geniş bir biçimde düzenlemiştir.Temel hak ve özgürlükler;Anayasada açıklı olan hallerde ve Anayasanın öngördüğü ölçüde sınırlandırılabilir.




Anayasa uygunluğun yargısal denetimi:Yasama organının anayasaya uygun hareket etmesini sağlamak amacı ile uygulanan yollardan en etkili olanıyasaların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimidir.Ülkemizde bu denetim Anaayasa Mahkemesi ile sağlanmaktadır.

Yasal Yönetim:Hukuk devletinin diğer bir gereği yasal yönetim ilkesidir.
Yasal yönetim ilkesiyönetimin davranışlrına yasanın egemen alması demektirYasal yönetim deyimikısacayönetimin temel kuruluşlarının ve yönetim ile yönetilenler arasındaki ilişkilerin yasa ile düzenlenmesi anl¤¤¤¤¤gelir.Anayasa yasal yönetim ilkesini gerçekleştirmek için çeşitli kurallar koymuştur.
Yönetimin yetkilerinin yasaya dayandırılması yeterli değildir.Yöneti-min yürürlükte bulunan yasalaragerçek anlamda uymasıkısaca<saygı> duyması da gerekir.
Yönetimin yargısal denetimi:Toplumda kişinin hak ve özgürlüklerinin yalnız kişiler arasındabirbirlerine karşı korunması yetmez.Devlet etkinle- rineözellikle yönetimin yasal olmayısan ve keyfi hareketlerine karşı korun-ması da gerekir.Yargı denetimi ileyönetsel işlem ve eylemlerden haksız-lığa uğrayan kimse yargı yerine baş vurarakhaksızlığın giderilmesini yahut yönetsel işlemin iptalini isteyebilir.Bu denetimbaşında Danıştayın bulunduğu yönetsel yargı kuruluşları tarafından yapılır.Yönetimin yargı yolu ile denetimi yapılırkenönemli olan hususlardan biri de yargı yerleri- nin ve yargıçların bağımsızlığının sağlanmasıdır.Eğer bunların bağımsız- lığı sağlanmamış ise yönetim üzerine yapılacak denetim <biçimsel> olmaktan öteye gidemez.
Güçler Ayrımı:Hukuk devleti içingüçler ayrımı ilkesinin uygulanması yani yasamayürütme ve yargı erklerinin birbirinden ayrılması gerekmek- tedir.18. yüzyıl sonlarından beri gelen anayasacılık akımının genel amacı devlet yapısını ve bu yapının işlemesini belli kurallara bağlamakdevlet içindeki güçlerin bir elde toplanmasını önlemek olmuştur.Devlet içindeki güçlerin bir elde toplanmasıözellikle yargı gücü ile yürütme görevinin ya da yasama ile yürütmenin bir elde toplanmasıhukuk devletinin önemli gereklerinden olanyönetimin yasallığı ilkesi ile yönetimin yargısal deneti- mi ilkesinietkisiz bırakabilir.




Demokratik Rejim:Bir ülkede hukuk devleti anlayışının egemen ola- bilmesi için yukarıda sayılan ilkelere gerek vardır.Bu ilkelerin hukuk yön- ünden sağlanması çoğu kez tek başına yeterli değildir.Hukuk devleti anla- yışının yerleşebilmesigelişebilmesi için o ülkedesiyasal özgürlüğe daya- nan demokratik bir rejiminin de olması gerekir.Bir bakıma hukuk devleti demokratik rejimi sınırlayan bir görüştür.Seçimle işbaşına gelen yasama organının yetkilerisert bir anayasa ve yasaların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi ile sınırlandırılmıştır.İktidarın hukuk devleti anlayışı ile sınırlandırılmasıçoğunluk yönetimin baskısını önlemek için zorunlu bir koşul olarak görülmekte ve hukuk devleti demokratik rejimi ana ilkelerin- den biri sayılmaktadır.


Mümtaz Soysal:

Gerek yasaların anayasaya uygunluğunun denetlenme- sindegerek yönetimin hukuka bağlılığını sağlamaktagerekse genel olarak bütün yasaların uygulanmasında yargı organlarının bağımsızlığı son derece önem taşımaktadır.Hukuk devletini gerçekleştirme yollarından biri de yargı bağımsızlığını yerleştirmek ve yargı kuruluşlarına güven duyulmasını sağlamaktır.

Hıfzı Veldet Velidedeoğlu:

Demokratik parlementer yönetimister sivil ister askeri nitelikte olsunbütün yargının bağımsızlığı idarenin yargısal denetimiinsan hak ve özgürlüklerinin güvence altına alınmasısosyal devletyani kişinin ekonomik ve sosyal durumunun ve geleceğinin devletçe güvence altına alınmasıkavramlaı gerçek hukuk devletini oluşturan temek ilkelertemel öğelerdir.








Anayasa Mahkemesi:

Hukuk devletiinsan haklarına saygı gösteren ve bu hakları koruyucu adil bir düzen kuran ve bunu devam ettirmeye kendini zorunlu sayan ve faaliyetlerinde hukuka ve ananyasaya uygun bir devlet olmak gerekir.

Hukuk devletiher organının hukuka uygun davrandığıbu uygunluğun yargı organı tarafından denetlendiği durum- larda söz konusu olabilir.

Hukuk devleti ilkesigenel anlamda anayasayla ku- rulan düzenehukukun temel kurallarına saygıbağlılık ve uygunluğu an- latır.

Hukuk devletiinsan haklarına saygı duyan ve bu hakları koruyantoplum yaşamında adalete ve eşitliğe uygun bir hukuk düzeni kuran;bu düzeni sürdürmekte kendisini hükümlü sayanbütün davranışlarında hukuk kurallarına ve anayasaya uyanişlem ve eylemleri yargı denetimine bağlı olan devlet demektir.


Hukuk Devleti Kavramının Tarihi



Hukuk devleti kavramızaman içersinde ve bakış açılarına göre türlülük göstermiştir.Devlet gücünün hukuka bağlanmasında ve ölçülü kılınmasındakişisel özgürlüğün korunmasında özünü bulduğu- muz hukuk devletinin kökenleri Antik Çağdan Ortaçağa kadar uzanmakta- dır.Özgürlük düşüncesi kadaregemenin hukuka boyun eğmesi gerektiği de Antik Çağdan beri siyasi düşüncenin temel öğelerindendir.Aritoteles insan- ların değilaklın hüküm sürmesi gerektiğinden söz eder.Ortaçağda egemen- in yasadan bağımsızlığı kadar onun sub lege konumuda söz konusudur.




Onun hukuku korumak görevinden.ülkesinin temel yasalarına uymak görevi de türer.Her ne kadar kıta Avrupasında gereğince gelişememiş olsa da bu bağlılık Anglosakson çevrede sonraki gelişmeleri etkileyecek derecede kök salmıştır.Bu düşünce nihayet Locke’un<Yasa- koyucu ya da en yüce güç keyfilikle ve rastlantısal kararlarla yönetebilmek yetkesine sahip olduğu sanısına kapılmamalıdır.Bu güç adaleti kamuya du- yurulmuş sürekli yasalar ve tanınmış ve yetkilendirilmiş yargıçlar yardımı ile gerçekleştirmelidir.>savına dek uzanmaktadır.Montesqueieu’nün güçler ayrılığı kuramı daörneğin Sir John Fortuscue’nüntiranların despotluğu karşısında ancak karışımlı ve hukukla dengeli bir yapıyla ılımlılaştırılmış bir egemenliktenyani rex politice imperans’ından esinlenmektedir.Nihayet hukuk devletinin temelinde gerilere doğru uzanan bir diğer öğe ise yurttaş- ınegemenin keyfiliğine sınırlar çeken ve haklarda özgürlük olarak korunan o eski özgürlüğüdür.Ortaçağ özgürlüğü bir hukuki bağımlılıktan özgürlük değilaksine bir status’tabir status hukukunda köklenmiş bir konumdur ki buinsanın 17. yüzyılda doğal hukukla ileri sürülen doğal özgürlüğü ile iliş- kilendirilerek18.yüzyılda devletin sınırı ve amacı olacaktır.