ULUSLARARASI PARA PİYASALARI


I DÖVİZ PİYAYASALARI

A. TEMEL KAVRAMLAR

1- Döviz Ödeme Şekilleri
2- Döviz Kuru ve Değerlendirme
3- Bankalar ve Döviz İşlemleri

B. BANKALARARASI PEŞİN DÖVİZ PİYASASI

1- Bankalararası Peşin Operasyonel Pozisyon
2- Bankalararası Peşin Döviz Piyasasının İşleyişi ve Organizasyonu
3- Peşin Döviz İşlemlerinin Kaynakları

C. VADELİ DÖVİZ PİYASASI

1- Vadeli Döviz İşlem Tekniği
2- Vadeli Döviz Piyasasının Organizasyonu ve İşleyişi
3- Vadeli İşlemlerin Amaçları

II. SPEKÜLASYON VE DÖVİZ PİYASASINDA DENGE

A. SPEKÜLASYON ŞEKİLLERİ

1- Aktif Spekülasyon
2- Pasif Spekülasyon


I. DÖVİZ PİYASALARI

Bir döviz işlemi iki ayrı ulusal paranın değişminden meydana gelmektedir. Belli bir ekonomi açısından da ulusal paranın yabancı paralarla değiştirilmesine döviz işlemi denilmektedir.
Para ekonomisinde herhangi bir malın değeri fiyatıyla belirlenir. Bu sırada para değer ölçüsü olarak görev yapar. Bir paranın diğer bir parayla değişiminde ise birisinin fiyatı diğeriyle belirlenmketedir. Bu fiyata da döviz kuru denilmektedir.
Uluslararası ticari ilişkiler, birbirinden farklı ülkelerin insanları, iş adamları arasında ödeme işlemlerine para transferlerine neden olmaktadır. Bütün bu ödemeler iki ve çok yanlı denkleştirme işlemlerinin yanısıra döviz işlemlerini de gerektirmektedir.

A. TEMEL KAVRAMLAR

1. DÖVİZ VE ÖDEME ŞEKİLLERİ
Bankalar müşterilerine döviz olarak 2 şekilde ödeme olanağı sağlamaktadır: Banknotlar veya seyahat çekleri, yabancı bankalarda açılmış hesaplar üzerine virmanlar. Birinciler asli (elden) dövizi, ikinciler kaydi dövizi oluşturmaktadır.
Elden döviz işlemleri özellikle kişilerin çeşitli ülkeler arasında yer değiştirmelerinden doğmaktadır.
Öte yandan uluslararası döviz işlemlerinin büyük bir kısmı yazışmalar aracılığıyla çözümlenmektedir. Böylece kaydi döviz işlemlerinin daha büyük boyutlarda yapıldığını tahmin etmek zor değildir. Kaydi döviz işlemleri “anında” (spot) veya “vadeli” (forward) olabilir.
Uluslararası ödemelerde teslim ve poliçe yolları kullanılmaktadır. Teslim yoluyla ödemede borçlular döviz satın alarak bunu alacaklıya vermektedir. Poliçe yolunda ise borçlu alacaklıya kendi üzerine bir poliçe çekmesini ve bunu kendisine havale etmesini istemektedir.

Uluslararası mali aracılar döviz alım ve satım işlemlerinin merkezleşmesini sağlayarak kolaylaştırmaktadır. Döviz piyaslarının temel işlevlerinden birisi de çeşitli paralar arasındaki dönüşüm işlemlerini sağlamak ve dönüşüm oranlarını belirlemektedir.

2- DÖVİZ KURU VE DEĞERLENDİRME

a) Uygulamada Değerlendirme Şekilleri
Çeşitli ülkelerin döviz kuru değerlendirmeleri farklılık göstermektedir. Bu fark ulusal parayla döviz arasındaki orantının yönüyle yakın ilişkilidir. Piyasaların büyük bir kısmında döviz kurları belirsiz (incertain) olarak, bir başka deyimle, bir birim (veya 100 veya 1000) yabancı paraya tekabül eden ulusal para birimi tutarı şeklinde değerlendirilmektedir. Buna karşılık belirli (certain) değerlendirmede bir birim ulusal paraya eşdeğer yabancı para miktarları verilmektedir.

b) Doğrudan ve Dolaylı Pariteler
Dünyada hemen hemen tüm piyasalarda ulusal paralarla ilgili kurların belrilenmesinde Amerikan doları esas alınır. Her ülkede kurların genellikle dolar cinsinden belirlenmesi, hesaplanmalarda büyük kolaylık sağlar çünkü farklı farklı paraların değerinin dolar cinsinden ifade edilmesi yani ortak payda olarak doların seçilmesi dolar dışında iki ulusal para arasındaki kurunda kolayca bulunabilmesini sağlar. Bu durumda bankaların kurları bütün yabancı paralara göre kote etmesine gerek yoktur. İşte bu yöntemle, yani farklı paraların kurlarının dolar gibi ortak bir payda üzerinden hesaplanmasına dolaylı kur (çapraz kur) denir. İki ulusal para arasında piyasada uygulanan fiili değişim oranına da doğrudan yani dolaysız kur denir.
Arbitraj işlemi çeşitli mali piyasalarda muhtemelen çapraz kurlar aracılığıyla, doğrudan döviz kurlarını birbiriyle bağlamaktır. Dolar dışı dövizlerle ulusal paralar arasında kote edilen kurlar, bu paraların dolar karşısındaki değişim oranlarına göre (çapraz kurlardan) belirlenen dolaylı kurlardan farklı olmamalıdır. Böyle bir farklılığın ortaya çıkması, arbitraj faaliyetlerini karlı duruma getirir ve bu sürecin sonunda da dolaysız ve dolaylı kurlar arasındaki uyumsuzluk ortadan kalkar.


3. BANKALAR VE DÖVİZ İŞLEMLERİ

Döviz piyasası, banka olan mali aracılar tarafından yönetilmektedir. Banklar döviz piyasasına gerek müşterilerinin gereksinimlerini sağlar, gerekse kendi kendi hesaplarına müdahale ederler. Özel kişilerin işlemleriyle bankaların otonom işlemleri birbirleriyle kaynaşmıştır.
Döviz işlemleri bankalararası döviz piyasasında yapılmakta ve hesaptan hesaba virmanlarla gerçekleştirlmektedir.

a) Nostri ve Vostri Hesapları (Bizimkiler ve Sizinkiler)
Bankaların yabancı ülkelerde muhabirleri vardır bu muhabirler nezdindeki varlıklar döviz olarak gözükür (Nostri hesabı). Aynı şekilde, bankalar, muhabirleri adına ulusal parayla hesap tutarlar (Vostri hesabı).
Konvertibiliteye dönüş özel kişilerin bankalar ve muhabirler nezdinde döviz olarak yabancı döviz hesaplarında bir gelilşmeye izin vermiştir.
Günümüzde nostri hesapların alacaklı bakiyeleri ve buna bağlı olarak çok hızlı kapital rotasyonu, kar marjları çok küçük olmasına rağmen faiz arbitrajı şeklinde tatminkar karların elde edilmesini sağlamaktadır.
Ancak Euro piyasalarının gelişmesi sonucu nostri ve vostri hesaplarının önemi azalmıştır.

b) Döviz Pozisyonu
Döviz riskinin büyüklüğü döviz pozisyonuyla ölçülmektedir. Döviz pozsiyonu yabancı para olarak bir ekonomik birimin alacaklar ve angajmanları arasındaki pozitif veya negatif fark olarak tanımlanır.


Döviz Pozsiyonu= Sahip olunan dövizler + elde edilecek dövizler -verilecek dövizler

Bankaların alacakları arasında öncellikle yabancı muhabirlerin vadesiz hesaplarında görülen likit alcaklar, yabancı para olarak ankese edilmekte olan senetler ve müşterilerden peşin olarak elde edilen dövizler sayılabilir. Burada söz konusu varlıklar özellikle müşterilere verilen vadeli ödünçler ve müşterilerden elde edilen dövizlerdir.
Angajmanları ise vadeli borçlar oluşturur. Bunlar bankalardan alınan vadeli ödünçler, müşterilerin döviz olarak mevduatları ve müşterilere vadeli olarak verilecek dövizlerdir.
Esas itibariyle, her bir banka için döviz pozisyonu, ister peşin ister vadeli olsun toplam borçları ve alacakları tarafından belirlenmektedir.Döviz pozisyonunun dengede olması durumuna “kapalı” denir.
Bankanın varlıkları angajmanlardan fazla olduğu zaman “uzun pozisyon”, agajmanlar varlıklardan fazla olduğu zaman “kısa pozsiyon” söz konusudur. Pozisyonun anında denkleştirilmesi peşin döviz işlemleriyle, gerçekleştirilmektedir.
Dengeli olmayan bir döviz pozisyonu, döviz kurunun yükselmesine ve alçalmasına neden olarak spekülatif davranışlara ortam hazırlyabilir. Döviz pozisyonu, spekülasyon kavramına kesin anlam verilmesini kolaylaştırmaktadır.

c) Yalın (solo) ve Bağlı İşlemler
Döviz işlemleri yalın (solo veya outright) ve bağlı işlemler (swaps) olmak üzere iki büyük kategoriye ayrılmaktadır. Yalın işlemler bir diğer vade için o anda sonuçlandırlımıştır ve ters yönlü bir işlem bağlanmamıştır.
Yalın işlemler; peşin (spot) veya vadeli (forward) olarak yapılabilir. Vadeli yalın işlemler, işlemin o gün imzalandığı ancak gelecek bir tarihte mukavelenin imzalandığı tarihte saptanan kurla belli bir miktar paraya karşı diğerinin değiştirildiği işlemlerdir.
Bağlı işlemler ise, aynı ekonomik ajanın iki döviz işlemini aynı anda gerçekleştirmesi durumunda meydan gelir. Bağlı işlemelerin özellikleri şunlardır:
-İki farklı vade vardır: biri peşin diğeri vadeli, veya biri verilen bir vadede diğeri bir diğer vadede.
-Alınacak veya verilecek faiz tutarı ihmal edildiğinde, işlem aynı meblağ üzerinden yapılmaktadır.
-İşlemler zıt yönlüdür.