BİRİNCİ BÖLÜM


1. STRATEJİK YÖNETİM


Stratejik yönetim kavramı, 1980 yılından bu yana yönetim literatürüne girmiştir (Eren, 1990, s. 15). Örgüt çevresini temel alarak, örgüt yönetiminin çevreye bakışını ele alan stratejik yönetim geliştirilmiştir (Balcı, 1995, s. 171).
Stratejik yönetimin bazı yazarlar tarafından değişik tanımları yapılmıştır. Balcıya göre (1995, s.171) stratejik yönetim; örgütün bir bütün olarak desen yada toplam stratejisinin, onun halihazır ve gelecekteki çevresel isteklerine göre geliştirilmesi ve uygulaması olarak tanımlanmıştır. Dinçer’e (1997, s. 17) göre stratejik yönetim; etki stratejiler geliştirmeye, uygulamaya ve sonuçlarını değerlendirerek kontrol etmeye yönelik kararlar ve faaliyetler bütünüdür. Stratejik yönetim süreci David’e (1986, s. 18) göre üç düzeyden oluşmaktadır. Stratejiyi formüle etme, uygulama ve değerlendirme aşamaları birleşik, bölünmüş ve işlevsel düzey olmak üzere üç düzeyde ele alınmaktadır.
Eren’e (1990, s. 16) göre stratejik yönetim; 1. Planlama, 2. Politika oluşturma ve uygun yapı araştırma, 3. Kontrol karşılaştırma aşamalarından oluşmaktadır.
Planlama: İşletmenin üst düzey yöneticileri işletmenin verilmiş amaçları doğrultusunda çevre analizi, işletme değerlemesi ve uygun stratejinin seçimi üzerinde çalışırlar ve sonuç olarak strateji ve stratejiler belirlerler.
politika oluşturma ve Uygun Yapı Araştırma Çabaları: Burada planlanan stratejinin orta ve alt yönetim kademelerine benimsetilmesi bu kademeler tarafından uygulamada izlenecek politikaların oluşturulması ve uygun örgütsel yapının kurulması ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır.
Karşılaştırma ve Kontrol: Burada seçilen stratejinin oluşturulan politikaların ve kurulacak örgütsel yapının, işletmenin amaçları ile uygunluğu karşılaştırılarak kontrol edilmektedir.



1.1. Stratejinin Tanımı
Strateji kavramı bir amaç için eylem birliği sağlama ve düzenleme sanatı olarak tanımlanmaktadır. Ekonomi sözlüğüne göre strateji “herhangi bir işi yürütmek için önceden saptanan plandır” strateji deyimi Yunanca’dır ve savaş yönetme anlamına gelmektedir.
Ekonomi dilinde de, serbest rekabet piyasası da bir çeşit savaş alanı olduğundan bir firmanın rakip firma yada firmalar karşısında onları alt etmek amacıyla önceden yaptığı planları dile getirir (Hançerlioğlu, 1981, s. 129).
Ekonomi biliminde strateji, sonuçlandırılacak bir sorunun verileri tarafından belirlenmiş rasyonel bir davranışla sınırlanmaktadır. Yönetsel anlamda ve işletmenin kâr maksimizasyonu yönünde strateji matematik ve istatistik yöntemlerle programlanabilen ve optimal seçimleri sağlayan bir araç olarak tanınmıştır. Rekabete dayanan ekonomik bir ortamda strateji; yeniliği, ilerlemeyi, işletmenin çevreye uyumu veya çevre ile karşılıklı uyum içinde olmasını sağlayarak meydana gelen değişiklikleri kontrol altına alan yönetsel bir araçtır. Yönetsel stratejinin özellikleri Eren (1990, s. 9) tarafından şöyle sıralanmıştır.
Strateji: Bir analiz etme sanatıdır.
Strateji amaçlara bağlı bir unsurdur.
Strateji işletmenin çevresiyle eytişimler ilişkilerini düzenler.
Strateji işletmenin bütün finansal ve insan kaynaklarını uyum içinde yöneten ve faaliyete geçiren bir unsurdur.
Strateji devamlı olarak tekrarlanan işlerin aksine geleceğe bağlı bir düzeni ilgilendirir.
Strateji karmaşık ve dinamik bir çevrede işletmenin faaliyet alanlarını belirler.
1.1.1. Stratejik Yönetimin Anlamı ve Önemi
Stratejik yönetim: İşletmelerde kısa ve uzun dönem amaçlara ulaşılmasına yönelik kararların alınması ve alınan bu kararların en iyi biçimde uygulanmasını içerir.
Ayrıca stratejik yönetim, değişme hızı oldukça yüksek olan çevre koşullarına adaptasyonu kolaylaştırdığı gibi geleceğe yönelik en iyi alternatiflerin belirlenmesini ve bunları dikkate alarak mevcut kararlarda gerekli düzeltmelerin yapılmasını sağlar.
Erol Eren, stratejik yönetim süreçlerini aşağıdaki gibi belirlemektedir;
Stratejik planlama için gerekli verilerin toplanması.
Stratejik planların yapılması.
Stratejik planların uygulanabilmesi için gerekli yapısal ve motivasyonel önlemlerin alınması.
Stratejilerin uygulanması ve
Stratejilerin amaçları gerçekleştirip gerçekleştirmediğinin kontrolü.
Stratejik yönetim geleceği planlamaz, sadece işletme için geleceğe yönelik kararları ve en iyi alternatifleri doğrultusunda mevcut kararlarda düzeltmeleri yapmaya imkan verir.
Stratejik kararlar, işletmenin çevresiyle ilişkili olup, tepe yöneticiler tarafından alınır. Yönetsel kararlar, işletme kaynaklarının optimum bir düzeyde kullanımı ile ilgili olup, bunu gerçekleştirecek organizasyon yapısının kurulması ve kaynakların tedariki konularını içerir (Yönetim Teorileri, Nisan 1992, s. 92).
1.1.1.1. Stratejik Planlama
Her işletme, gelecekteki beş, on veya on beş yıl sonra nereye ulaşmak istediğini belirlemek, diğer bir ifadeyle planlama yapmak zorundadır. Bu planlamaya “Stratejik Planlama” denir.
Stratejik planlamayı diğer planlama çeşitlerinden ayıran belirli özellikleri vardır. Bu özellikler şunlardır:
Zaman: Stratejik planlar diğer planlara nazaran oldukça uzun bir zaman periyodu kapsayıp diğer tüm uzun vadeli planlara yol gösterirler. Stratejik planlar; işletmenin uzun vadede genel olarak ne gösterdiğini ne yönde ne biçimde gelişeceğini belirtirler.
Verilerin Sayısı ve Niteliği: Stratejik planlar tüm işletme organizasyonun optimasyonu ile ilgili iken eylemsel planlar organizasyonların alt sistemini optimasyonuna ilişkindir.
Organizasyon Düzeyi: Stratejik planlar diğer planlar ile arasındaki diğer bir farkla söz konusu olan bu planların hangi kademeler tarafından yapıldığıdır. Stratejik planlamada işletmenin gelecekteki yönü ile ilgili kararlar alındığından ve büyük sorumluluk gerektirdiğinden stratejik planlar tepe yönetim kademesi tarafından alınır (Yönetsel Teorileri, nisan, 1992, s. 94).
İşletme Amaçlarının Tespiti:
Stratejik yönetim sürecinin ilk aşamasını oluşturan işletme amaçlarının saptanması süreci işletmelerde büyük bir öneme sahiptir. İşletmeler tüm faaliyetlerini, saptadıkları bu amaçlar doğrultusunda gerçekleştirirler. Çünkü amaç, işletmenin ulaşmayı, erişmeyi istediği bir durumu diğer bir ifadeyle ulaşmak istediği noktayı gösterir. Amaçlar yönetimi yönlendirir ve organizasyonun biçimini belirtir. İşletme amaçlarının ekonomik amaçlar ve sosyal amaçlar olmak üzere iki aşamada işlemek mümkündür. Sosyal amaçlar çıkar gruplarının isteklerini maksimum ölçüde tatmini ile ilgili eken ekonomik amaçları kârlılık ile ilgilidir.
Özel olarak: İşletmenin kısa dönemde kârlarını maksimize etmeyi uzun dönemde ise büyümeyi amaçlamaları, işletmelerin var olması ile başarılı olmak açısından büyük önem taşır (Yönetim Teorileri, Nisan 1992, s. 96).
1.1.1.2. Denge Stratejileri
İşletme bu stratejide mevcut performansını devam ettirmek istemektedir. Bu amaçla eski stratejilerini uygulamaya devam eder. Ancak yöneticiler denge stratejilerini izlerken çevrenin değişim hızının düşük olmasına dikkat etmektedirler.
İşletmelerin denge stratejileri uygulama nedenleri şöyledir:
Çevrenin değişim hızının düşük olması.
İşletmenin finansal ve beşeri kaynaklarının büyüme stratejilerini izlememek için yeterli olmaması.
Küçük ve ortak ölçekli işletmelerin denge stratejileri sayesinde mevcut durumlarını koruması ve büyüme olanağı elde etmesi.
Riskin az olması.
İşletmenin mevcut performansını yeterli görmesi ve bunu devam ettirmek istemesi vs (Yönetim Teorileri, Nisan 1992, s. 112).
1.1.2. Tasarruf Stratejileri
Savunma stratejileri de denilen bu stratejiler, ekonomik durgunluk dönemlerinde ve organizasyonun finansal durumunun zayıfladığı zamanlarda izlenir. Bu stratejilerin amacı, kısa dönemde fonksiyonel departmanlar için en iyi sonuca ulaşmaktadır (Yönetim Teorileri, Nisan 1992, s. 113).
Karma Stratejileri
Özellikle çok farklı alanlarda faaliyette bulunan işletmelerin uyguladığı bu stratejide temel stratejiler ya eş-anlı olarak yada ardışık bir şekilde izlenir.
İşletmeler genellikle büyüme stratejisinden sonra denge stratejilerine ve savunma stratejisinden sonra büyüme stratejisine geçer. Diğer yandan işletmeler aşağıdaki stratejileri izleyebilirler:
Bazı alanlarda ürün toplama, diğerinde büyüme stratejisi izlemek.
Bazı alanlarda yatırımı azaltma, bazılarında arttırma yoluna gitmek.
Yönetici bu stratejileri izlerken departmanlar arasında koordinasyon ve bilgi akışının çok iyi olmasına dikkat etmelidir (Yönetim Teorileri, Nisan 1992, s. 114).
İş Stratejilerinin Tespiti
Şirket stratejilerini açıklayıcı ve destekleyici nitelikle olan iş stratejileri şirket stratejileri ile eş-anlı olarak uygulandığından her biri stratejik işletme biriminin ürettiği ürünleri veya hizmetleri çok iyi belirlemek gerekir. Bunlar ((Yönetim Teorileri, Nisan 1992, s. 114):
Maliyetlerde Liderlik Stratejisi: Bir stratejide, ürün veya hizmetlerin üretiminin ve pazarlamasının en düşük maliyetle yapılması ve rekabet avantajının yüksek olması amaçlanır (Yönetim Teorileri, Nisan 1992, s. 115).
Farklılaşma Stratejileri: Bu stratejide işletme endüstrinin gereksinimlerine uygun ürün/hizmet vermektedir. Ancak bu ürün/hizmetler marka, dizayn, teknoloji kalitesi, satış sonrası hizmetler vb. açılardan endüstride tekdir (Yönetim Teorileri, Nisan 1992, s. 115).
Odaklaşma Stratejisi: İşletme bu stratejiyi uygulamak suretiyle belirlenen bir Pazar bölümü üzerinde yoğunlaşır. İşletme böylece endüstrinin bir bölümünde diğer rakiplere oranla daha iyi bir ürün veya hizmet sunulmaktadır (Yönetim Teorileri, Nisan 1992, s. 115).
Fonksiyonel Stratejiler: Hem şirket stratejilerini hem de iş stratejilerini destekleyici ve uygulamaya yardımcı bir niteliğe sahip olan fonksiyonel stratejiler, fonksiyonel departmanların yöneticilerinin birlikte karar vermesi sonucunda alınmaktadır.
Çok açık ve kısa vadeli olan fonksiyonel stratejilerinin en önemlileri şunlardır:
Üretim stratejileri.
Pazarlama stratejileri.
Finans stratejileri.
Finans stratejileri.
AR-GE stratejiler (Yönetim Teorileri, Nisan 1992, s. 115).
İş Stratejilerinin Seçimi
Liderlik, ürün veya hizmetlerde farklılaştırma, ürün veya hizmetlerde odaklaşma stratejileridir (Yönetim Teorileri, Nisan 1992, s. 127).
1.2. Stratejik Uygulama
Modern işletmeler, gelecekteki yönlerini belirleyebilmek için bir takım planlar yaparlar. Amaç, işletmenin faaliyet yönünü belirleyecek olan stratejilerin seçimidir. Seçilen stratejilerinin etkin bir şekilde uygulanmasına ve uygulama sonuçlarının sürekli değerlendirilmesine de stratejik uygulama denir. Etkin bir stratejik uygulamanın gerçekleştirilmesi için yapılması gereken işlemler şunlardır:
Fonksiyonel politikaların tespiti.
Stratejilerin uygulanabilmesi için organizasyonel yapının düzenlenmesi.
Liderlik ve motivasyon.
Kaynak kullanımı.
Stratejik değerleme ve kontrol (Yönetim Teorileri, Nisan 1992, s. 130).
2. SEVİYELERİ AÇISINDAN YÖNETİM SÜRECİ
İşletmelerde başlıca üç yönetim seviyesi öngörülmektedir. Bunlar, stratejik yönetim (tepe yöneticileri), fonksiyonel yönetim (orta kademe yöneti*cileri) ile program yönetiminden (alt kademe yöneticileri) oluşmaktadır.
2.1. Stratejik Yönetim
Stratejik yönetim süreci, genel yönetim sürecinden ayrı olarak düşünülmemelidir. Genel anlamda işletme yönetimi, bilindiği gibi, işletmenin amaçlarının gerçekleştirilebilmesi için, yapılması gerekli olan faaliyetlerin planlanması, örgütlenmesi, koordinasyonu, uygulanması ve kontrol edilmesi sürecidir. Stratejik yönetim ise, işletmelerin genel yönetim sürecinin bir parçasıdır. Başka bir ifadeyle, işletme hiyerarşik olarak gözönüne alındığında üst kademenin ilgilendiği özel bir yönetim alanını kapsar. Dolayısıyla stratejik yönetim, işletmenin dış çevresi ile ilgili teşhis ve çözümlemeleri kapsar ve uzun vadede işletmenin ne olacağıyla ilgili sorulan cevaplandırır. Bu yaklaşımdan hareketle stratejik yönetim, işletmenin dış çevresiyle olan ilişki*lerinin düzenlenmesi ve istikametinin belirlenmesi için yapılacak faaliyetlerin planlanması, örgütlenmesi, uygulanması, koordinasyonu ve kontrol edilmesi süreci olarak tanımlanabilir.
Genel olarak stratejik yönetim, etkili stratejiler geliştirmeye, uygulamaya ve sonuçlarını değerlendirerek kontrol etmeye yönelik kararlar ve faaliyetler bütünüdür.
Stratejik yönetimle ilgili bir kavram olarak strateji; işletmenin amaç ve hedeflerinin tespiti, işletme ile çevresi arasındaki ilişkilerin analiz edilerek bu amaçların gerçekleştirilmesi için, gerekli faaliyetlerin yeniden düzenlenmesi ve ihtiyaç duyulan kaynakların uzun dönemde etkili olacak şekilde dağıtılmasıdır.
2.2. İşletme Yönetimi
Buna göre stratejik yönetim, stratejilerin-planlanması için gerekli araştırma, inceleme, değerlendirme ve seçim çabalarını; planlanan bu strateji*lerin uygulanabilmesi için işletme içi her türlü tedbirlerin alınarak yürürlüğe konulmasını, daha sonra da yapılan çalışmaların kontrol edilerek değerlendirilmesiyle ilgili faaliyetleri kapsar. Bu faaliyetler özetle şunlardır.
i. İşletmeyi ilgilendirdiği ölçüde dış çevrenin ve rekabet şartlarının kuv*vetlice kavranması ve dış çevrenin dinamiğinin arkasındaki gücün araştırıl*ması,
ii. Çeşitli mamul/pazar bileşimleri için ayrıntılı stratejilerin oluşturulması, stratejik analizleri kritik alanlar üzerinde yoğunlaştırarak alternatiflerin belirlenmesi ve kaynakların dökümünün yapılması,
iii. Seçilmiş stratejilerin, politikalara ve proje yönetimi ile fonksiyonel bölümlerdeki faaliyet programlarına dönüştürülmesi,
iv. Örgütün stratejiye uygun olarak düzenlenmesi, işletme faaliyetlerinin stratejik iş birimlerine dağıtılması ve temel amaçlara ulaşmada bunların koordine edilmesi,
v. Stratejilerin etkili bir şekilde yürütülmesi için uygun planlama, motivasyon ve kontrol sistemlerinin oluşturulması.
Görüldüğü gibi, işletme yönetiminin temel fonksiyonları (planlama, örgütleme, yürütme, koordinasyon ve kontrol) ve yaklaşımı, stratejik yönetim*de de değişmemekte, ancak bu fonksiyon ve yaklaşımlar dış çevre üzerinde odaklaşmaktadır. Sürekli değişen çevre, ister yararlanılabilecek bir fırsat, isterse karşı konulması gereken bir tehlike olsun, bir işletmeyi her an beklen*medik olaylarla karşı karşıya bırakabilir. Stratejik yönetimin amacı da geç*mişteki basanları tekrar etmek değil, beklenilmeyen durumların üstesinden gelmek ve çevre problemlerini halletmektir. Bu açıdan ele alındığı zaman stratejik yönetim, rekabet ortamında işletmeyi yenik düşürmemek için bir takım analitik kavramlar, felsefe ve yaklaşımlar, örgütleme modeli ve araçlar, yeni düşünce ve teknikler geliştirme süreci olarak da görülebilir.
2.2.1. Stratejik Yönetimin Özellikleri
Stratejik yönetimin, her şeyden önce, genel yönetimin sahip olduğu özellikleri de kapsadığı belirtilmelidir. Ancak bu özelliklerden farklı olarak stratejik yönetimin kendine has bir takım özelliklerinden de bahsetmek mümkündür.
Fonksiyonel yönetim ve proje veya program yönetiminden farklı utarak, stratejik yönetimi ayırdetmeye yarayan bu Özellikler şunlardır.
i. Stratejik yönetim, her şeyden önce, tepe yönetiminin bir fonksiyonu-dur:Tüm olarak işletmenin geleceğini ilgilendirmesi ve ona bir istikamet belirlemeye çalışması sebebiyle stratejik yönetim, tepe yöneticilerinin bir fonksiyonudur.
ii. Gelecek yönelimlidir ve işletmenin uzun vadedeki amaçlan ile ilgilidir: Belirlenen zaman ufku içinde işletmenin ne olacağını ve bu sonuçlan elde etmek için nelerin yapılması gerektiğini düşünür.
iii. Stratejik yönetim, işletmeyi bir sistem olarak görür: İşletme, birbirleriyle etkileşim ve bağımlılık halindeki parçaların oluşturduğu bir bütün olarak görülür. Dolayısıyla stratejik yönetim, bir bütün olarak işletmeyle ilgilenmesi yanında onu oluşturan parçalarla da ilgilenir. Bütüne veya parçalardan herhangi birine yönelik bir karar alındığı zaman, diğer parçaların üzerindeki etkileri gözönünde bulundurulur.
iv. Stratejik yönetim, işletmeleri açık sistem olarak tanımlar: İşletmeler içinde bulundukları çevre ile karşılıklı etkileşim ve bağımlılık içindedir. Çevrede meydana gelen her hangi bir değişiklik işletmeyi de etkiler. Bu sebeple, stratejik yönetim çevreyi oldukça yakından takip eder.
v. Stratejik yönetim, işletmenin amaçlarıyla toplumun menfaatlerini bir bütünlük içerisinde ele. alır: Bu açıdan stratejik yönetim dış çevresine karşı sosyal sorumluk taşır.
vi. Stratejik yönetim, alt kademe yöneticilerine rehberlik eder: Bir başka ifadeyle stratejik yönetimin belirlediği amaçlar, karar ve faaliyetler işletme içinde en alt birimlere kadar herkesin ortak hareket noktasını oluşturur.
vii; Stratejik yönetim, işletmenin kaynaklarının en etkili bir şekilde dağıtımıyla ilgilidir: İşletmenin temel amaçlarının gerçekleştirilebilmesi için gerekli kaynaklan mamul/pazar bileşimlerine uygun bir şekilde dağıtır.
viii. Karar vermede kullandığı bilgilerin kaynak ve verileri farklıdır: Stratejik yönetim, bir bütün olarak işletmenin etkililiği ve verimliliği ile ilgili olduğu için konuya ait bilgi kaynaklan ve verileri çok çeşitlidir. Birçok işletme bölüm ve fonksiyonuna ait bilgileri ve çevreye ait bilgi ve verileri zorunlu kılar; Ayrıca bu bilgi ve verilerin sayısı da oldukça fazladır.