|
|
#1
11 December 2008, 09:20
|
|||
|
|||
Risk Yönetimi
RİSK YÖNETİMİ
I.BÖLÜM : RİSK ANALİZİ 1.1.Riskin Tanımı: Gerçek kişi ve tüzel kişiler açısından gelecek çeşitli belirsizlikler taşımaktadır.Bireyler ve işletmeler bu belirsizlik durumunda kendilerinin en az zararla çıkma amacını göz önünde bulundururlar.Belirsizlik ortamı beraberinde çeşitli riskleri ortaya çıkartır. Riskin çeşitli tanımları mevcuttur, başlıca öneli tanımlar şunlardır: Risk, italyanca “risco” kelimesinden gelmekte olup bir zarar veya kayıp durumuna yol açabilecek bir olayın ortaya çıkma ihtimalidir.Tehlike ile aynı anlamlıdır ve ileride ortaya çıkması beklenen ama meydana gelip gelmeyeceği bilinmeyen olaydır.1 (E.Kadal,İstanbul,1995) Risk,arzulanmayan bir olayın meydana gelebilmesinin sakınca dolu belirsizliğidir.2 (M.Allan Willet, Philedelphia, 1951) Sigortacılık dilinde mali kayıp veya hasarın belirsizliği risk denir.3 (T. Yazgan, İstanbul, 1977 ) Risk, gelecekte ortaya çıkması istenmeyen bir olayın gerçekleşme olasılığı olarak nitelendirilebilir.4 (N. Berk, İstanbul, 1993 ) Risk her faaliyetin içinde ve her yerde yer alan, bireyleri, kuruluşları, ekonomiyi, sosyal ve politik hayatı, hükümetleri ve çevremizi yakından ilgilendiren bir unsurdur.Bize kendi hayatımız ve geleceğimiz kadar önemli bir konu olup oluşumuzla ilgilidir. Karşılaşılan problemler ve davranışlar gösterir ki, gelecek için bilgimiz çok azdır.Bu düşünce diğer bütün aktivitelerde olduğu gibi iş dünyasında da böyledir.Bir işlem yapılırken bu çok etkin veya daha az etkin kaynakların ve değerlerin doğrultusunda gerçekleşmesi gerekir.Bu demek değildir ki, elde edilen bilgiler tam doğruyu gösterecektir ve ya tamamen yanlıştır; amaç bu değerlerin bir bilgi kaynağı olarak kullanılmasıdır. Riski bir ölçüye kadar kavrayabiliriz, zaten tamamıyla kavrayabilseydik risk de var olmazdı.Belirsizlik olmasaydı oluşumuz da çok sıkıcı, tekdüze, ve tamamıyla yaşanması zor bir varoluş olacaktı. Tarih öncesi çağlardan itibaren sosyal ve ekonomik sistemler insanoğlunun sistemlere bağımlılığı ile aynı paralelde gelişme göstermiştir.Bağımsızlığımız hala gittikçe ve gittikçe daha artan bir hızda gelişmektedir.Atmosfer dışında hayatın bütün gereksinimleri için oldukça karışık ve korunması gereken sistemlere ihtiyacımız vardır. Endüstrileşmiş toplumlarda, kendini dıştan yardım görmeksizin besleyebilecek bir tek fert bulunur.Bu gün artık bu insanoğlu üretim ve dağıtım hattında zincirlerine bağımlı yaşamaktadır.Dolayısıyla da organize bir risk yönetimine ihtiyaç kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.5 ( E. Gökalp, İstanbul, 1995 ) Risk, gerek belirsizlik gerekse belirsizliğin sonuçları olarak tanımlanabilir.Risk, karar ya da planlama ortamında sonuçların kestirilememesine ilişkin olup, olasılık kavramlarıyla açıklanabilir. Kimi yazarlar riskle, belirsizlik arasında şöyle bir ayrım yapar:Sonuçlar konusunda uzmanlar birlikte olasılık dağılımları çıkarabiliyorsa risk, uzmanlar bu konuda bir anlaşmaya varamıyorlarsa belirsizlik söz konusudur. Bir başka ayırım ise şöyledir: Ayrım istatiksel ve istatiksel olmayan olaylara ilişkindir.İstatiksel olaylar için risk, istatiksel olmayan olaylar için belirsizlik söz konusu olur.İstatatiksel olaylar yinelenebilir.Ancak pek çok karar durumu tek olup, yinelenebilir nitelikte değildir.Bu nedenle karar vericiler olasılık kurallarıyla tutarlı (istatiksel ya da nesnel) olan istatiksel olmayan ya da öznel olasılık değerlemeleri yapmak zorunda kalırlar. Risk profili, firmanın karşı karşıya olduğu ana risklerin analizini ortaya koymak ve ürün, imalat metotları, yerleşim yeri, satış metotları ve ya yönetimi ve iş gücü açısından gereklidir.Ancak riskin bu portresi tespit edildikten sonra, risk kontrolü ve finansı açısından risk objektifleri yapılabilir.Bütün bu objektiflere ulaşabilmek için detaylı planlar hazırlamadan önce uygulanmakta olan mevcut risk yönetimi tarzı kontrol edilmelidir. Yukarıdaki tanımlar sonucunda; riskin, tüm ekonomik faaliyet ve hareketlerin karşı karşıya olduğu ve işletmelerce kullanılan sermayenin kayba uğrama tehlikesi ya da kısaca başarısızlığa uğrama tehlikesi olduğu belirtilebilir.İşletmelerde risklerin ortaya çıkış şekline bakılmaksızın her zaman sermaye azalışına ve dolayısıyla para ihtiyacına yol açarlar.Bu bakımdan hedef olarak belirlenen karın gerçekleşmemesi de bir sermaye kaybı olarak değerlendirilmelidir.6 (N. Berk, İstanbul,1993 ) Riskin varlığı ve ona karşı davranışlarda bireyin duyarlılığı da farklılık göstermektedir.Bazı işletme ortakları firma faaliyetlerini ayrıntılı olarak izlerken, diğerleri küçük risklerin işletmede yol açtığı hasarlardan habersizdir.Ayrıca başarılı işletme yöneticileri birçok ticari riski işletmede oluşturan gizli ya da gönüllü yedeklerle karşılamaktadır. Risk ile ilgili kavramlardan biri de şanstır.Ancak şansın pozitif ve negatif versiyonlarının bulunduğu bilinmektedir.Buna göre risk şansın negatif şeklini, diğer bir ifade ile şansızlığı ifade etmektedir.Ancak risk ile şans arasında doğrudan bir bağlılık olmadığı da belirtilmelidir.Zira büyük kar fırsatlarının, büyük risklere girilerek gerçekleşmesi mümkün olmakla birlikte girişimler yüksek karları amaçladıkları durumlarda da risklerle karşılaşırlar.Böylece girişimciler yeni faaliyette bulunmasalar bile kendilerinin tehlikeden soyutlayamazlar.Risk ve tehlike birbirine bağlı iki kavramdır.Tehlikelerin varoluşu riski yaratır.7 (S. Denengberg,Pennsylavia,1986 ) 1.2 Risk Çeşitleri Risk çeşitlerini incelerken ilk önce riskin belirlenmesine, sınıflandırılmasına ve özellikle işletmelerin karşılaşacağı risk çeşitlerine değineceğiz. 1.2.1 Riskin Belirlenmesi Bir risk ile karşı karşıya kalındığında ilk önce yapılması gereken şey o riski oluşturacak kaynak olayı ve riskin etkilerini belirlemektir. Böylece riski tanımak daha kolaylaşır ve riske karşı ne gibi önlemler alınacağı daha rahat bir şekilde ortaya konulabilir. Ayrıca, kötü belirlenmiş risklerin daha başka risklerin doğmasına neden olacağını belirtmekte fayda vardır. Aşağıdaki şekil kaynak olayı ve riskin etkilerini göstermektedir. Şekil 1: Risk belirlenirken izlenecek yol Kaynak olay ve riskin etkisi Kontrol edilebilir Kontrol edilemez Bağımlı Bağımsız Tamamen Kısmen Bağımlı Bağım * Kaynak: Roger Flanagan and George Norman, Risk Management and Construction, Blackwell Scientific Publications, 1993, s. 47. Riski belirlerken, riskin kontrol ebilebilir olup olmadığını ve bağımlılık derecesini tespit etmek gerekmektedir. Riskleri kontrol edilebilme derecesine göre sınıflandırmak gerekirse dört çeşit riskden bahsedebiliriz. Bunlar; • Kontrolümüzde olan riskler, • Tarafımızdan bağlantı kurdurulan kişilerin kontrolünde olan riskler, • Hükümete bağlı olanlar, • Tamamıyla kontrolümüz dışında olanlar. Örnek vermek gerekirse işletmelerde koordinasyon eksikliği gibi bazı riskler kontrol edilebilirler. Ancak hava şartları gibi bir fiziksel çevre riski ise kontrol edilemez. Her zaman için en kötü ihtimalin gerçekleşeceği düşünülerek tüm risklere karşı tedbir alınmalıdır. Risk belirlenmesinde kullanılan bir diğer yöntem ise, bağımlılık derecesine göre riskleri tanımlamaktır. Burada riski bağımlı ve bağımsız olmak üzere ikiye ayırarak inceleyebiliriz. Bir projedeki iki risk kaynağından biri hakkında elde edilen bilgiler, diğeri için yapılan tahminleri etkiliyorsa risk bağımlı demektir. Aşağıdaki örnektede görüleceği gibi, kontrol edilebilir ve kontrol edilemez riskler arasında bağımlılık olabilir. Bir makinanın ömrü daha çok onun dizaynına, yapılışındaki ustalığa ve kullanılan malzemenin kalitesine bağlıdır. Makinanın içine yerleştirilen küçük parçalar yaşlanma, fiziksel hırpalanma ve yıpranmaya bağlı olarak bozulurlar. Bozulma yetersiz ve eksik bakım veya kötü kullanım sonucu da olabilir. Küçük parçaların ömrü teknolojik eskime ve modaya bağlı olarak da değişir. Fonksiyonel olmak yerine, son model parçalarla değiştirilebilirler. Bu faktörlerin çoğu kontrol edilebilir fakat bir kısmı özellikle çevreden etkilenenler kontrol edilemez. Örnekte küçük parçaların bozulma riskinin bilinmesi, makinanın ömrünün kısalma riskini etkileyecektir. Yani riskler arasında bir bağımlılık söz konusudur. Risk değerlendirmesi yapılırken, değişkenler arasındaki bağımlılık sorgulanmalı ve çeşitli varsayımlar ileri sürülmelidir. Üç çeşit bağımlılık vardır. • Değişkenler arasında bir ilişki olmadığından bağımlılık yoktur, • Tam bağımlılık vardır, • Kısmı bağımlılık vardır. Kısmı bağımlılığa örnek olarak, 20 katı bulunan bir binanın metre karesinin yapım maliyetinin, kat sayısı 21'e yükseldiğinde nasıl etkileneceğini düşünelim. Kat bitirme, boyama, dekorasyon maliyetleri etkilenmeyecektir, fakat toplam maliyet artan yüke bağlı olarak artacaktır. Bundan dolayı metrekare fiyatı ve toplam kat adedi değişkenleri arasında kısmi bir bağımlılık vardır. Riski tanımlamaya çalışmak aynı bir dünya haritası çizmeye benzer. Merkez haritayı çizenin olduğu yerdedir. Durduğu yerden dünyanın büyük kısmını göremez. Haritayı çizenin bildiği bazı yerler başkaları için çok yabancı olabilir. Buna benzer olarak kompleks bağlantılar planlamalar ve problemler içeren büyük projelere kuşbakışı bakmak, dünya haritasına sislerin arasından bakmaya benzer. Yönetimin çıktıları etkileme kapasitesi, ancak bildikleri ve görebildikleri ile sınırlıdır. Yönetimin yapacağı en büyük yanlış ise ne olacağına değilde ne olması gerektiğine odaklanmak ile başlar. Gereksinimimiz olan ilk şey risk kaynaklarına ve olayların etkilerine odaklanmaktır.8 (S. Herbert, London, 1990 ) 1.2.1.1. Riskin Kaynakları Kaynak Olay Etki Risk genelde kaynak, olay ve etki anlamında düşünülür. Örneğin bir buhar kazanın patlamasının (olay) sebebi dizayndaki bir hata veya üretimdeki yanlışlıktan kaynaklanıyor olabilir (risk kaynağı). Patlamadan dolayı işlerin yavaşlaması ve projenin geç tamamlanması durumunda yapımcı zararı ödemek durumunda kalırken, sonuçta maddi bir kayba (etki) uğrayacaktır. Risk kaynakları, etkilerinden ayırt edilmelidir. Aşağıda risk kaynaklarına ve etkilerine çeşitli örnekler verilmiştir. Risk kaynaklarına örnekler; • Hammadde kaynaklı riskler (bozulması, gecikmesi, değişmesi gibi) • Enflasyonun tahmin edilenden yüksek olması • Hava şartları • Koordinasyon bozuklukları gibi. Riskin etkilerine örnekler; • Maliyetin fazla çıkması • İşin öngörülen zamanda tamamlanamaması • Kalite yetersizliği gibi. 1.2.2 Riskin Genel Olarak Sınıflandırılması Riski sınıflandırmanın üç yolu vardır. Riski; sonucuna, kazançlara-kayıplara ve etkisine göre sınıflandırmak mümkündür. Bu ayrıma göre yapılan bir sınıflandırmanın genel şekli aşağıda belirtilmiştir. 
|
Normal
